'Iedereen hier heeft een soort ontworteling in zich'

Het is ochtend in Paramaribo, maar al flink warm. Nina Jurna zet de webcam aan voor een gesprek over de landen waar ze is geweest voor haar zevendelige reisserie Van Bahia tot Brooklyn, Caribische verhalen. In dit gebied voelt ze zich thuis, terwijl ze heel ergens anders is opgegroeid: in Nederland.

Ze wist haar hele jeugd dat ze geadopteerd was, maar wie haar biologische ouders waren, ontdekte ze pas later. Als student journalistiek spoorde ze haar Surinaamse familie van moederskant op. Dat land paste zo goed bij haar, dat ze er naartoe verhuisde en elf jaar bleef. Inmiddels woont ze in Rio de Janeiro, maar ze is nog regelmatig in Suriname voor haar werk, en ook haar vriend woont daar.

De Surinaamse tak van je familie heeft deels Afrikaanse wortels, en in de serie zien we ook dat je een inheemse overgrootmoeder hebt.
‘Ja, dat was voor mij echt… kijk, toen ik opgroeide wist ik eigenlijk helemaal niet waar mijn roots lagen. En als je dat dan gaat ontrafelen, dan is iedere ontdekking een enorme openbaring. Ik kan me nog herinneren dat ik die foto van haar voor het eerst zag, dat was heel bijzonder. Dat ik afstam van de oorspronkelijke bewoners van dit continent waar ik me zo thuis voel, doet me wel wat. Toen ik voor het eerst in Suriname was, voelde ik een heel sterke band met de grond.’

‘En wat voor mij ook een eye-opener was: dat dat in de hele regio speelt.  Want natuurlijk is de slavernij afgeschaft, maar zo heel lang geleden is dat helemaal niet. Ik heb geluisterd naar gesprekken en liedjes die in de jaren zeventig zijn opgenomen, met oude mensen wiens ouders nog in slavernij hebben geleefd. Dat komt heel dichtbij. En je ziet dat iedereen toch nog op de een of andere manier met dat koloniale verleden bezig is. De maatschappelijke verhoudingen in de postkoloniale samenlevingen in deze regio worden er nog heel sterk door bepaald.’

‘In de koloniale tijd was onderscheid naar huidskleur een sterke basis waarmee het systeem eeuwenlang in stand werd gehouden. De witte Europeaan voelde zich verheven. Dat werkt nog steeds door. Op Curaçao merkte ik dat bijvoorbeeld, op Trinidad ook; hiërarchie van kleur speelt eigenlijk nog wel in de hele Cariben. Hoe lichter, hoe hoger op de ladder. In Trinidad werd me gezegd: als jij hier was opgegroeid, dan zou je een privilege hebben gehad. Vanwege mijn kleur dus. Dat vond ik wel vervelend.’

Hoe is dat Brazilië, waar je woont?
‘Ja, daar speelt het ook. Het is een heel kleurrijke en gemengde samenleving, en dat is ook wat me daarin zo enorm aantrok. Maar toen ik er ging wonen en het land beter leerde kennen, ontdekte ik ook de kleur- en klassenverschillen. In Brazilië word ik met mijn kleur juist weer niet bij de mensen met privilege ingedeeld. Op bepaalde posities zie je weinig diversiteit, de journalistiek bijvoorbeeld. Als ik naar een persconferentie ga, dan zie ik daar vooral witte Braziliaanse collega’s. En als je naar Braziliaanse tv kijkt, krijg je soms het gevoel dat je in Scandinavië bent. Zwarte politici zijn er weinig, en als ze een uitgesproken visie hebben, moeten ze vaak vrezen voor hun leven. 2018 werd het zwarte raadslid Marielle Franco vermoord.’

‘In de eerste aflevering van de serie spreek ik een politicus, iemand van gemengde afkomst, die zegt: het koloniale systeem waarop de Braziliaanse samenleving is gebouwd, wordt angstvallig in stand gehouden door de witte elite, ze zijn bang dat het instort. Daarom klampen ze zich er zo aan vast.’

