De Italiaanse komiek en activist Beppe Grillo (1948) zet de Italiaanse politiek regelmatig op zijn kop. De invloed van zijn Vijfsterrenbeweging wordt steeds groter.

‘Amateurs veroveren de wereld en ik doe mee, want het zijn de professionals die de wereld tot verval hebben gebracht,’ waarschuwt de Italiaanse politicus en komiek Beppe Grillo (1948). Met zijn Vijfsterrenbeweging zet hij de Italiaanse politiek regelmatig op stelten. Zijn doel: de corrupte traditionele partijpolitiek vervangen door een directe democratie waarin de stem van het volk centraal staat. Volgens sommigen is hij een redder van de democratie, volgens anderen een populist.

Hoe krijgt de komiek het voor elkaar om een prominente rol te spelen in de Italiaanse politiek? En welk alternatief biedt hij voor het huidige politieke systeem?

satirisch commentaar

Altijd heeft Grillo zich afgezet tegen de gevestigde orde en de mainstream politiek. ‘Wij worden weggezet als amateurs die op emoties inspelen, maar toch winnen wij de verkiezingen. Experts, intellectuelen en politici hebben het allemaal verkeerd begrepen. De gevestigde orde heeft de democratie kapotgemaakt. Brexit en Trump; het zijn allemaal tekenen van grote verandering,’ zei hij in een interview met Euronews. 

Het afzetten begint al in 1958. De 20-jarige Grillo ruilt een carrière als accountant in voor een leven als cabaretier. Een goede keuze, want al snel wordt hij een hit op de Italiaanse televisie. Eerst met prachtige verhalen over de exotische landen waar hij rondreisde, later vooral vanwege zijn satirische commentaar op Italiaanse politici. 

Zijn satire wordt niet overal gewaardeerd: vanaf 1987 wordt hij door de publieke televisie verbannen als Grillo de Italiaanse socialistische partij schoffeert vanwege haar banden met China. ‘Als de Chinezen allemaal socialisten zijn, van wie stelen zij dan?,’ zo verwijst hij naar de corruptie onder de Italiaanse socialisten.

vijfsterrenbeweging

Samen met de satire en reprimandes groeien zijn status en achterban. Op zoek naar nieuwe manieren om zijn groep fans te bedienen, start hij in 2005 een blog, die met 160.000 bezoekers per dag al snel één van de meest bezochte ter wereld wordt. Het Amerikaanse Time Magazine roept hem daarop uit tot European Hero van het jaar 2005.

Met het gebruik van een blog om zijn politieke boodschap over te brengen bewijst Grillo zich als pionier van het digitale utopisme in Italië. Het democratische potentieel van digitale technologieën wordt in deze jaren ook op andere plekken voor het eerst duidelijk: piratenpartijen in Zweden en Duitsland, de Spaanse Indignados en het internationale Occupy laten zich inspireren door cyber-utopische ideeën uit Silicon Valley. 

Digitale technologie speelt ook een belangrijke rol binnen de De Vijfsterrenbeweging (MS5) die Grillo in 2009 opricht. Voor zijn volgelingen, die ook wel grillini (kleine krekels) worden genoemd, belichaamt de MS5 een hoopvol alternatief voor alle Italiaanse problemen.

En dat zijn er nogal wat. Een zwakke economie belast met een hoge jeugdwerkloosheid en verscheurd door een groot contrast tussen het rijke noorden en het arme zuiden. Een corrupt politiek systeem en Berlusconi die, ondanks alle schandalen en rechtszaken, nog steeds een gigantisch media-imperium beheert en daarmee zijn stempel op het land drukt.

Grillo speelt handig in op de onvrede onder de Italiaanse bevolking. De tijd van ‘oude media’ zoals televisie en kranten en ‘oude politiek’ is voorbij: ‘Wij willen regeren, maar niet zomaar de machthebbers vervangen. We willen een verandering van beschaving, een andere visie op de wereld.’

Het internet speelt in deze verandering een cruciale rol: het is een soort nieuwe agora, en daarmee de brenger van een directe democratie waarin het volk centraal staat. Zo worden de politieke standpunten via zijn blog bepaald en werden de huidige burgemeesters van Rome en Turijn via internetverkiezingen gekozen. De strategie lijkt te werken, want bij de verkiezingen in 2013 haalt de Vijfsterrenbeweging een kwart van de stemmen. 

fascisme

Beschuldigingen van fascisme liggen snel op de loer in het land waar het fenomeen is uitgevonden. De Vijfsterrenbeweging wordt vergeleken met de partij die Benito Mussolini bouwde op de puinhopen en het verdriet van de Eerste Wereldoorlog. Critici zien hetzelfde messianistische thema van verlossing voor de burger die verraad is door haar corrupte machthebbers; dezelfde autoritaire trekjes binnen de partijtop.

Toch is dit te kort door de bocht. De beweging is lastig te plaatsen binnen het politieke spectrum. Zij is populistisch vanwege het afzetten tegen een corrupt establishment, maar vermijdt een nationalistische en xenofobische lijn. Bovendien toont Grillo zich links in 2013 met zijn voorstel voor een basisinkomen. 

Het is de vraag hoe de partij koers houdt sinds Grillo’s rechterhand en moreel kompas Roberto Casaleggio in april 2016 overleed. Onzichtbaar en achter de schermen opereerde hij als intellectueel brein achter  de beweging. Wat de Italiaanse verkiezingen in 2017 gaan brengen is onduidelijk, maar de populariteit van Grillo is nog lang niet op z’n retour.