Ze noemen het de wet van de correspondent. 

Net als er groot ronkend nieuws uitbreekt in de standplaats, is de correspondent niet in het land. Zul je net zien. Toen in het weekend van 11 juli de grootste rellen en plunderingen sinds het einde van de apartheid in Zuid-Afrika uitbraken was er geen enkele Nederlandse correspondent op zijn post. 

Ik ook niet.

Dat is balen, maar ik zag ook een Cruyffiaans voordeel van dit nadeel. Toen ik een week later voet zette in het epicentrum van de onrust, Durban, kon ik checken of mijn analyses die ik vanuit Nederland had geschreven wel klopten. 

Ik had het woord ‘anarchie’ gebruikt in een van mijn stukken voor NRC. Vanuit de huurauto waarmee ik van het vliegveld de stad in reed zag ik de resten van die wetteloosheid: de smeulende puinhopen van de Makro. Verderop was ook de Massmart in de as gelegd. Ik zag tal van zwart geblakerde gevels van leeggeroofde winkels. 

Maar was het anarchie?

Het Durban van een week later was juist het toonbeeld van orde. De straten waren weer aangeveegd. Verzekeringsagenten namen de schade op. De politie nam de buitgemaakte goederen weer in beslag. ‘Operatie bonnetje’ noemden ze dat: wie geen bonnetje kon laten zien, moest zijn gloednieuwe televisie of koelkast onherroepelijk weer inleveren. 

De fysieke schade viel me mee, de emotionele schade niet. Met name in de wijk Phoenix waren Indiase burgermilities veel harder tekeer gegaan tegen de plunderaars dan ik me in Nederland had gerealiseerd.

Ik sprak een meisje dat medicijnen was gaan halen voor een familielid, toen ze bij zo’n wegversperring aan haar haren uit de auto werd getrokken door de Indiase burgerwacht. Ze werd naar de rivier gesleept waar ze een pistool tegen haar slaap kreeg, maar de Indiase jongen durfde niet de trekker over te halen, ook al werd hij daartoe aangemoedigd door zijn vrienden. 

Ook sprak ik drie andere zwarte Zuid-Afrikanen, die zeiden op dezelfde manier uit hun auto te zijn getrokken, ook al hadden ze niets met de plunderingen van doen. 

De Zuid-Afrikaanse politieminister bevestigde dat er bij het racistische geweld van de Indiase burgermilities tegen zwarte Zuid-Afrikanen 36 doden vielen. 

Dat zijn diepe wonden, die met name in die specifieke wijk nog heel lang nodig hebben om te  helen. Als dat al kan.

Terwijl ik aan het einde van de dag mijn reportage schreef, lagen de golven in de baai voor mijn hotel alweer vol surfers. De zon scheen, het verkeer raasde en de mensen gingen weer naar de supermarkt. Dat zag je nou nergens op de beelden van Durban die ik vanuit Nederland op Twitter had bekeken. 

Geen enkele analyse gaat boven being there, de dwingende plicht van de verslaggever om ter plekke te zijn, aan de frontlinie.

In Zuid-Afrika ontstond deze week gemor over de buitenlandse verslaggeving over de rellen. ‘Mandela’s dream for South Africa is in ruins’, schreef de New Yorker, vanuit New York. Mijn collega Eve Fairbanks beschreef in dit twitterdraadje hoe haar Amerikaanse editor haar belde met het verzoek een verhaal te schrijven ‘over het einde van Zuid-Afrika’.

De New York Times had het over ‘fallen apart’, met een verwijzing naar het boek van de Nigeriaanse schrijver Chinua Achebe, When Things Fall Apart.  ‘Vernietigd’, schreef de Britse Sunday Times.

Zuid-Afrika had een flinke optater gekregen, kon ik na mijn reportagereis door Durban concluderen. Maar een ruïne? En wat had dit allemaal met Mandela te maken? De man is al acht jaar dood en was uiteindelijk maar vijf jaar president (1994-1999), ceremonieel vooral.

Waarom steeds die karikatuur van Mandela, die ene goede Zuid-Afrikaan, met die mierzoete droom van verzoening, bloemetjes en bijtjes, die nu in puin lag? En wat was dan die droom precies, die steeds opnieuw niet bleek uit te komen?

Volgens de New Yorker werd Zuid-Afrika gezien als ‘de uitzondering op een continent geplaagd door wanbeleid en corruptie’. Ze vergaten echter even, zoals ook Eve Fairbanks terecht schrijft, dat het apartheidsregime dat voor Mandela aan de macht was in en in corrupt was. 

Durban ligt niet in puin, laat staan Zuid-Afrika. In de provincies KwaZulu Natal en Gauteng was er voor miljarden aan schade, maar in zeven van de negen provincies bleef het nagenoeg stil.

Als iets een wonder is dan is het toch ALTIJD dat er GEEN oorlog is in Zuid-Afrika, ondanks de enorme ongelijkheid en het trauma van dit land”, twitterde Eve Fairbanks. En ik geef haar groot gelijk.

De rellen begonnen omdat de hoogste rechtbank een van corruptie beschuldigde ex-president, Jacob Zuma, liet opsluiten en liet zien wat het betekent om een rechtsstaat te zijn.

Dat doen weinig westerse landen Zuid-Afrika na, laat staan Amerika. De onrust die er op volgde, op een voor sommigen ongewenste beslissing, is niet ongewoon. Kijk naar wat als er op 6 januari in Amerika gebeurde of in Nederland na het invoeren van de avondklok. 

