De Plek 5-05-1998
*Nieuw-Neuzenpolder* X=44/45 en Y=374/373
Marjoke Roorda zoekt uit waarom in de Nieuw-Neuzenpolder uitgerekend vlak naast chemieconcern Dow Chemical, op de ogenschijnlijk meest onaantrekkelijke plek, de Westerscheldetunnel gebouwd gaat worden.
1952: Herman de Jonge speelt in zijn jeugd in het moerasgebiedje tussen de slaperdijk en de zeedijk. De slaperdijk is er niet meer, en de zeedijk is verhoogd tot Deltahoogte.
1962: het Amerikaanse Dow Chemical vestigt zich in de Nieuw-Neuzenpolder. Het Kanaal van Gent naar Terneuzen en de zeesluizen worden verdiept en verbreed. In de hele Nieuw-Neuzenpolder worden boeren uitgekocht en ook de boerderij uit de Jonge's jeugd "Niet zonder zorgen" moet wijken.
1992: Plan van Aanpak Kanaalzône Zeeuwsch-Vlaanderen: "Op het ogenblik is de Nieuwneuzenpolder nog boerenland, maar daar staat veel te gebeuren. De route van de vaste verbinding tussen Zuid-Beveland en Zeeuwsch-Vlaanderen gaat over dit gebied lopen en ook een nieuwe zeesluis zal een hap uit het land nemen." In dit plan wordt ook geregeld dat het gehucht Boerengat onder de rook van Dow verdwijnt. 1998: waar de Jonge zijn nieuwe boerderij had, verrijst het infocentrum voor de tunnelbouw.
Vorig jaar heeft de Zeeuwse journalist Paul de Schipper een boek het licht doen zien over de geschiedenis van Dow Chemical, over de impact die dit Amerikaanse bedrijf heeft op dit geïsoleerde gebied ("Achter de dijken", Paul de Schipper, isbn 90803552-1-6). Het bedrijf is geconcentreerd in één polder, de Nieuwneuzenpolder. Deze is begin vorige eeuw drooggemalen. Gereformeerde kolonisten uit Axel hebben zich er gehuisvest. De polder is in '53 volgelopen. Na de oorlog kreeg Terneuzen ontwikkelingsgelden, de burgemeester wilde Terneuzen vooruit! En Dow Chemical werd fiks onthaald zich er te vestigen. Boeren moesten toen worden uitgekocht om ruimte te bieden. Ook in die tijd werd het kanaal van Gent naar Terneuzen, en de sluizen verbreed, en ook daarvoor moesten boeren worden uitgekocht. Je had pech als je door RWS werd uitgekocht, de gemeente die boeren uitkocht om de vestiging van Dow mogelijk te maken betaalde een stuk beter.
In die tijd werd boer de Jonge uitgekocht. Hij moest wijken voor de nieuwe zeesluis met haven die werd gebouwd. Deze heeft zich later weer in de polder gevestigd, en nu is zoon Herman de Jonge (die in 1977 de boerderij van zijn ouders overnam) weer min of meer de klos. De Jonge heeft zijn bedrijf "Niet zonder zorgen" vorig jaar vrijwillig verkocht aan RWS die daar een infocentrum wil bouwen bij de aanleg van de vaste oeververbinding van Terneuzen naar Zuid-Beveland, die in de plaats moet komen van de veren Kruiningen-Perkpolder en Vlissingen-Breskens. Zo ongeveer alle oorspronkelijke boerderijen zijn weg uit de polder. Midden in de Dow-fabriek staat nog de Op Hoop van zegen, die gebouwd is begin vorige eeuw.
