Grensoverschrijdend gedrag in de wetenschap kan zeer ernstige gevolgen hebben. Niet alleen voor de personen die dit treft, maar ook voor de wetenschap. Talentvolle onderzoekers vallen uit of ze keren de wetenschap zelfs definitief de rug toe. Argos onderzocht de afgelopen maanden de sociale veiligheid op Nederlandse universiteiten.

Door: Huub Jaspers en Emma Makkink

Onlangs nog benadrukte demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Robbert Dijkgraaf het belang van een veilige leer- en werkomgeving op universiteiten. ‘Het moet een topprioriteit zijn’, riep hij tijdens een bijeenkomst met studenten in Utrecht.

Argos hield een enquête onder Nederlandse universiteiten met als voornaamste vraag: Hoe vaak gebeurt dit? Ook namen we een casus onder de loep. En we spraken met slachtoffers, plegers, wetenschappers, studenten, bestuurders, expert Marijke Naezer, demissionair minister Robbert Dijkgraaf en de regeringscommissaris tegen seksueel geweld Mariëtte Hamer. Van dit alles we maakten een tweeluik over ‘MeToo op de universiteit’.

Het eerste deel gaat over het verhaal van ‘Fleur’. Op haar verzoek hebben we haar naam veranderd. Ze was een talentvolle jonge studente, die meer dan een jaar werd belaagd door een – meer dan twee keer zo oude - hoogleraar met ongepaste voorstellen en een stortvloed aan grensoverschrijdende app-berichten. De studente kreeg ernstige burn-out-klachten en werd langdurig ziek. De hoogleraar kreeg uiteindelijk wel een tik op de vingers, maar de universiteit hield de zaak binnenskamers. Ze liet geen onderzoek uitvoeren naar de vraag of er wellicht meer slachtoffers zijn. En ook bleef het volstrekt onduidelijk hoe de officiële waarschuwing die de hoogleraar kreeg gemonitord wordt.

In het tweede deel maken we de resultaten bekend van onze enquête onder alle Nederlandse universiteiten en horen we hoe een talentvolle jonge vrouwelijke hoogleraar werd weggepest. Marijke Naezer, Mariëtte Hamer, Robbert Dijkgraaf en anderen reageren op de uitkomsten van onze enquête.

Zaterdag 22 september, 14 uur, NPO Radio 1

op deze pagina

deel 1
journalist Huub over 'Een gele kaart voor de hoogleraar'

Abonneer je op Argos-podcast

De wekelijkse radio-uitzending van Argos is ook te beluisteren als podcast via ►Spotify ►ApplePodcasts ►Stitcher ►RSS-feed. Meer weten? Klik hier.

Lees hier het weerwoord van de hoogleraar en de reactie van het bedrijf en de decaan van Radboud Universiteit

reacties op deel 1

Wat is uw reactie op ons verhaal?

Het is pijnlijk en ik schaam mij voor mijn gedrag. Ik heb al meerdere keren spijt betuigd en ik vind het afschuwelijk dat Fleur door mijn gedrag schade heeft geleden. Dat was nooit mijn bedoeling, ik heb haar nooit schade willen toebrengen. Ik hoop dat zij de erkenning vindt – of beter nog, heeft gevonden – die het makkelijker maakt om het verleden te verwerken.

Ik ben destijds verliefd geworden op een student die ik begeleidde, ik ben daar slecht mee omgegaan door verliefde apps met ongepaste complimenten te sturen en dat had ik niet mogen doen. Ik heb mij in mijn verliefdheid veel niet gerealiseerd, waaronder het verschil in positie. Verliefdheid maakt toch een beetje blind. Ik was naïef, door verliefdheid overmoedig en in die overmoedigheid herkende ik ook de signalen niet. Achteraf vind ik dat zelf ook onbegrijpelijk. Ik besef heel goed dat ik fout heb gehandeld. Ik ben terecht gestraft en heb er lering uit getrokken.

