Smaakmaker Chris Kijne gidst je door het wereldnieuws. Deze keer kijkt hij met milde verachting terug op zijn eerdere opvattingen en wijst op een reden voor de Kazachstaanse dictator om zenuwachtig te worden van de gebeurtenissen op de Krim.

Het is een fijne foto.

De line up, v.l.n.r. : Erich Honecker, Frans Uijen – PvdA-senator, bijgenaamd ‘de Rode Majoor’- Jan Nagel, een onbekende blonde God, Harry van den Bergh en toenmalig PvdA-voorzitter Ien van den Heuvel. Daarnaast een mij onbekende dame en een heer die namens de antifascistische heilstaat op de maquette aanwijst hoe het bevrijde proletariaat van Oost-Duitsland haar deel van de hoofdstad opnieuw inricht.

Volgens de archivaris is de foto uit 1976. Wat, als het waar is, betekent dat de PvdA toen wel heel vaak op bezoek ging in de DDR. Want na een bezoek in 1975 sprak voorzitter Ien van den Heuvel de woorden die haar altijd zijn nagedragen: de bouw van Berlijnse Muur, de Antifaschistische Schutzwall, was historisch bezien een juiste beslissing geweest.

Althans, dat wil de overlevering. Want in werkelijkheid was het de toen namens Nieuw Links opererende Jan Nagel, met dat kekke leren jekkie en dat Ajax-kapsel, die de gewraakte uitspraak deed. Dat Nagel ook daar bij die maquette de inspiratie opdeed voor het circulatieplan waarmee hij later als wethouder het verkeer in Hilversum definitief zou laten vastlopen, is apocrief. Maar zeker is dat hij bij terugkomst de legendarische woorden sprak: 'De Muur is historisch gezien juist geweest, ondanks de nadelige effecten die eraan kleefden.'

De enige fout die Van den Heuvel maakte, was dat ze daar geen afstand van nam. Dom genoeg. Maar wie zal ik zijn om op de splinter te wijzen. De balk die uit mijn eigen oog stak was het bezoek dat ik zelf , drie jaar eerder, samen met een ruime delegatie van de Vakbond voor Studenten in de Psychologie aan de Vrije Universiteit, aan Oost-Berlijn had gebracht. In de watten gelegd door onze kameraden ter plaatse, doodsaaie seminars over marxistische opvoedkunde volgend, de koffer volstouwend met goedkope edities van de Marx-Engels-Werke.

toenmalige wijsneuzigheid

Geen woord over Praag 1968, waar ik me als scholier nog zo over had opgewonden. Sterker: inmiddels met de vaste overtuiging dat daar ondanks alles aan een betere wereld werd geknutseld.

En natuurlijk vooral bezig te proberen in één kooi te geraken met L.

Misschien vooral vanwege dat laatste ben ik geneigd mijn toenmalige wijsneuzigheid over het reëel bestaande socialisme te bezien met de waardering die de onvolprezen Dennis Potter – u weet misschien nog wel, van de ‘Singing Detective’ – ooit gaf aan zijn eigen jeugdige waanwijze arrogantie. Vooral de manier waarop hij als ontluikende intellectueel neerkeek op het Welshe mijnwerkersmilieu waar hij in was opgegroeid, deed hem later terugkijken met : ‘Tender contempt’.

Voor wie wil : dat hele interview van Melvyn Bragg met Dennis Potter, een van de indrukwekkendste gesprekken die ik ooit op televisie zag, is hier te zien.

net iets de mild

De milde verachting waarmee Potter hier terugkijkt op zijn jongere ik, is maar één van de prachtige elementen in dit gesprek met een man die, in het aangezicht van de dood, de balans opmaakt. En dat zo verschrikkelijk mooi laat zien hoe het leven, als het goed is, een voortdurend leren is.

Of ‘tender contempt’ misschien net iets te mild is voor de Jan Nagel van toen, en of zeker Ien van den Heuvel niet al beter had moeten weten, laat ik hier even buiten beschouwing. Zelf ben ik nog allerminst wijs, maar toch wel een stapje verder. De heilstatelijkheid van het Oostblok verloor in de jaren tachtig alle geloofwaardigheid naarmate ik er vaker kwam. En de aperte misdadigheid ervan werd me onomstotelijk duidelijk tijdens een verblijf namens de VPRO-radio , in 1993, in het toen net onafhankelijke Kazachstan. In Semipalatinsk , stad onder de rook van het voormalige nucleaire testgebied van de Sovjet-Unie, ging de deur definitief dicht. Ik deed er hier verslag van.

Zelden zoveel mededogen gehad met mensen als met die stralingsslachtoffers in Semipalatinsk. En zelden zo indringend gezien dat een mensenleven voor De Partij niet telde. Erg boos, daar, weet ik nog, vooral ook op mijn jongere zelf. Van ‘tender contempt’ had ik nog niet gehoord en ik zou er vermoedelijk ook niet voor in de stemming zijn geweest.

En nu ben ik weer ruim twintig jaar verder. En weet ik dat je met dat soort boosheid uiteindelijk ook nergens komt. Er is in Semipalatinsk nog weinig veranderd, zoals Eelco Bosch van Rosenthal onlangs liet zien in Nieuwsuur.

Eregast

Maar toch zal Nursultan Nazarbajev, autocraat te Kazachstan, zoals u ziet straks eregast zijn op de nucleaire top in Den Haag. En dat terwijl hij niet alleen al 24 jaar elke vorm van oppositie onderdrukt, maar als eerste minister van de Sovjet-republiek sinds 1984 en partijleider sinds 1989 was hij natuurlijk ook rechtstreeks verantwoordelijk voor veel van het leed dat de mensen in Semipalatinsk is aangedaan.

Maar goed: iedereen leert, zelfs Jan Nagel en Nursultan Nazarbajev . Zo weet ik nu dat het, ondanks die boosheid, toch verstandig is om Nazarbajev te fêteren in Den Haag. Omdat hij een voorbeeldfunctie kan hebben in een gevecht dat óók belangrijk is, naast dat om democratie en mensenrechten: het beperken van de gevaren van nucleaire proliferatie.

En, for that matter, het is voor Nazarbajev ook heel verstandig om goede maatjes met ons te willen zijn. Nu wil Poetin de Russen op de Krim beschermen door ze terug te halen in het moederland. Van de ruim 16 miljoen inwoners van Kazachstan is tussen de 30 en de 35 procent Rus, de grootste Russische minderheid buiten Rusland. In de noordelijke grens provincie Kostonai vormen zij, net als op de Krim, de overgrote meerderheid.

De DDR bestaat niet meer en Nazarbajev zou ons nu wel eens heel hard nodig kunnen hebben om hem te beschermen tegen de voormalige kameraden. Dus misschien is dat wel de belangrijkste les: niets is voor eeuwig.