Siyanda Mohutsiwa bestijgt het podium in de Utrechtse Jaarbeurs in een schoolmeisjesjurk van Afrikaanse stof, met een grote strik in haar haar en op Nikes. Ze heeft drie van die jurken, speciaal laten maken. Ten eerste omdat hij mooi afkleedt, maar ook omdat ze hem ziet als een mengeling van Afrikaans verleden, heden en toekomst.
In de outfit ziet de 22-jarige uit Botswana er nog jonger uit. Ze houdt hetzelfde praatje dat ze hield op de grote TED-conferentie. Dat begint met een anekdote over hoe een hashtag op Twitter die zij verzon viral ging door heel Afrika, maar eigenlijk gaat over haar ideaal om haar continent te verenigen. Internet en sociale media kunnen daar volgens haar van doorslaggevend belang in zijn. De zaal, voornamelijk bestaand uit bleke computernerds die op de conferentie bezig zijn met robots bouwen of virtual reality, hoort het beleefd, maar ook een tikje wezenloos aan. Deze exotische verschijning staat wel heel ver af van hun belevingswereld. Andersom weet Mohutsiwa ook niet zo goed wat ze aan moet met deze ‘zee van witte mensen’, maar de kaasvlinders achteraf zijn gelukkig heerlijk.
Siyanda Mohutsiwa uit Botswana werd beroemd dankzij een hashtag op Twitter. Maar de jonge Afrikaanse schrijfster en wiskundige denkt groter.
Haar TED-talk is sterk, met grapjes, pauzes op de juiste momenten en een oprechte boodschap. Hij is dan ook al bijna 750.000 keer online bekeken. Maar Mohutsiwa’s persoonlijkheid komt pas echt naar voren als je gewoon met haar praat. Ze is nieuwsgierig, intelligent, belezen, maar ook een YouTube-tiener en met een talent voor rare gedachtenkronkels en een gitzwart gevoel voor humor.
If Africa was a bar
De tweet die haar hier gebracht heeft was: #ifafricawasabar, what would your nation be drinking or doing? De hashtag werd ruim 70.000 keer gebruikt door heel Afrika, om met humor de verschillende landen te kenschetsen. Maar de twitterhit was geen toevalstreffer. Als sinds haar twaalfde publiceert Mohutsiwa opiniestukken en columns in haar thuisland Botswana en het aangrenzende Zuid-Afrika. Ze is opgegroeid met Twitter en grijpt het medium dankbaar aan om te discussiëren over literatuur, cultuur en politiek met gelijkgestemden door heel Afrika. Ze is net klaar met haar wiskundestudie aan de universiteit. Dat klinkt misschien als een zijpad voor een schrijfster en twitterberoemdheid, maar voor Mohutsiwa is het logisch. ‘Ik vond wiskunde altijd al een leuk vak op school. Het was vroeger ook een sociale wetenschap. Het lijkt abstract, maar het gaat erom bepaalde logische principes te kunnen toepassen op een probleem. Dat spreekt me aan en dat doe ik ook op andere vlakken.’ Mohutsiwa is zo iemand die graag allerlei scenario’s overdenkt en zich meerdere keren per dag afvraagt: wat zou er gebeuren als…
Als Afrika een bar zou zijn, en alle landen kroegbezoekers bijvoorbeeld. Ze had nooit gedacht dat de hashtag haar zo ver zou brengen, maar er zal wel degelijk een idee achter. ‘Ik twitter dus al jaren en had behoorlijk veel volgers verzameld. Ik had iets dergelijks al eens eerder geprobeerd. Ik hoopte wel dat mensen het zouden oppakken, maar wat er gebeurde was wel heel bijzonder. Afrikanen onderling zijn al snel beledigd als je iets over hun land zegt. De enige manier om een beetje een goed gesprek te hebben, is met humor. Dit raakte blijkbaar de juiste snaar.’
De invloed van Twitter en andere sociale media in Afrika is groot, vertelt ze. ‘Ik begrijp dat Twitter in Europa een beetje op zijn retour is, maar in Afrika is het van groot belang. De laatste paar jaar is het steeds goedkoper geworden om te internetten met je smartphone. Dat heeft veel mensen de kans gegeven om hun stem te laten horen, en op die manier ook carrière te maken en bijvoorbeeld in de traditionele media terecht te komen.’
Girls
Het trucje met de hashtag zal ze waarschijnlijk niet snel gaat herhalen. Ze is nu al verder. Haar doel noemt ze social Pan-Africanism: het wegvagen van grenzen in Afrika. Ze geeft presentaties over de hele wereld en begint over een paar maanden aan de prestigieuze schrijfopleiding van de universiteit van Iowa, waar Hannah uit de bekende serie Girls ook een tijdje studeerde. Dat betekent twee jaar in Amerika wonen, maar daarna zeker terug naar Botswana. ‘Ik woon in een stabiel land en mijn familie heeft het goed. Er zijn genoeg kansen voor mij.’ Tegen die tijd zal ze wel een boek geschreven hebben, zegt ze achteloos. Ze werkt samen met Unicef en wil een nog uitgebreider verhaal formuleren over haar ideaal en dat in zo veel mogelijk Afrikaanse landen vertellen. Een documentaire maken staat ook nog op haar wensenlijstje. ‘En natuurlijk proberen om geen hiv op te lopen,’ zegt ze bloedserieus. ‘Botswana heeft de hoogste besmettingsgraad ter wereld en vooral jonge vrouwen sterven eraan. Ik weet natuurlijk wel wat ik moet doen om me te beschermen, maar het is een reëel gevaar.’
'Ik wil een nog uitgebreider verhaal formuleren over haar ideaal en dat in zo veel mogelijk Afrikaanse landen vertellen en een documentaire maken. En natuurlijk proberen om geen hiv op te lopen.'
Wat vindt ze er eigenlijk van als ze, net als Lena Dunham van Girls, als een stem van haar generatie wordt gezien? ‘Fuck, daar heb ik eigenlijk nooit over nagedacht. Eerlijk gezegd ben ik er wel blij mee. De boodschap die ik uitdraag is geen hulpvraag. Ik laat een andere, ondernemende kant van Afrika zien. Bijna alle andere TED-praatjes van Afrikanen die veel bekeken zijn, gaan ongeveer zo: “We hebben schoenen nodig, geef ons vijftig miljoen dollar.” Ik ben er trots op dat ik een ander geluid laat horen, dat van onze generatie. Wij zijn nu aan de beurt en wij gaan er wat van maken. Dankzij internet hebben jonge Afrikanen met idealen zich weten te verenigen, en dat was wat het continent nodig had.’
‘Ik hoopte wel dat mensen mijn tweet zouden oppakken, maar wat er gebeurde was wel heel bijzonder.’