Ik zie achteraf in dat ook mijn gedrag in dezelfde tijd tegenover Anne niet gepast was. Als gezegd, ik gedroeg mij in die tijd naïef en overmoedig. Het is lang geleden, maar wat ik mij herinner is dat ze met mij mee wilde naar een afspraak en ik complimenteerde haar met haar jurk. Over die jurk is toen heen en weer geappt. Dat was onprofessioneel. Verder herinner ik mij dat wij na een borrel met vijf of zes mensen naar huis fietsten en dat ze bij mij achterop zat omdat ze in de buurt woonde. We kwamen toen bijna onder een auto. Onveilig was het zeker.

Heeft de universiteit destijds juist gehandeld?

De universiteit heeft een procedure voor meldingen. Ik weet niet welke procedure Fleur heeft gevolgd maar het heeft in ieder geval geleid tot effectief ingrijpen door de universiteit. Er is een rapport opgemaakt en ik ben, zoals gezegd, volkomen terecht gestraft. Niet alleen door de universiteit, maar ook door het bedrijf waaraan ik gelieerd ben.

Ik heb geen reden om aan te nemen dat mijn gedrag vervolgens niet door de universiteit gemonitord werd of wordt. Mijn directe leidinggevende wist van mijn reprimande en kon mij op elk moment ter verantwoording roepen. Wat ik kan zeggen is dat ik in mijn leven zeker honderd afstudeerstudenten heb begeleid, en dat Fleur echt een uitzondering was. Ik ben voor en na Fleur nooit verliefd geworden op een student.

Wat vindt u ervan dat wij aandacht besteden aan dit verhaal op de radio?

Ik vind het goed dat jullie aandacht besteden aan grensoverschrijdend gedrag en de gevolgen ervan. Als dit programma helpt om problemen beter te voorkomen heb ik er uiteraard vrede mee. De gebeurtenissen die jullie schetsen vonden plaats voor de start van de MeToo-beweging, en die beweging juich ik toe. Wij zijn ons allemaal bewuster geworden van de ellendige gevolgen van grensoverschrijdend gedrag, organisaties leren met vallen en opstaan om er beter mee om te gaan. Dat is een goede ontwikkeling.

Ik waardeer het zeer dat mijn naam niet wordt genoemd en ik hoop dat ik ook niet herleidbaar zal zijn aan de door jullie te noemen details. Het noemen en bekend worden van mijn naam is naar mijn mening niet nodig om grensoverschrijdend gedrag op universiteiten en de reactie van universiteiten op meldingen aan de kaak te stellen. Zeker gezien het feit dat ik mijn fouten heb erkend, spijt heb betuigd, lering uit de kwestie heb getrokken en ben bestraft is lijkt mij geen publiek belang te bestaan bij het noemen van mijn naam of me anderszins herleidbaar te maken.

Wat zou uw boodschap zijn aan collega-hoogleraren, docenten en universiteitsbestuurders als het gaat om grensoverschrijdend gedrag in het onderwijs?

Ik zou vooral collega’s een boodschap willen geven. Spreek elkaar duidelijk aan, en onderschat nooit het feit dat een machtsverschil ervoor kan zorgen dat dingen die je doet of zegt veel grotere effecten hebben dan je denkt. En vergis je niet, ook na langere tijd kunnen mensen problemen ondervinden van jouw handelen.

En verder, misschien wel het moeilijkst: als je wordt beschuldigd neem je verantwoordelijkheid, juist als er sprake is van een machtspositie.

We hebben het bedrijf dat in de reportage aan de orde komt een aantal vragen voorgelegd. Dit is hun reactie:

  1. Het klopt dat er binnen ons bedrijf een melding is gedaan van grensoverschrijdend handelen van een leidinggevende medewerker tegenover twee andere medewerkers. 
  2. We hebben vervolgens bureau BING ingeschakeld om een onafhankelijk onderzoek uit te voeren. 
  3. Dit onderzoek is adequaat uitgevoerd en heeft geresulteerd in een rapport.
  4. In dit rapport is vastgesteld dat de leidinggevende medewerker, waarover de melding ging, grensoverschrijdende dingen heeft gedaan.
  5. De leiding van het bedrijf heeft op basis van dit BING-rapport een dubbele sanctie getroffen. De medewerker heeft een waarschuwing gekregen, een soort gele kaart, en hij mocht gedurende een periode van meer dan twee jaar niet op het bedrijf komen. Die laatste maatregel kon pas worden opgeheven nadat alle medewerkers unaniem (en in anonimiteit) hadden aangegeven daar geen bezwaar tegen te hebben.
  6. De meldster heeft aan alle medewerkers in het bedrijf in een sessie haar verhaal mogen vertellen, hoe ze het heeft ervaren en wat het met haar heeft gedaan.
  7. Sinds de melding heeft de medewerker die grensoverschrijdend gehandeld heeft geen operationele, bestuurlijke of inhoudelijke rol meer binnen het bedrijf. 
  8. Het BING-rapport is vertrouwelijk. We kunnen niemand inzage in dit rapport geven, ook Argos niet, vanwege de privacy van personen die in dit rapport voorkomen.
  9. Er is geen bredere context te schetsen die het grensoverschrijdende gedrag, dat heeft plaatsgevonden, goedpraat.

De decaan van de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de Radboud Universiteit reageerde naar aanleiding van de uitzending van Argos (van 16 september jl.) via de facultaire website van de universiteit. Hieronder is de hele tekst te lezen.

_____

Afgelopen zaterdag (16 september) berichtte het radioprogramma Argos over een hoogleraar van onze faculteit die zich in het verleden grensoverschrijdend heeft gedragen richting een student. Ik begrijp dat het schokkend was de berichtgeving te horen en dat dit reacties en vragen oproept. Daarom zet ik graag uiteen hoe de faculteit destijds de melding heeft opgepakt en op welke wijze we met elkaar werken aan een veilig studie- en werkklimaat voor onze studenten en onze medewerkers.

De decaan heeft in januari 2021 de melding ontvangen. Direct na de melding startte de decaan een intern onderzoek, inclusief hoor en wederhoor en een contextanalyse, om na te gaan of er nog andere signalen van grensoverschrijdend gedrag waren. De hoogleraar heeft hierbij erkend dat zijn gedrag niet professioneel en grensoverschrijdend was en heeft spijt betuigd.

Op basis van dat onderzoek heeft de decaan de casus anoniem afgestemd met de rector, waarna de decaan een disciplinaire maatregel oplegde aan de hoogleraar. Dit betrof een formele waarschuwing die is toegevoegd aan het personeelsdossier. Als dergelijk gedrag nog een keer voorkomt, kan dat reden zijn voor zwaardere maatregelen. Tijdens de decaanswissel is het dossier aan de nieuwe decaan overgedragen. Al voordat de melding kwam, is de hoogleraar op zijn verzoek minder tijd aan de universiteit gaan werken. Hij begeleidt ook geen studenten meer.

Na het opleggen van de waarschuwing aan de hoogleraar hebben wij geen signalen gevonden of gekregen dat dit gedrag zich opnieuw heeft voorgedaan, ook niet na de uitzending van Argos. We hebben bekeken of we het onderzoek zouden moeten heropenen, maar omdat er geen nieuwe signalen zijn, zien faculteitsbestuur en het college van bestuur daarvoor op dit moment geen aanleiding. Overigens kunnen nieuwe signalen over welke casus dan ook ons altijd aanleiding geven nieuw of aanvullend onderzoek te doen.

Als faculteit en universiteit willen we voortdurend blijven leren hoe we ons werk nog beter kunnen doen, ook naar aanleiding van het verhaal van de melder in deze uitzending van Argos. We willen daarom graag met de melder en betrokkenen hierover in gesprek gaan. 

Dat is belangrijk want binnen de hele universiteit en ook op onze faculteit hebben we sociale veiligheid hoog op de agenda staan, waarbij we zowel oog hebben voor preventie als voor een goede afhandeling van meldingen, in het belang van alle betrokkenen. De universiteit heeft een gedragscode, er zijn 11 vertrouwenspersonen en zij zijn sinds 2020 centraal in één team gaan samenwerken. Daarnaast is er een ombudsfunctionaris voor studenten en een voor medewerkers. Binnen het leiderschapsprogramma is aandacht voor sociale veiligheid, er zijn trainingstools ontwikkeld en bijeenkomsten waarbij bijvoorbeeld naar aanleiding van een theatervoorstelling het gesprek hierover gevoerd wordt.

