De serie Drunk, in Noorwegen een succes, kreeg een Nederlandse versie: Bezopen!, over jongeren en alcohol. Rutger Engels, specialist op dit gebied, kijkt mee naar het origineel.

Bezopen!
Donderdag, Nederland 3, 20.55-21.35 uur

Noorse jongens en meisjes drinken zich thuis in, waarna ze zwalkend over straat naar de plaatselijke uitgaansgelegenheid gaan. Daar reageren ze in kennelijke staat op de (mannelijke) deelnemers aan een schoonheidsverkiezing. Ondertussen wordt hun gevraagd naar de invloed van drank op hun gedrag, de dag erna gevolgd door een katertelefoontje. De verslaggeving van deze elementen uit het ware leven worden in de Noorse, zesdelige serie Drunk doorweven met verschillende studiotests met proefpersonen en de uitslag daarvan: wat doet drank met je beoordelingsvermogen tijdens afspraakjes, hoe beïnvloedt het je schaakspel, wat is het effect van lichaamsbouw op inname?
De toon is licht en lollig, of zoals het persbericht het formuleert: ‘Nu eens geen geheven wijsvingertje over wat mag en niet mag’.
In afwachting van de Nederlandse, drie uitzendingen tellende versie Bezopen!, die volgens NTR-eindredacteur Henk Bas ‘qua toon en experiment behoorlijk dicht bij het Noorse origineel zal blijven’, kijkt orthopedagoog prof. dr. Rutger Engels (45) mee naar de eerste twee bronafleveringen.

Verschuiving
Wie iets gefundeerds wil weten over de combinatie jongeren en alcoholgebruik komt onvermijdelijk bij hem terecht. ‘Leider van een internationaal toonaangevende groep die onderzoek doet naar de beginfasen van verslaving bij adolescenten,’ zoals Radboud Universiteit Nijmegen, waaraan Engels als hoogleraar verbonden is, hem introduceert. Sinds januari is hij daarnaast voorzitter van Trimbos, het ‘landelijk kennisinstituut voor geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg’.
Resultaten van Engels’ onderzoek zijn verwerkt in preventiebeleid, lesprogramma’s voor scholen, campagnes en de websites uwkindenalcohol.nl en alcoholinfo.nl.
Daarnaast hebben zijn inspanningen op het gebied van de rol van ouders ertoe bijgedragen dat de wettelijke leeftijd waarop jongeren alcohol mogen kopen, hebben en drinken is verhoogd van zestien naar achttien jaar. (In Noorwegen geldt die regel overigens alleen voor wijn en bier, met sterke drank moet zelfs worden gewacht tot iemands twintigste. Bovendien is daar een totaalverbod op adverteren voor alcohol.)
Engels: ‘Zo’n wetsverandering is gevolg en onderdeel van een hele verschuiving ten aanzien van alcoholgebruik op jonge leeftijd, het is een reflectie van wat er in een maatschappij leeft, rond tabaksverslaving zie je dat ook. Bij mijn oma stonden vroeger sigaretten en sigaren op tafel, als teken van gastvrijheid. Zoiets is nu ondenkbaar. Er is meer wetenschappelijke kennis over de ontwikkeling van het brein. Opvoeders, en daarmee bedoel ik in principe elke volwassene waarmee een jongere te maken krijgt, dus ook de caféhouder en caissière, hebben met die wet een mooi instrument in handen dat een duidelijke norm aangeeft. Dat kan helpen wanneer iemand het lastig vindt zelf grenzen te stellen.’

Dit is slechte voorlichting. En goede reclame voor alcohol.

