De Britse serie Black Mirror toont de schaduwzijde van een leven dat volledig bepaald wordt door technologie. Satirisch drama voor de sociale-mediageneratie.

Wie had vijf jaar geleden geloofd dat je tegen je auto zou praten? Dat je dochter na anderhalf uur tennistraining achthonderd whats­app-berichtjes zou hebben? Dat oma op Facebook, Insta­gram en Twitter elke stap die je zet van commentaar zou voorzien? Dat je zou zien hoe je tienjarige neefje tweehonderd kilometer verderop op dinsdagavond om elf uur nog aan het Wordfeuden is?

Het zijn lastige maar onschuldige bijkomstigheden van onze verslaving aan technologische vooruitgang. Maar als je deze ontwikkelingen iets verder doortrekt, hoe ziet ons leven er dan uit? ‘Als technologie een drug is, en het voelt als een drug, wat zijn dan de bijwerkingen?’ vroeg de Britse journalist/programmamaker/scenarioschrijver/producent Charlie Brooker zich naar aanleiding van zijn eigen mediaverslaving af. Het antwoord op die vraag is te zien in de tv-serie Black Mirror, die Brooker voor Channel 4 schreef en die nu door de VPRO wordt uitgezonden.
Charlie Brooker is een duizendpoot die in Nederland onbekend is, maar in Engeland een bekende mediafiguur is. Hij weet alles van games, schreef de satirische serie How TV Ruined Your Life en was de bedenker en presentator van Screenwipe, een programma waarin hij het medium televisie op de hak neemt.
Dat hij ook een duistere kant heeft, bewees hij met Black Mirror. Die zwarte spiegel, voor wie het nog niet begrepen had, verwijst naar het scherm dat aan elke muur hangt, op ieder bureau staat, altijd en overal binnen handbereik is. Dat scherm dat je opzuigt, waar zelfs baby’s en katten minutenlang geboeid naar blijven kijken.

The national anthem

Beangstigend
In Black Mirror krijgen we een ongemakkelijke waarheid geserveerd: de schaduwzijde van een leven dat volledig bepaald wordt door technologie. De situaties die geschetst worden, lijken absurd en mijlenver weg, maar zijn tegelijkertijd beangstigend realistisch.
Neem de eerste aflevering, ‘The National Anthem’, waarin de premier van Engeland, een Tony Blair-achtige figuur, wakker wordt gebeld met het bericht dat prinses Susannah is ontvoerd. Op YouTube is een filmpje te zien waarin deze publiekslieveling huilend een verklaring voorleest. Om de pret niet te bederven, gaan we hier niet vertellen wat er moet gebeuren voordat haar ontvoerders haar laten gaan, maar het is een volslagen krankzinnige eis. Zo bizar en banaal dat je als kijker aanvankelijk zelfs enige irritatie voelt. Maar die verdwijnt als duidelijk wordt waar het Brooker om te doen is: meedogenloos toont hij ons de verwoestende kracht van de, al dan niet sociale, media.
Inspiratie voor dit verhaal vormde de affaire-Gillian Duffy. Deze gepensioneerde weduwe mocht tijdens een verkiezingstournee in 2010 enkele woorden wisselen met premier Gordon Brown. Ze bracht hem in een lastig parket door over Oost-Europeanen en veiligheid te beginnen, en Brown probeerde snel van haar af te komen. In de beslotenheid van zijn auto beklaagde hij zich vervolgens tegen zijn begeleiders over de ontmoeting met dat gestoorde mens, en hij vroeg zich af wie in hemelsnaam had bedacht dat hij juist met haar voor het oog van de camera een praatje moest maken. Helaas voor Brown stond zijn microfoon nog open, en kon iedereen meeluisteren.
Wat er vervolgens gebeurde, bewijst hoe ingrijpend de democratie veranderd is. Dankzij de razendsnelle verspreiding van het geluidsfragment had elke stemgerechtigde Brit binnen enkele uren zijn mening gevormd. Brown restte geen andere keus dan Duffy persoonlijk zijn excuses aan te bieden. Het mocht niet baten. Brown verloor de verkiezingen.

