Een van de misvattingen waarmee je leeft als je wat langer in Nederland woont, is dat de frontlinie ver weg is.

Oorlog, dat is iets van zeventig jaar geleden.

Oorlog, dat is het leven van Oekraïners, Syriërs, Afghanen, maar niet van ons café-machiatto drinkende hipsters.

Ik stond er over te dagdromen toen ik, op weg naar een nieuwe aflevering,  verstrikt raakte in de chaos van Schiphol.

De rij kronkelde via vertrekhal 1 naar een tent met wiebelende houten vloeren, vervolgde onder de buitenlucht, voor die weer terugkeerde in de tent en vertrekhal 1. Geschatte wachttijd: vier uur.

In de vertrekhal zag ik een vrouw uit haar slof schieten tegen een jongen met een oranje hesje waarop ‘Schiphol’ stond. Haar man zat op de grond naast een trolley met koffers. Hij had de handen voor zijn gezicht geslagen.

Buiten zag ik de gepantserde landcruisers van de Koninklijke Marechaussee patrouilleren. 

Daar waar opstand dreigt, is de geweldsmachinerie in de buurt.

Toen verderop een jongen met opgestoken rastahaar zich langs de rij probeerde te wurmen omdat hij zijn vlucht dreigde te missen, versperde een Nederlandse passagier zijn weg en duwde hij de jongen met kracht terug de rij in.

De vrienden van de Nederlander sloegen hun kameraad lachend op de schouders.

Dat zal hem leren.

De rastafari dook onder het lint door. Gillend rende hij langs de rij en langs Nederlanders. In de verte zag ik vier marechaussee-agenten, uitgerust met kogelwerende vesten en machinegeweren, hun oren spitsen.

Eenmaal aan de andere kant van de douane was er van die bijna-anarchie niets meer te merken.

Iedereen liep weer keurig achter zijn karretje cappuccino’s te bestellen.

Zonder die uitzichtloze rij, sprak iedereen weer met twee woorden, alsof er aan de andere kant van het lint niets was gebeurd.

In de laatste Frontlinie-aflevering gaat de Palestijns-Nederlandse filmmaker Sakir Khader ook op zoek naar het handelen van Nederlanders in afwijkende omstandigheden, namelijk tijdens de oorlog in Afghanistan.

Een jaar na het vertrek van de internationale troepen, reist hij terug naar de provincie Uruzgan. Nederland was vanaf 2002 bijna twintig jaar actief in Afghanistan.

De laatste 160 militairen vertrokken in 2021.

Ik sprak met Sakir over zijn verhaal.

Waarom wilde je naar Afghanistan?
Sakir: 'De buitenlandse troepen zijn nu weg, en ik wilde het platteland intrekken. In de hoofdstad ging het gewone leven altijd door en merkte je alleen wat van de oorlog door de aanslagen van de Taliban. Maar buiten de stad betaalden de Afghanen echt de prijs van de oorlog.'

Hoe is het land veranderd sinds het vertrek van de buitenlandse troepen?
'Toen ik aankwam in Kabul schrok ik van de grote mensenmassa die daar naartoe is getrokken. Je ziet de armoede op iedere straathoek.

'Iedereen zegt dat ze blij zijn dat de oorlog voorbij is, maar nu is de nieuwe frontlinie de honger.'

Jij reisde door naar Uruzgan, waar de Nederlandse soldaten vier jaar lang militair aanwezig waren, van 2006 tot 2010. Wat trof je daar aan?
'Ik zag extreme armoede. Het is alsof je een filmset uit de middeleeuwen in rijdt. We hebben twintig jaar in dit land gezeten, denk ik dan.

'Wat hebben we hier twintig jaar lang dan gedaan, wilde ik weten.'

Wie woont er nu op de Nederlandse basis, Kamp Holland?
'De Taliban. De basis zag er behoorlijk gestript uit. In de tijd dat de Nederlanders er zaten stonden er containers, barakken. Die zijn allemaal weg.

'Het is een verzamelplek van de Taliban geworden, een soort clubhuis.’

En dat lieten ze zo maar aan een Nederlander zien?
'Ik ben ook Arabier, ik ben Palestijn en ik ben moslim. Als je die gebruiken kent dan omarmen ze je.

'Ze zien je als een van hen. Je bent niet de buitenlandse journalist.'

Kon je de Taliban ook kritisch bevragen?
'Dat kon zeker, maar je krijgt steeds dezelfde boodschap. Een militaire commandant kan geen antwoord geven over wat de politieke Taliban besluit, zoals het sluiten van scholen.

