Aan de vooravond van het Morgenland Festival dat zich voor het eerst in het Bimhuis gaat afspelen, spreek ik de Koerdische zangeres Aynur. Morgenland is van oorsprong een festival dat in Osnabrück plaatsvindt en dit jaar zijn 10-jarige jubileum viert. Aynur is een van de leden van het Hawniyaz Ensemble (ontstaan tijdens een eerdere editie van Morgenland) dat vanavond het festival opent. Voor de zekerheid heeft ze haar zus Aysun Karadoğan meegenomen die met haar heeft samengewerkt, omdat het belangrijk voor haar is om de juiste nuances te treffen.

Aynur Doğan (1975) is geboren in Çemişgezek, in Koerdistan, het oosten van Turkije. Tijdens het conflict tussen de PKK (Koerdische Arbeiderspartij) en de Turkse veiligheidstroepen in 1992 vluchtte haar familie naar Istanbul. Daar begon Aynur 15 jaar geleden haar muzikale loopbaan. Ze zingt traditionele Koerdische liederen en schrijft haar eigen muziek.

Sinds wanneer ben je betrokken bij het Morgenland Festival?
“In 2012 heb ik voor het eerst opgetreden met het Morgenland Chamber Orchestra. Het tweede jaar was met het Hawniyaz Ensemble. En het laatste jaar was met de NDR Big Band. Dit jaar, vanavond, voor het eerst in Amsterdam, speel ik weer met het Hawniyaz Ensemble en zaterdagavond met de Morgenland All Star Band. Ik verheug me enorm, we zijn als één familie!”

In Vrije Geluiden heb je twee liedjes gezongen ‘Rewend’ en ‘Berivane’, kun je daar iets over vertellen?
“’Berivane’ is een traditioneel Koerdisch lied dat de liefde beschrijft voor de vrouw die schapen melkt. Het is een soort serenade. We zijn met deze liederen opgegroeid. Ze zitten in het geheugen gegrift van de Koerden en worden mondeling overgeleverd. De liederen worden gezongen tijdens bruiloften maar ook op begrafenissen, lofzang, serenades, of door migranten om zich even thuis te wanen. Het was vroeger niet toegestaan om de Koerdische taal te gebruiken, dus moesten ze wel alles onthouden. ‘Rewend’ gaat over mijn nomadenbestaan. Ik schreef dit lied omdat ik steeds als ik een plek moet verlaten een stukje van mijn hart moet achterlaten.”

Hoe hou je zo’n nomadenbestaan vol?
“Als ik op reis ben dan mis ik de tijd van mijn jeugd. Soms ga ik terug naar mijn thuisland maar niet naar de bergen waar ik vandaan kom (een vrij primitief gebied, waar geen scholen waren in hun kindertijd, CC). Ik zou er graag twee of drie maanden willen blijven. Maar ik maak meestal geen plannen.”
Aysun verduidelijkt:
“Als je in Europa woont kun je gaan en staan waar je wilt. Je hoeft jezelf niet af te vragen waar je thuis is. Het is namelijk niet mogelijk om terug te gaan naar onze geboorteplek in de bergen. De regering wil niet de mensen naar de bergen gaan vanwege het Koerdische probleem. Alleen in de zomer voor de schapen. Het is ook wel gevaarlijk om daarheen te gaan vanwege de Koerdische rebellen."

Hoe is het tegenwoordig gesteld met de Koerdische taal in Turkije?
“Op de scholen wordt geen Koerdisch onderwezen. Als je de taal wilt leren dan moet je een dure privé-cursus volgen. De meeste mensen zeggen, ‘dit is mijn moedertaal, waarom zou ik moeten betalen om het te leren’. Het is dus niet zozeer een politiek maar economisch probleem. Alhoewel het is natuurlijk een beleid van de regering. Maar het is onmogelijk om de Koerdische identiteit te wissen. Voorheen was dat inderdaad wel de opzet, daarom vochten en vechten de Koerden voor hun rechten.”

Hoe is het als Koerdische musicus in Turkije?
“Als ik zing dan vinden de Turken dat prachtig, ‘maar waarom zing je Koerdisch en geen Turks?’ Zelfs de grootste nationalisten worden door mijn liederen geraakt, maar toch kunnen ze het niet nalaten te zeggen dat het beter is als ik in het Turks zing. Ik kan het wel begrijpen als men vraagt of ik een paar liedjes in het Turks zing, maar toch niet mijn hele repertoire? Ik zou zelfs in het Hollands moeten kunnen zingen als ik dat wil!”
Aysun vult aan dat er wel degelijk Turken zijn die Aynur respecteren om wie ze is. Het probleem ligt vooral aan het gebrek aan educatie.
“Het is eerlijk gezegd ook moeilijk om op te kunnen treden in Turkije. We moeten alles zelf organiseren. Terwijl Aynur een groot publiek trekt. Ze trekt meer publiek aan dan Turkse muzikanten die een gratis concert geven.”

Vertel eens wat over je snaarinstrument, het doet me denken aan een Iraanse setar.
“Het is een tembur, familie van de setar. Oorspronkelijk heeft het instrument drie snaren maar het is intussen gemoderniseerd met zeven snaren. De tembur is heel belangrijk voor de rituelen van de alevieten (Alevisme is een mystieke stroming in de islam, CC). De teksten zijn als een filosofisch boek. Ze beschrijven hoe alles is ontstaan, hoe de aarde is ontstaan. Er wordt gesproken over de mensheid, over liefde, over het water, over de zon, over de natuur. Een soort orakel dus. Alevisme lijkt een beetje op soefisme, maar dan anders. De religie heeft meer verwantschap met het zoroastrisme dan met de islam, hoewel er een bepaalde vorm is die wel meer richting de islam gaat.”

En jullie zijn Alevieten?
“Ja, maar daar doen we verder niets mee. We hebben geleerd om de natuur te respecteren, hoe we kennis en muziek moeten delen, dat we niet mogen liegen, of iemand pijn doen, niet egoïstisch zijn. Focussen op één ding. Een soort mindfullness, of yoga.” Waar de zussen smakelijk om moeten lachen.

Vanavond begint Morgenland in het Bimhuis. De VPRO neemt de vrijdag- en de zaterdagavond op. Daarvan is zondagavond alvast een gedeelte te horen in Vrije Geluiden op NPO 6 tussen 20 en 24 uur.