Ook binnen de faculteit werken we met elkaar aan het verder verbeteren van een vertrouwde omgeving waarin studenten en medewerkers zich veilig voelen. Het creëren van een aanspreekcultuur, voorbeeldgedrag en het bieden van handelingsperspectief op zowel individueel als teamniveau zijn hierbij belangrijke speerpunten. Er worden bijvoorbeeld sessies met trainingsacteurs en bystander trainingen georganiseerd. Ook heeft een aantal teams binnen de faculteit meegedaan aan een pilot vanuit het programma Fearless Organisation, gericht op sociale veiligheid binnen teams.

Daarnaast onderzoekt het college van bestuur samen met de faculteitsbesturen wat we kunnen doen om de drempel om een eventuele klacht in te dienen te verlagen.

Ondanks al onze inspanningen zijn we ons ervan bewust dat je als student of medewerker onverhoopt geconfronteerd kunt worden met ongewenst gedrag. Het is dan van belang daar niet alleen mee te blijven zitten. Probeer het te bespreken met degene die verantwoordelijk is voor dat gedrag. Mocht je dat niet durven of willen, weet dan ook dat je in gesprek kunt met collega’s, andere studenten of met een vertrouwenspersoon. Aarzel niet om daar gebruik van te maken, ze zijn er voor je. En je mag natuurlijk ook altijd bij mij aankloppen of één van de andere bestuursleden. We praten graag met je verder over het thema sociale veiligheid.

Daarom nodigen we studenten en medewerkers van onze faculteit graag uit voor een bijeenkomst over sociale veiligheid. Daarbij zullen ook vertrouwenspersoon en ombudsfunctionaris aanwezig zijn. Aanmelden is niet nodig. De bijeenkomst is volgende week zodat we ook de tweede aflevering van Argos (zaterdag 23 september 14 uur) over sociale veiligheid aan Nederlandse universiteiten hebben kunnen beluisteren.

Namens het faculteitsbestuur,

Evelyn Kroesbergen
decaan Faculteit der Sociale Wetenschappen
deel 2
sprekers

Fleur*

Psycholoog, kreeg als student te maken met grensoverschrijdend gedrag
*Niet haar echte naam

Anne*

Psycholoog, kreeg in bedrijf te maken met grensoverschrijdend gedrag
*niet haar echte naam

Wendy

Voormalig studiecoördinator

Louise

Vriendin van Fleur

Marijke Naezer

Onderzoeker grensoverschrijdend gedrag

Agnes Muskens

Vicevoorzitter College van Bestuur van de Radboud Universiteit Nijmegen

Robbert Dijkgraaf

Demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Mariëtte Hamer

Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag

Thea Hilhorst

Hoogleraar humanitaire studies aan het International Institute for Social Studies (ISS) van de Erasmus Universiteit in Den Haag. Momenteel werk zij aan een boek over grensoverschrijdend gedrag in de wetenschap.

Huub Jaspers

Onderzoeksjournalist Argos

Emma Makkink

Oud-stagiair Argos en student Journalistiek en Nieuwe Media

achtergrond

Meldingen seksueel grensoverschrijdend gedrag op universiteiten in vier jaar tijd meer dan verdubbeld

Het aantal meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag op Nederlandse universiteiten is de afgelopen vier jaar flink toegenomen: van 141 meldingen in 2019 naar 300 meldingen in 2022. Deze sterke toename is echter niet terug te zien in het aantal formele klachten. Dat bleef de afgelopen jaren gelijk: twee klachten per jaar. Dit blijkt uit een enquête van Argos onder alle universiteiten in Nederland.

Grensoverschrijdend gedrag door hoogleraar: ‘Hij moest mijn scriptie nog beoordelen.’

Door de MeToo-beweging kwamen de afgelopen jaren steeds meer gevallen van grensoverschrijdend gedrag aan het licht. Argos deed onderzoek naar meldingen bij Nederlandse universiteiten en kwam zo in contact met Fleur. Tijdens haar studie kreeg zij een stortvloed aan ongepaste appjes binnen van haar scriptiebegeleider, en dit terwijl hij haar scriptie nog moest beoordelen. Uiteindelijk kwam ze ziek thuis te zitten.