Rutger engels over drunk

Kijkvoer
Drunk, dus. Engels zegt al snel: ‘Dit is slechte voorlichting. En goede reclame voor alcohol. Er kunnen twee redenen zijn waarom dit een succes was in Noorwegen: of omdat het een soort highbrow Oh oh Cherso is [de RTL 5-serie waarin zuipende Hagenezen werden gevolgd in Griekenland], of omdat de voorlichtingscomponent zoals die hier wordt gepresenteerd, aansloeg. Maar ik denk met name het eerste.’
Volgens Engels wordt alcohol(gebruik) in Drunk geassocieerd met aantrekkelijke mensen, stoer zijn, roken, veel energie, statussymbolen, stereotiep gedrag, glamour en seks. ‘Allemaal zaken die sterk aan jongeren appelleren. Je ziet weinig van de onaangename effecten ervan op zowel de korte als lange termijn. Ook het telefoneren op de ochtend na het uitgaan draait vooral om jolijt. We zijn als Trimbos benaderd om hierover mee te denken, maar aan iets als dit kunnen wij onze naam absoluut niet verbinden. Op z’n minst zou er dan veel meer moeten worden gewezen op de risico’s. Dit is gewoon “leuk kijkvoer”, het wetenschappelijke sausje wordt gebruikt als excuus om motorische gevolgen en gedragsveranderingen op een beetje grappige manier te laten zien. Een aantal van de inhoudelijke zaken die in dat kader worden gezegd kloppen overigens wel, maar het onderzoek naar de al dan niet toenemende creativiteit is dan weer slecht opgezet. De creatieven krijgen geen alcohol, de niet-creatieven wel, vervolgens gaat men de resultaten vergelijken waarbij bovendien niet naar de kwaliteit van de creatieve producten gekeken wordt. Er komt relatief veel alcoholisme voor onder kunstenaars, maar daar moet je niet de verkeerde, “positieve” conclusies uit trekken. Weegt hun werk op tegen het verslavingsaspect bijvoorbeeld, dat altijd veel ellende veroorzaakt?’

Je kunt een aantrekkelijk programma maken dat genuanceerd is en dus zowel de positieve als negatieve effecten toont, waarin de experimenten sterker zijn uitgebouwd en worden gevolgd door een precieze, beeldende uitleg.

Henk bas, ntr

Adaptatie
Kortom: weinig preventieve waarde, volgens Engels. Maar ‘het waarschuwen voor schadelijke effecten heeft zelden het gewenste effect bij de doelgroep’, staat in het NTR-persbericht. En daarom is er gekozen voor dit ‘nuchter wetenschappelijk onderzoek’, voor een adaptatie van ‘de gewaagde aanpak’, waarin, volgens eindredacteur Bas, ‘amuseren en informeren gelijk opgaan’. Zou er een andere manier zijn om dit onderwerp te benaderen waarnaar jongeren ook genegen zouden zijn te kijken? ‘Dat denk ik zeker. Je kunt een aantrekkelijk programma maken dat genuanceerd is en dus zowel de positieve als negatieve effecten toont, waarin de experimenten sterker zijn uitgebouwd en worden gevolgd door een precieze, beeldende uitleg. Schade aan het brein kun je visualiseren, dat werkt sterker dan een presentator met een tekst. Niet afschrikwekkend of belerend, maar gewoon eerlijk en helder.’
Engels verwijst naar de invloed die het werk van schrijfster Carry Slee heeft (gehad), bijvoorbeeld met haar boek Spijt, over pesten, dat bovendien verfilmd werd. ‘Daar zie je dat de populariteit van zoiets bij jeugd, en kwaliteit goed samen kunnen gaan.’

© wim kluvers/ NTR

Deelnemers aan Bezopen!

Rolmodellen
Onder andere in de laboratoriumbar in de universiteit in Nijmegen vindt Engels’ fascinatie voor menselijk gedrag een plaats. ‘Een van de dingen die we daar op het spoor kwamen is hoe sterk mensen elkaar imiteren. Ze bestellen hetzelfde drankje, nemen op hetzelfde moment een slok, er ontstaat een synchrone drinkstijl. Dat is onbewust gedrag en zorgt ervoor dat je meer gaat drinken. Precies wat ik in Drunk zie gebeuren.’ Ook is gebleken dat alcoholgebruik in films tot gevolg heeft dat jongeren eerder met alcohol beginnen. ‘Acteurs en popsterren zijn vaak rolmodellen, hun gedrag wordt als positief beschouwd, dus hoe meer uren film je ziet waarin men rookt en of drinkt, hoe meer iemand beïnvloed wordt, het bewijs daarvoor is heel sterk. Van televisieseries daarentegen weten we dat nog niet.’
En ouders zelf? ‘Zij moeten duidelijk stelling durven nemen in plaats van zachte of geen regels in te brengen. Negentig procent van de volwassen Nederlanders drinkt alcohol, dus kinderen raken vertrouwd met het gebruik ervan, het is kennelijk normaal. Maar hoe later een kind er zelf mee begint, hoe beter het is. Dat kun je duidelijk uitleggen. En ondertussen het goede voorbeeld geven.’
Wat adviseert Engels, vader van een vijftien- en zeventienjarige, wanneer de puber thuis op de bank Bezopen! wil zien? ‘Dan is meekijken een verstandig plan. Eventueel gevolgd door een zogeheten goed gesprek.’