Deze toetsenbord-soldaten bestrijden Russische propaganda met memes

Terwijl het conflict tussen Rusland en Oekraïne doorraast, vindt ook online een strijd plaats tegen Russische propaganda. Met, jawel, memes. Vanuit alle hoeken van de wereld saboteren internettrollen de Russische desinformatie met internethumor, en zamelen ze geld in voor Oekraïne. Maak kennis met de toetsenbordsoldaten van de NAFO: De North Atlantic Fellas Organization.

14 maart 2023

Zit je veel op het internet? Goede kans dat je de doge-meme wel eens hebt zien rondzwerven: een Japans Shiba Inu-hondje dat synoniem is geworden met nogal surrealistische internethumor. En geloof het of niet, maar precies die meme is uitgegroeid tot een symbool in de online strijd tegen Russische propaganda.

Hoe dat ontstond? Net zoals zoveel op het internet is het een kettingreactie van willekeurige events, in dit geval in gang gezet door Twitteraar @Kama_Kamilla. Sinds de inval van Oekraïne volgt hij de strijd vanuit Engeland op de voet, en begon als tijdverdrijf foto’s van het meevechtende Georgische Legioen in de Donbas te bewerken door in Photoshop doges op hun gezichten te plakken. De fellas waren geboren.

Terwijl Kama’s fella-avatars op Twitter begonnen op te vallen, zamelde het Georgische Legioen via social media geld in voor nieuwe uitrusting. Om ze een steuntje in de rug te geven, begon Kama fella-avatars te ontwerpen voor mensen die geld hadden gedoneerd aan het Legioen. Sindsdien is de NAFO uitgegroeid tot… tja, tot wat? Een los-vast legioen van internettrollen die met humor Russische desinformatie ontkrachten. Dat doen ze via ‘co-ordinated shitposting’: verspreiders van pro-Poetin propaganda zo onderspammen met memes dat de desinformatie bedolven raakt.

Tegenlicht spoorde in Nederland één van de NAFO-strijders op. Hij gebruikt de Twitter-handle kijkdan. ‘Mijn echtgenote en ik zijn bij de NAFO betrokken geraakt vanuit de coördinatie van opvang voor Oekraïense vluchtelingen in ons dorp. We leerden verschillende Oekraïense families kennen - veelal moeders met kinderen- die naar West-Europa zijn gevlucht. We hebben ze Nederland laten zien, en met Pasen organiseerden we voor alle kinderen een speurtocht op de hei. Het deed ons goed om hen wat hoop te bieden en bij de kinderen een lach op hun gezicht te brengen. Ik dacht: “Wat kan ik nog méér doen?”. Wij hebben geld gedoneerd, een drone naar Oekraïne opgestuurd.'

Hij vervolgt: 'Toen kwam rond mei, juni vorig jaar op internet, op Twitter dan, de vraag: “Wat kunnen we doen tegen al die Russische desinformatie op Telegram en Twitter?”. Op een gegeven moment kwam ik in aanraking met een aantal grappige memes van de NAFO. Een paar vrienden zeiden: “Doe ook mee!”.'

Hoe word je NAFO-lid?

‘Je doneert aan één van de geverifieerde hulporganisaties die Oekraïne helpt. Dat begon bij het Georgische vrijwilligerslegioen, dat al sinds 2014 in Oekraïne vecht. [Nadat Georgië zelf in 2008 door de Russen werd binnengevallen, red]. Dat legioen vraagt continu geldelijke ondersteuning, om spullen te kopen. Ze zijn heel vastbesloten. Ze zijn ook slim, want ze gebruiken social media om de wereld te laten zien wat ze doen. Daarna meng je je in de online strijd.’

‘Wanneer ik met Oekraïense vrienden en kennissen belde en op de achtergrond bommen en raketten hoorde, wilde ik iets doen. Iets persoonlijks bijdragen. Al die Russische troep die over het internet zwerft? Daar kán ik wat tegen doen. Dat hoeft niet op het slagveld, het kan op hele grappige manieren is. Regel één is: “Ga nooit in discussie”. We reageren [op Russische propaganda] met grappen en memes. Zo massaal dat er geen gesprek mogelijk is. We verzuipen hun desinformatie in ironie.’

Waarom is humor zo belangrijk?

‘Humor is het mooiste wapen: het gaat nooit hard tegen hard. Het is universeel, dat spreekt iedereen aan. En er vallen geen slachtoffers, terwijl het wél serieus is. Het motto van de NAFO is: “We are funny, but we’re no joke!”

‘Het officiële NAFO account heeft 85.000 volgers, ook uit Afrika en Azië. Tegelijkertijd is het een soort anonieme organisatie. Er zijn fellas die allerlei VPN’s nemen: veilige verbindingen zodat de Russen er niet achter komen wie wie is. Wat dat betreft lijkt het op Anonymous, ja. Mijn inbox zit vol met rare reacties van Russen en Nederlanders. Niet alleen maar Russen uit Rusland, maar ook vooral sympathisanten in Nederland die je van alles verwensen. De één vindt dat heel erg, de ander zegt: risico van het vak. Als ik het goed doe, krijg ik veel nare reacties. Dat is het bewijs dat ik goed bezig ben: ik raak blijkbaar een snaar.’

Voor welke waarden staat de NAFO?

‘We verdragen geen onrecht en desinformatie. We vinden dat mensen in vrijheid moeten kunnen leven en hun eigen keuzes moeten maken. Democratie hebben we hoog in het vaandel staan: je mag doen wat je wilt, ongeacht je gender. Daar vechten we voor. Dat verenigt jongeren met huisvrouwen met mannen boven de zestig in de NAFO. Van alles door elkaar.’

‘Als je fella wordt krijg je een eigen meme of avatar. Die worden gemaakt door “forgers”. Ik geloof dat ze inmiddels tussen de 60.000 en 70.000 hebben gemaakt. Zo is de ene fella heel actief, de ander wat minder. Maar iedereen draagt bij, door geld te doneren, festivals te organiseren of armbandjes te verkopen waarvan de opbrengt naar Oekraïne gaat. De rest is actief aan het bonken: de Russen het leven zuur maken.’

We zagen ook de hashtag #article5, dat lijkt een referentie naar de NATO.

‘Als je als fella een nieuwe fella ziet op Twitter, dan volg je die ook. Als jij wat plaatst, zien die anderen het dus ook. We gebruiken – net als de echte Verdragsorganisatie – artikel 5: “Een aanval op één lid wordt beschouwd als een aanval op allen”. Dat is de toespeling in onze naam NAFO. Gebruik je #article5 in je tweets, dan roep je automatisch meer NAFO fellas op. Wordt je bedreigd? Dan zullen mensen bijspringen – wel volgens Twitter regels natuurlijk. We proberen om memes goed in te zetten en scherpe reacties te krijgen. En dan veel geblokt worden. Alle Russische ambassades hebben mij geblokt. Maar dat is juist het leuke: het heeft effect, het wordt gezien.'

Groepsportret van de Nederlandse ‘fellas’ van de NAFO, gepost door @DutchFella

Hoe kijk je naar de toekomst van de strijd?

'De Russen hebben nu het voordeel van hun volume. Dat blijft nijpend, omdat Oekraïne binnenkort te weinig munitie heeft. We zitten midden in die overgang naar het leveren van modernere Westerse wapens, die daarginds broodnodig zijn. Daarom moeten wij Oekraïne zoveel mogelijk helpen. Dat kan op allerlei manieren, en dat weten mensen in mijn omgeving nu ook. Ik vertel hier in de buurt áltijd over Oekraïne. We hebben ook een grote vlag aan ons huis hangen, sinds februari 2022. Die laat ik hangen totdat Zelensky en de zijnen winnen. Dat heb ik altijd gezegd: die vlag gaat pas weg als Oekraïne gewonnen heeft. Of als mijn dochter en zoon geslaagd zijn.'