Chris Kijne contempleerde afgelopen weekend met een zachtgekookt ei en een krant. Over het Ware Geloof en nazisme.

‘Zo, die hangt weer voor een jaar’. Het zou de sopraan Jo Vincent zijn geweest die ooit aldus verzuchtte, na haar ontelbaarste Matthäus. Wat natuurlijk te denken geeft over de mate waarin het joods-christelijke gedachtegoed werkelijk wortel had geschoten in het brein van de toch alleszins gelovige grote sopraan, die in haar memoires optekende dat zij nooit een concert inging zonder te bidden. Of het zegt iets over het waarheidsgehalte van de anekdote natuurlijk.

Maar de boodschap was ook deze Pasen natuurlijk weer dat Hij juist níet voor een jaar hing. Immers:  zodra de sabath die wij nu Stille Zaterdag noemen voorbij was, bleek Hij waarlijk opgestaan. 

inclusiviteitsgedachte

Ik houd het op een verklaring die in het midden uit komt: Jo Vincent wist vast beter, maar beschikte over een gezond relativeringsvermogen ten opzichte van het Ware Geloof. Misschien wel omdat haar werkelijke geloof zo sterk was dat ze zich de humor kon veroorloven.

Hoe dan ook: het evangelie heeft ons toch maar mooi dit lange weekend opgeleverd dat ruimte biedt voor contemplatie met een zachtgekookt eitje erbij. De krant geeft een voorzetje met de overdenkingen van de Bossche bisschop Gerard de Korte.

Ik ken de bisschop niet, maar het lijkt mij een aardige man. En hoewel de kop boven het verhaal een tikje haaks staat op de inclusiviteitsgedachte die mijn christelijke ouders me hebben bijgebracht, denk ik dat ik er wat waarden, normen en andere gedragsbepalende opvattingen betreft met Gerard, op een paar ethische kwestietjes na, best uit zou komen.

'Wie zich even verdiept in de Duitse cultuurgeschiedenis kan er moeilijk omheen dat daarin nu net die evangelische traditie en het anti-semitisme onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn.'

Chris Kijne

Maar ergens tegen het eind van het interview scheiden onze wegen toch. In een poging de bisschop iets verder de moderniteit in te duwen dan hij zelf blijkbaar voor wenselijk acht, vraagt de verslaggever of het geen vooruitgang is dat wij niet meer, zoals de Afrikaan in goede en kwade geesten, in de duivel geloven. (Voor de duidelijkheid: de vergelijking is van de bisschop, niet van mij – sorry hoor, maar ik heb al eens eerder een anti-racistische posse achter me aan gehad).

Daar heeft Gerard de Korte zo zijn twijfels bij. Verwijzend naar het nationaal-socialisme zegt hij: ‘Het blijft raadselachtig dat zich in Duitsland, waar al 1200 jaar het Evangelie was verkondigd, zo’n anti-evangelische ideologie kon manifesteren’.

Dat moet toch haast wel duivelswerk wezen.

mensenwerk

Het lijkt mij typisch zo’n uitglijder die alleen een Ware Gelovige kan overkomen. Want aangenomen dat ook bisschop De Korte de jodenmoord ziet als het kwaadaardige dieptepunt van het nazisme: wie zich even verdiept in  de Duitse cultuurgeschiedenis kan er moeilijk omheen dat daarin nu net die evangelische traditie en het anti-semitisme onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn. Nu we het toch over de duivel hebben: lees er het volgende lange weekend Thomas Mann’s Dr. Faustus maar eens op na. Of Maarten Luthers Von den Juden und Ihre Lügen.

Niks raadsel dus, niks duivel: mensenwerk. Zoals alle religie natuurlijk.

'Het godsgeloof kan overal voor gebruikt worden: voor het extreem kwade en voor het extreem goede.' 

Chris Kijne

Want als je toch beslist een duivel wilt vinden, dan lijkt het me dat we hem hier moeten zoeken: ook uit het Duitse voorbeeld blijkt weer dat het godsgeloof overal voor gebruikt kan worden. Voor het extreem kwade en voor het extreem goede. Maar dat het naar de aard van zijn gelovige zaak bij uitstek het risico van verabsolutering in zich draagt. Van de strijd voor het Ware Geloof, van de uitsluiting en ontmenselijking van de ongelovige.

Oecumenisch gezegd: daarin verschillen de grote wereldgodsdiensten weinig van elkaar. Onder de juiste omstandigheden, met de juiste valse profeten, kun je er het grootste onheil mee aanrichten. Met Jezus en God de Vader, met Mohammed en Allah, met het hindoeïstisch pantheon, met de God van Israël die zijn uitverkoren volk een voorbestemd stukje aarde heeft toegewezen.

Zelfs met de Boeddha.

De hoop ligt in de andere kant van diezelfde medaille: dat het allemaal mensenwerk blijft. En dat het dus ook mogelijk is om een andere keuze te maken. Om je eigen geloof niet tot het Ware te verheffen. Om er zo zeker van te zijn en het zo goed te begrijpen dat je de kern in iedere vorm kan herkennen.

En dan kun je er ook mee lachen. Zoals Jo Vincent.

Dat zijn mijn Ware Gelovigen.