Fifteen million merits

Hometrainers
Black Mirror vertelt geen doorlopend verhaal, maar bestaat uit op zichzelf staande afleveringen, met steeds andere acteurs, en een nieuwe setting. Brooker noemt zijn geesteskind zelf een kruising tussen The Twilight Zone en Tales of the Unexpected, series waarvan hij een groot liefhebber was en waarin gespeeld wordt met wat je technoparanoia zou kunnen noemen. Datzelfde gebeurt in Black Mirror, maar dan beter. In de verkeerde handen had deze materie makkelijk kunnen leiden tot ongeloofwaardige pulp, maar Charlie Brooker maakte er met kenmerkende Britse terughoudendheid adembenemend, universeel drama van. Black Mirror werd van Zweden tot China aangekocht en overal goed ontvangen.
In de tweede aflevering, ‘Fifteen Million Merits’, leven we in een wereld waarin schermen alomtegenwoordig zijn, en niet naar believen kunnen worden uitgeschakeld. Op hometrainers moeten punten bij elkaar gefietst worden, waarmee je tandpasta of een appel kunt afrekenen. Als de jonge hoofdpersoon even geen zin heeft om naar de semi-porno te kijken die ongevraagd zijn kamer binnendringt, blijkt dat domweg je ogen sluiten geen optie is. Een computerstem maant hem het kijken te hervatten, zoals het piepje in je auto ervoor zorgt dat je je gordel vastklikt. Ontsnappen aan dit leven kan alleen door mee te doen aan een talentenshow, waarbij types als Simon Cowell en Gordon over jouw lot beslissen. Hoewel de hele serie buitengewoon geschikt is om op middelbare scholen te vertonen, zou deze aflevering verplicht in het lespakket moeten worden opgenomen.
Shane Allen, sinds een half jaar hoofd comedy bij de BBC, maar daarvoor werkzaam in dezelfde functie bij Channel 4, noemde Black Mirror bij de presentatie ‘satirisch drama voor de sociale-mediageneratie’. Hij prijst de serie voor de mooie mix van emotie en intelligentie, die ervoor zorgt dat je aan het denken wordt gezet. Eigenlijk zijn alle afleveringen ‘wat als’- verhalen, zei Brooker zelf in een interview met science fictiontijdschrift SFX. ­Gebaseerd op een ontwikkeling die al gaande is, maar die wordt uitvergroot. ‘Het is niet zozeer kritiek op technologie, alswel op wat je zou kunnen doen met die technologie, of wat die technologie met jou zou kunnen doen als je niet goed nadenkt over de consequenties.’

The entire history of you

Ook de derde aflevering, ‘The Entire History of You’, levert weer volop interessante huiskamervragen op. Uitgangspunt was het digitale slijmspoor dat iedereen met een onlineleven achterlaat. Van het stiekem zoeken naar oude liefdes op Facebook, tot de exhibitionistische neiging om voortdurend foto’s van onszelf te plaatsen. Ditmaal is iedereen voorzien van een chipje in zijn nek ter grootte van een graankorrel, die je in staat stelt je herinneringen terug te spoelen en opnieuw af te spelen. Je pakt je afstandsbediening en scrollt door je geheugen. Verrekt handig als je je autosleutels kwijt bent, maar, zo toont Brooker overtuigend aan, funest voor je relaties. Want niet alleen jij, maar ook anderen kunnen jouw herinneringen terugzien. Al dan niet onder dwang.

Magneet
De eerste drie afleveringen van Black Mirror waren zo’n succes dat Brooker een tweede reeks mocht maken. Inspiratie genoeg. Zo is er een aflevering over hoe de doden digitaal voortleven, en over een talkshow waarin politici vernederd worden door een comedian. Gelukkig werden ook deze afleveringen door de vpro aangekocht.
Zelf doet Charlie Brooker intussen zijn uiterste best zijn schermverslaving de baas te blijven, zeker sinds hij in maart 2012 vader werd. Hij vraagt zich af wat de impact van al die schermen zal zijn op de ontwikkeling van zijn zoon. Zodra die zijn hoofdje zelfstandig kon optillen, draaide hij zich als een magneet naar de televisie.
Wie weet maakt zijn vader daar nog eens een mooie serie over.