Dow heeft 28 fabrieken (plastics halffabrikaat). Je kunt je afvragen of het geen vragen naar moeilijkheden is om de tunnelingang zo vlakbij Dow aan te leggen, want elders zijn dergelijke fabrieken ontploft. En Boer Riemens zit er nog, maar ook die moet binnenkort weg. In de polder wordt op dit moment de infrastructuur aangelegd voor de bouw van de tunnel. Bij boer de Jonge wordt nu grondwerk verricht waar het infocentrum komt. Er wordt een transportband gebouwd tussen de bouwplaats en de zeehaven voor aanvoer van bouwmaterialen. Op dit moment zijn ze een waterdichte bak aan het bouwen waarbinnen water afgezogen kan worden zodat ze onder de grond aan de slag kunnen. Bronbemaling kan niet zo maar, omdat dat kan leiden tot griezelige verzakkingen bij Dow. Kortom, de allereerste werkzaamheden zijn gestart. Dan is het verhaal van het kanaal interessant. Het gebied heeft drie zeehavens: Antwerpen, Zeebrugge en Gent. In Antwerpen en Zeebrugge is nogal wat geïnvesteerd, en nu wil Gent een graantje meepikken. Verbreding van de zeesluizen en verdieping en verbreding van het Kanaal staan dan ook op de agenda. Een eindje verderop - bij Sluiskil - is een gecombineerde spoor- en autobrug over het kanaal. Dat wordt ook een knelpunt waar te zijner tijd tunnelaanleg noodzakelijk is. Maar dat kan niet voor de spoorlijn. Dat betekent dat het spoor van het oostelijk bedrijventerrein weer anders moet gaan lopen.
De problemen van dit gebied zijn mooi terug te vinden in dit Plan van Aanpak Kanaalzône Zeeuws-Vlaanderen (uit 1992). Citaat: "Op het ogenblik is de oever tegenover de stad Terneuzen (lees Nieuwneuzenpolder) nog boerenland, maar daar staat veel te gebeuren. De route van de vaste verbinding tussen Zuid-Beveland en Zeeuwsch-Vlaanderen (lees Westerscheldetunnel) gaat over dit gebied lopen en ook een nieuwe zeesluis zal een hap uit het land nemen, als althans tot de aanleg wordt besloten. Een resterend gedeelte van de grond (lees Boerengat) kan in de verdere toekomst nieuwe bedrijven opvangen."
Gesproken is met:
* Jaap Hennekeij, VVD-gedeputeerde, over waarom gekozen is voor nu juist deze plek voor tunnelaanleg, over hoe de lobby is gevoerd, over wat de economische gevolgen zullen zijn voor Terneuzen / Zeeuws-Vlaanderen, over de te verwachten toename van de bedrijvigheid in Terneuzen, Sluiskil etc. en over waar ze die nieuwe bedrijvigheid willen vestigen. Over rampenplannen: wat te doen bij rampen bij Dow of op de Westerschelde. Ook over de mogelijke verbreding en verdieping van de sluizen en wat daarvan de consequenties zijn. Heeft Gent daarin vergelijkbare belangen als Terneuzen, ofwel wordt Terneuzen er beter van als er grotere schepen langs kunnen en de mogelijkheden voor de haven van Gent worden vergroot?
* Herman de Jonge, over hoe de polder er vroeger heeft uitgezien. De Jonge is geboren en getogen in de Nieuwneuzenpolder. Over waar hij als kind speelde: het moerasgebiedje tussen de zeedijk (die toen nog drie meter lager was) en de slaperdijk (die nu weg is), in de Westerschelde waar soms gepeild werd naar hoe de waterlopen veranderden en waar zinkplaten werden aangelegd om de dijk vast te houden. Over de Ramp van '53, toen de polder onderliep en de koeien van zijn vader verzopen. Over de komst van Dow Chemical. Over hoe zijn vader werd uitgekocht begin jaren '60 door RWS, over hoe hij nu weer dreigde te moeten verdwijnen, maar zelf ermee uitgescheiden is. Overigens is hij er niet echt slechter van geworden.
* RWS-medewerker Dolf de Nooier, als medewerker van de Bouwdienst verantwoordelijk voor de begeleiding van het project Westerscheldetunnel. Hij vertelt over alle technische aspecten.
* Ir. G.J.J. van Eeden uit Hulst die onverdroten doorgaat met vechten tegen de tunnel op deze plek. Argumenten tegen deze plek: duur, gevaarlijk voor het autoverkeer doordat hij zo diep moet, hij gaat van niks naar nergens.
* Mevrouw Wisse, die al bijna haar hele leven in Boerengat, en nu moet verdwijnen omdat het dorp wordt opgeheven. In mei verhuist ze naar Hoek. Boerengat had vroeger 80 huizen, en de laatste bewoners vertrekken dit jaar. Alleen bedrijven mogen blijven.