'Ik had ook discussies met ze. Ik zei dat bij ons in Palestina vrouwen gewoon naar school gaan. Ik heb gezegd dat als je de scholing van vrouwen stopt, je ook problemen krijgt in gezondheidszorg en andere plekken.

'Toen waren ze stil.'

Maar die vraag zie ik niet in de aflevering.
'Nee, dat klopt. Als de camera uitstond kon ik makkelijker met ze praten. Ik ben gewend om in landen te werken waar ik de taal spreek, en dat was in Afghanistan niet mogelijk.

'Ik moest vertrouwen op mijn vertaler, en die was minder direct dan ik.’

Van Kamp Holland reis je door naar de vallei van Chora, waarom wilde je daarheen?
'Ik wist dat de Nederlanders tijdens een slag in 2007 excessief geweld hebben gebruikt door alles daar te bombarderen. Als ik de Nederlandse lezing moet geloven was het een soort Stalingrad, een grote slag.

'In mijn zoektocht waren het de nabestaanden die mij zelf hebben gevonden. Een man vroeg om bij hem op bezoek te komen, omdat hij vlakbij de Nederlandse compound woonde. Hij vertelde dat bij een Nederlands bombardement vijftien mensen zijn omgekomen.

'Hij bleek de man te zijn die de Nederlandse staat heeft aangeklaagd.’

Wat heb je daar ontdekt wat nog niet bekend was?
'We wisten dat de Taliban oprukten in de Chora-vallei op 16 juni 2007. De Nederlanders zeggen dat ze dreigden te worden overlopen in hun compound. Toen zijn ze in de vroege ochtend van 17 juni gaan bombarderen op meerdere plekken in de vallei.

'De Afghanen hebben daarna hun doden begraven vlakbij de Nederlandse basis.

'Toen Nederlandse soldaten hen ervan beschuldigden Taliban te zijn lieten ze de dode lichamen van kinderen zien. "Zijn dit Taliban?", vroegen ze. Toen vertrokken de soldaten.

'Ik heb ook de Taliban daar gesproken. Zij vertelden mij dat ze nooit in de buurt zijn geweest van de Nederlandse basis. Dat ze maar met veertig tot zestig man waren, geen groot leger.

'Daar leid ik uit af dat de situatie veel minder bedreigend was dan de Nederlanders dachten.'

De slachtoffers hebben de Nederlandse staat aangeklaagd. Wat is hun klacht?
'Dat Nederlanders onschuldige mensen hebben gedood en hun huizen vernield. Ze willen gerechtigheid en dat Nederland erkent wat ze hebben gedaan.

'Tot nu toe houdt Nederland vol dat ze vanuit die huizen beschoten werden door de Taliban. Dat het bombardement zelfverdediging was en dat de Taliban de huizen van mensen in brand staken. Maar er is nog steeds geen bewijs op tafel dat het zo is.’

Hadden de Nederlanders helemaal weg moeten blijven uit Afghanistan of is dat te makkelijk?
'Militair hadden ze weg moeten blijven. De Taliban zit nu steviger in het zadel dan voor onze komst. Dus wat hebben we daar nu bereikt? Een hoop boosheid en frustratie.’

Frontlinie: De echo van Chora is nu online te zien op NPO Start.

• Er is meer nieuws uit Afghanistan: het NRC berichtte afgelopen week over de mogelijke marteling van een Afghaanse burger door Australische militairen. Nederlandse collega's hebben hier melding van gemaakt, maar het bijbehorende inlichtingenrapport is nog altijd zoek - en er wordt niet hard naar gezocht. Lees hier de onluisterende reconstructie van Esther Rosenberg en Karel Berkhout.
• Wie meer wil weten over Chora en de Nederlandse aanwezigheid in Afghanistan, doet er ook goed aan om te kijken naar het tweeluik Onze missie in Afghanistan (2016), van Sinan Can en Thomas van Blom. Vorig jaar keerde Can terug naar Afghanistan voor een uitgebreide reconstructie van de slag om Chora, met ook nieuwe getuigen aan Nederlandse zijde. Verraad van Chora is te zien op NPO Start.
• Op dit moment is het Nederlands Filmfestival aan de gang in Utrecht. Een van de korte films die gewoon ook thuis op de bank te zien is, is Elisabetta. Hierin reflecteert filmmaker Elisabetta Agyeiwaa (1991) op het begrip 'identiteit'. Dat is voor haar geen louter filosofische zoektocht: Agyeiwaa's moeder fraudeerde met haar geboortepapieren, waardoor de filmmaker voor de wet niet bestaat. De film is te zien op 2Doc.nl.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen