We worden er al een tijdje mee doodgegooid: een aantal Europese landen beschikt over zorgwekkend hoge staatsschulden. <i>Relatieve</i> staatsschulden, welteverstaan. Moeten we ons daar inderdaad zo over opwinden? Want hoewel schuld doorgaans relatief wordt benaderd, kunnen we in absoluut opzicht haast niet anders dan constateren dat de hele wereld even schuldig is.
Het EU-instituut Eurostat levert openbare data over Europese landen zowel binnen als buiten de EU. Om de naleving van de Europese Monetaire Unie te controleren verzamelt het overheidsfinanciën.
Aan de hand van deze data werpen we met behulp van enkele grafieken een korte blik op de schuldensituatie van enkele Europese landen.
Zie ook deze interactieve kaart van NRC.
N.B.: Beweeg de cursor over de grafieken om afzonderlijke componenten te belichten.
Staatsschuld, % BBP
Hierboven het inmiddels bekende beeld: de hoge staatsschulden van Italië en Griekenland. Inmiddels is bij Griekenland de staatsschuld met nog eens 20% toegenomen.
Ook te zien is hier hoe Nederland goed in de buurt blijft van de EU-norm van een staatsschuld niet groter dan 60% van het bruto binnenlands product, dit is ook over 2011 stabiel gebleven.
Bij alle landen is het keerpunt van het begin van de financiële crisis in 2008 goed zichtbaar. Vooral Ierland bouwt snel staatsschuld op (zie onder).
Overheidsbegroting, % BBP
Ook in de staatsbegrotingen is sprake van een duidelijk waarneembaar keerpunt op het begin van de financiële crisis.
De uitschieters zijn Griekenland, dat vóór de crisis al begrotingstekorten van 5% had, en met name Ierland.
Had Ierland in pre-crisistijd enkele mooie overschotten, vanaf de crisis schiet het begrotingstekort naar beneden om in 2010 een opmerkelijk dieptepunt van maar liefst 31,3 procent te bereiken - meer dan tien keer de omvang van het maximum dat is neergelegd in het Stabiliteits- en Groeipact van 1997.
De ontwikkeling van het Ierse tekort valt samen het uiteenspatten van de Ierse vastgoedbubbel in 2007. Ierse banken waren in hoge mate verweven met de vastgoedsector en kwamen in de problemen toen hetzelfde jaar de financiële crisis zich ontwikkelde. Grootscheepse reddingsoperaties door de Ierse overheid volgden.
Staatsschuld, euro's
Ter vergelijking is hier een ander soort statistiek: één met de absolute staatsschulden.
Meteen valt op dat 'probleemlanden' Griekenland en Ierland in absoluut financieel opzicht geringe schulden hebben zijn vergeleken met G-8 schuldenaars Duitsland en Italië.
Maar ook deze omvangrijke Duitse en Italiaanse schulden zijn slechts kleine onderdelen van de totaalschuld van alle EU-landen tezamen: bijna 10 biljoen. Binnen dit bedrag is de Griekse schuld een druppel in een emmer - overigens wel een emmer die zo'n 25% groter werd sinds het begin van de crisis rond 2008.
Moeten wij ons als EU-burgers dan geen zorgen maken? Is de EU nou het zwarte schaap van de schuldencrisis?
Enkele cijfers van wereldwijde staatsschulden bieden wellicht opheldering (en opluchting). De OECD (NL: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) is een instituut gemoeid met het verzamelen en analyseren van mondiale financiële data. Overigens beschikt het OECD niet van elk land over zulke statistieken; China ontbreekt bijvoorbeeld.
Hieronder de staatsschuld in % BBP van een aantal invloedrijke landen.
Japan is de grote opvallende in de statistiek, met in 2009 al een staatsschuld van 183%, en inmiddels 208%: meer dan twee keer het bruto binnenlands product. Japan heeft dus verreweg de zwaarste relatieve schuldlast. Toch is dit geen probleem, schrijft The Economist: het land bezit veel buitenlandse schuldobligaties, terwijl 95% van Japans eigen staatsschuld in handen is van binnenlandse banken, bedrijven en particulieren: de schuld wordt intern beheerd.
Tenslotte blijkt uit de OECD-statistiek dat Japan en de Verenigde Staten beiden ongeveer net zoveel miljarden in de schulden staan als de gehele EU. Schuld is in absoluut opzicht dus redelijk gelijk verdeeld over de Westerse wereld. 'Hoe groter de economie van een land, hoe groter de staatsschuld,' lijkt het devies te luiden.
Misschien moeten we al die staatsschulden maar enigszins gaan relativeren, schrijft MIT-professor Paul Krugman in de New York Times. '[F]amilies have to pay back their debt. Governments don’t — all they need to do is ensure that debt grows more slowly than their tax base.' De Verenigde Staten heeft bijvoorbeeld ook nooit haar staatsschulden van na de Tweede Wereldoorlog afbetaald. In plaats daarvan groeide de economie, en leidde deze groei op den duur tot een situatie waarin investeringen in de Verenigde Staten meer opleverde dan de staatsschuld kostte.
'De staatsschuld van Groot-Brittannië lag de afgelopen 170 jaar zo'n 81 jaar lang boven 100% van het BBP,' herinnert Krugman ons. 'So yes, debt matters. But right now, other things matter more.'