1. Er is de geschiedenis van het eigen leven, er is de geschiedenis van anderen, die van het land, de wereld. Ook dieren hebben een geschiedenis. Voor zover we weten, hebben zij geen geschiedschrijvers.
De bekende uitspraak van de schrijver György Konrád luidt: ‘Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met zijn levensloop.’ Al zijn er natuurlijk ook mensen die in hun levensloop geen zin hebben kunnen ontdekken.
2. Volgens de historicus Leopold von Ranke moet de historicus beschrijven ‘wie es eigentlich gewesen’. Daar is niet iedereen het mee eens, al was het maar omdat een verstedelijkte burger uit het begin van de 21ste eeuw zich misschien moeilijk kan verplaatsen in een Russische horige uit de negentiende eeuw. Bovendien weten wij al hoe moeilijk het is om te beschrijven hoe het eigenlijk is.
3. Geschiedschrijving is een poging coherentie aan te brengen in een waargebeurd verhaal. Het individu heeft het voorrecht dat hij leugentjes mag vertellen. Zo staat het hem vrij te verzwijgen dat hij een paar jaar in de gevangenis heeft gezeten voor oplichting. Tenzij hij solliciteert als accountant.
4. Dat mensen aan zelfcensuur doen (dat wil zeggen hun geschiedenis censureren) betekent nog niet dat zij leugenaars zijn. Dat historici fouten maken en waarlijke objectiviteit niet voor mensen weggelegd is, betekent nog niet dat alle geschiedenis alleen een kwestie van perspectief is.
5. Voor de romanschrijver en de dichter zijn details, zou ik willen beweren, van levensbelang. Voor de historicus ook. En degene die zijn leven samenvat voor een toekomstige geliefde doet er goed aan met zorg details uit te kiezen.
6. De geschiedenis zelf oordeelt niet, maar een bepaalde visie op de geschiedenis wordt op een gegeven moment algemeen aanvaard, wat niet wegneemt dat waarlijk uniforme opvattingen zeldzaam zijn. Voor velen is Stalin een massamoordenaar, maar er lopen mensen rond die in hem een held zien. Dat zijn Rode Leger cruciaal was in het verslaan van nazi-Duitsland maakt het oordeel gecompliceerd.
7. Alle geschiedschrijving is de beschrijving van een grijze zone. Moraal is de ontkenning van die zone. Moreel relativisme is de verheerlijking ervan.