Maar landen vergaan niet. Dat laten de burgers niet gebeuren, zeker niet in Zuid-Afrika.

Zo kom ik op een terugkerende lezersvraag: hoe het er nu voor staat met het sluimerende conflict, tussen de Engelstalige minderheid en de Franstalige meerderheid, in Kameroen.

Kameroen is een typisch voorbeeld van een land waar je de gevolgen van de koloniale 'scramble for Africa' van anderhalve eeuw geleden vandaag nog kunt voelen. Hier kwamen de koloniale legers van de Fransen en de Engelsen elkaar tegen.

Die geschiedenis van landjepik verdeelt het land nog altijd.

Het merendeel van Kameroen is Franssprekend, maar in het westen ligt tegen de grens met (Engelstalig) Nigeria nog een landtong, waar de Britse missionaris Alfred Saker zich in 1858 vestigde. De Britten maakten er een protectoraat van en gaven het gebiedsdeel in 1954 een grote mate van autonomie. 

Toen Kameroen, net als de meeste Afrikaanse landen, in jaren zestig onafhankelijk werd, moesten de bewoners kiezen: één worden met Engelstalig Nigeria of met Franstalig Kameroen. Onafhankelijkheid was geen optie. Ze kozen voor Kameroen. Aanvankelijk was West-Kameroen nog een federale deelstaat, maar in 1972 verloren de Engelstaligen hun semi-autonomie. 

De onvrede over de dominantie van de Franstalige meerderheid en de aanstelling van Franstalige rechters in het gebied leidde in 2016 tot protesten die hardhandig werden neergeslagen. Die repressie is uitgemond in een burgeroorlog.  Met name schoolkinderen worden het slachtoffer, zoals dit onderzoek van Bellingcat laat zien. 

Ik ben (nog) niet in Kameroen geweest. En zoals ik in Durban opnieuw merkte, moet je in dat geval zeer bescheiden zijn met je analyses.

Ik kan er hopelijk snel op terug komen.

• Het nieuws uit een wel bezochte frontlinie, Mozambique, is dat na Rwanda ook andere Afrikaanse landen nu soldaten hebben gestuurd. Botswana stuurde veel nieuw materiaal en ook buurland Zuid-Afrika heeft nu manschappen gestuurd. Dat is een heel grote beslissing omdat Zuid-Afrika juist niet betrokken wilde raken bij dit conflict, in de wetenschap dat jihadistische groeperingen als IS dit land al jaren als uitvalsbasis gebruiken. Nu Zuid-Afrika zijn verantwoordelijkheid neemt in de strijd tegen aan IS verbonden jihadisten in Mozambique, is het land niet langer neutraal. 
   
• Van het andere front: onze beelden van de grote groep Afghaanse vluchtelingen aan de Turks-Griekse grens blijken een goede voorspelling te zijn geweest van wat gaat komen. Met het definitieve vertrek van de Amerikaanse soldaten op 31 augustus, en hun Westerse handlangers, vallen delen van het land razendsnel in handen van de Taliban en zien veel Afghanen zich genoodzaakt te vluchten. Vanuit Oost-Turkije komen nu beelden die erg doen denken aan de taferelen die we zagen in Griekenland. De Turken reageren zoals de Grieken met de bouw van een manshoge muur. Het terugtrekken van soldaten en het bouwen van muren kunnen de gevolgen van de roekeloze interventie van 20 jaar geleden als wraak op 9/11 niet buiten de deur houden. Afghanistan is voorgoed onlosmakelijk met ons verbonden.
   
• Eerder schreef ik over vaccin-sabotage en hoe farmaceuten en rijke landen bewust de mogelijkheden voor arme landen om zelf vaccins te produceren saboteren. Wat de effecten daarvan zijn, zien we nu in Botswana. Daar betalen ze 29 dollar per dosis Moderna, terwijl de productiekosten op $1,20 per dosis liggen. Moderna boekt dus woekerwinsten ten koste van de volksgezondheid van een Afrikaans land. 

• Wil je een beter beeld krijgen van het conflict in Kameroen? Kijk dan de korte documentaire Cameroon Burning: The unseen war van de BBC . Deze docu maakt gebruik van video’s die door Kameroenezen uit het Engelstalige deel op het internet zijn gezet en analyseert zo waar het geweld oplaait en wie er verantwoordelijk voor is. 
• Podcasts winnen aan populariteit en ook aan podcasts over Afrika geen gebrek. De Africa Daily van de BBC is een aanrader om al luisterend op de hoogte te blijven van wat er gebeurt op het continent. Host Alan Kasujja behandelt elke aflevering een vraag over het nieuws van de dag. Eén vraag, één verhaal vanuit Afrika over Afrika. 
   
• Ook in Afrika zelf worden natuurlijk podcasts gemaakt. Dit artikel door Josephine Karianjahi, een podcaster uit Nairobi, laat zien hoe die beweging vorm krijgt en zich richt op jonge Afrikanen: “We strive to empower all the African podcasters who as young people, people with disabilities, women, people without money and LGBT+ communities have embraced the medium as content creators and listeners”.
   
• Tijdens de zomer neemt (Reis)Bureau Buitenland je mee op een volledig verzorgde droomreis, onder leiding van een bijzonder gezelschap reisleiders. Schrijver en journalist Vamba Sherif is op een familiereis dwars door Afrika. Een bedevaart naar het graf van zijn overgrootvader waarin hij dwars door een deel van het Afrikaanse continent loopt om uiteindelijk te eindigen in Liberia.

Tot de volgende,

Bram Vermeulen