‘Dat er zo’n kleurhiërarchie is, merk ik als natuurlijk als inwoner. Toch ben ik optimistisch over Brazilië. Want ik zie dat er ook nieuwe dingen gebeuren en veranderingen plaatsvinden. En eigenlijk voelde en zag ik dat in alle landen waar we zijn geweest. Ik heb dat in Nederland trouwens ook. Er zijn steeds meer Nederlanders met roots in andere landen, en die onderdeel zijn van de Nederlandse samenleving. Dat kan volgens mij veel rijkdom brengen, veel nieuwe ideeën, nieuwe perspectieven. En daar ontstaat misschien wel langzaam een samenleving uit met verschillende culturele elementen, maar ook met verbindende factoren. Hier in Suriname, in Brazilië, het hele Caribische gebied en Latijns-Amerika, is dat proces al eeuwen aan de gang.’

Toch leven er nog steeds allerlei groepen naast elkaar, laat je in de serie zien. Je komt verschillende culturen en spirituele uitingen tegen, vaak met wortels in Afrika en in de cultuur van de inheemsen, de oorspronkelijke bewoners. Mensen die vechten voor het behoud van hun eigen culturele identiteit.
‘Ja, dat vond ik heel bijzonder. Intiem ook vaak. Voodoo-rituelen bij een klein tempeltje in iemands achtertuin in Brooklyn bijvoorbeeld. Het was heel oprecht, en het was duidelijk dat wij daar ook deelgenoot van waren op dat moment. Maar ik vond het ergens ook wel pijnlijk om te zien hoe veel moeite mensen doen om hun cultuur te behouden. Omdat het anders verloren gaat.’

‘Dat zag ik ook in Trinidad, bij mensen van Indiase afkomst. Die heb je op verschillende plaatsen in de Cariben. Hun voorouders zijn gekomen als contractarbeiders, toen de slavernij werd afgeschaft. Ze voelen zich verbonden met India, vieren bijvoorbeeld Divali, het feest van het licht, met alle rituelen, maar begrijpen zelf niet wat ze daarbij zeggen, want ze spreken de taal niet meer. Opvallend was dat de jongeren zich toch in de eerste plaats Trini voelen, of Caribbean, en daarna pas nazaat van India. Dus dan zie je dat die cultuur zich ook vermengt en er een Caribische identiteit uit ontstaat.’

Gecreëerd, maar ook neergeslagen, toch? Want ook dat zijn hun voorouders.
‘Ja, dat is waar, het werkt beide kanten op in de gemengde samenlevingen. Maar zij waren trots op hun Afrikaanse roots. Ik vond dat hoopgevend omdat juist in de Dominicaanse Republiek daar zo op wordt neergekeken. Ik sprak bijvoorbeeld een oudere muzikant die me vertelde dat hij pas ontdekte dat er slavernij was geweest toen hij naar de universiteit ging. Toen pas realiseerde hij zich dat zijn voorouders met schepen uit West- Afrika onder dwang naar het eiland waren gebracht. Daar werd lange tijd niet over gesproken.’

Voel jij je lid van een gemeenschap, of mis je daarin iets?
‘Nou… ik ben best wel een einzelgänger, daarom past de journalistiek ook goed bij me. In Brazilië, in Suriname, in Nederland: ik sta altijd met één voet in de samenleving en de andere voet erbuiten. Dat is een positie waarin ik me prettig voel. Daar ben ik mee opgegroeid en het geeft me een gevoel van vrijheid. Ik ben absoluut een sociaal mens, maar ik vind het ook heerlijk om alleen te zijn. Altijd al. Als kind zat ik graag op mijn kamer boeken te lezen. Lekker in een andere wereld.’

‘Natuurlijk zijn er mooie kanten aan het leven in een traditionele gemeenschap, maar ik denk dat ik dat na een tijdje heel beknellend zou vinden. Dat voelde ik in het Overijsselse dorp waar ik opgroeide en waar mijn vader nog woont, maar als ik in een Caribische community was opgegroeid zou ik het ook hebben. Zo zit ik gewoon in elkaar.’