Is een kraai intelligenter dan een kleuter? In sommige opzichten in elk geval wel, laat Nicky Clayton zien.

'Dansen is een vorm van denken zonder woorden.'

Regisseur Kees Brouwer over Nicky Clayton

'Nicky Clayton, dat was echt een excentrieke dame. Ze was aanvankelijk heel nerveus, misschien omdat het bij haar thuis was, ik weet het niet. Een huis vol vogels, nou ja, plaatjes ervan. Zelfs de flessen wijn waren van een chateau... nou ja, een of andere vogel. Ze had ook kleding aan met vogels erop. Ik kon met haar moeilijk een echte connectie maken, hoewel ze zich toch op een gegeven moment heel kwetsbaar opstelde omdat ze zo graag een vogel wilde zijn.' (lees verder door op 'open' te klikken)

'Ze zat hardop na te denken over de vraag waarom ze dat eigenlijk wilde. Wat me ook opviel was, toen we naar het universiteitsgebouw gingen, dat het daar een ontzettend afgetrapte zooi was, een heel morsig gebouw. Dat verwacht je niet van de wereldberoemde universiteit van Cambridge, ik tenminste niet. Het land had net voor de Brexit gestemd, en zij zat daar nog vol ongeloof naar te kijken. "Moet je nou kijken, wij krijgen zo veel geld uit Europa, en nou stemmen we daar ook nog tegen." Ze was echt geschokt. Maar dat zit natuurlijk niet in de uizending.'

'De vogels waar ze onderzoek mee doet houdt ze op een terrein buiten de stad, een wat rustiger plek. Je kon zien dat ze daar het liefste was, in die kooien, pratend met haar vogels. Allemaal met een eigen naam. Haar favorieten waren Russell en Sheryl. Ja, kraaien natuurlijk. Of kraaiachtigen in elk geval.'

'Ze trok het in alles door, het leek echt wel of ze onder die vogels meer op haar gemak was dan onder mensen. Maar ze heeft natuurlijk wel degelijk belangwekkende onderzoeksresultaten geboekt, ook met kleuters. Kraaiachtigen zijn in sommige puzzels echt beter dan mensen. Wij mochten trouwens op geen enkele manier bij die vogels in beeld komen, en dat was best lastig. Onze aanwezigheid mocht hun gedrag niet beïnvloeden. Dus hebben we ze van veraf moeten filmen, een beetje alsof je een natuurfilm maakt.'

leven en werk

Nicky Clayton (GB, 1962) is vanaf haar vroegste jeugd gefascineerd door vogels. En daar heeft ze haar werk van gemaakt. Als hoogleraar Vergelijkende Cognitie aan de Universiteit van Cambridge onderzoekt ze hoe mensen en kraaiachtigen denken. Over hun omgeving, over zichzelf en over elkaar. Hoe ontstaat bijvoorbeeld het vermogen om te bedenken wat een ander zal denken? Dat is meerdere keren in de evolutie ontstaan. Want wij mensen kunnen het, en sommige vogels kunnen dat, terwijl onze laatste gemeenschappelijke voorouder dat vermogen niet had, toen hij 300 miljoen jaar geleden leefde. 

Clayton probeert zich dus in het hoofd van een kraai te wurmen. Een totaal andere diersoort dan haar eigen, en dat is ontzettend lastig. Als ze succesvol is, kan dat haar en onze blik op ‘anderen’ veranderen – en over onszelf. Als we niet uniek zijn in het hebben van een ‘hoge vorm van cognitie’, van zelfbewustzijn, van ‘mental time travelling’, fantasie en het ons kunnen verplaatsen in de schoenen van de ander, wat zegt dat dan over ons, over onze plaats in de wereld? En hoe gaan we daar dan vervolgens mee om?

Om haar onderzoek te doen, moet ze zichzelf al dwingen om ‘anders te denken’, om vragen niet vanuit haarzelf, als mens, te stellen, maar vanuit het perspectief van de kraai. Om er echt achter te komen wat de ander denkt, moet ze niet in de val stappen haar eigen gedachtes op die ander te projecteren.

dansen

Vandaar dat de ‘me-time’ voor Nicky ontzettend belangrijk is. Afgebakende tijd om ‘in the zone’ te komen en tot nieuwe ideeën te komen. ‘Mindless activities’ zoals wandelen, yoga en tangodansen helpen het creatieve proces. Dat dansen doet ze al jarenlang met kunstenaar Clive Wilkins, met wie ze haar interesse voor cognitie blijkt te delen en inmiddels een project is gestart, getiteld The captive thought. Ze gebruiken bovendien elkaars energie, andere perspectief en natuurlijk de tango om tot nieuwe, creatieve ideeën te komen.

Clayton vertaalt haar ideeën naar experimenten met zowel kraaiachtigen als kinderen in de basisschoolleeftijd, als volwassen. Ze wil niet alleen inzicht krijgen in gedachtes, maar ook in het ontstaan daarvan. Peuters lijken nog niet zo goed te zijn in het inschatten van andermans gedachten, kleuters al veel meer en volwassen denken er heel goed in te zijn, maar in hoeverre zijn ze dat nu echt?

    •

    'Vogelhersenen zitten totaal anders in elkaar dan die van ons. We willen weten hoe dat het denken beïnvloedt.' - Nicky Clayton

    © vpro / Jurriaan Schalken