Jessica Villerius filmde in Texas terdoodveroordeelden, gevangenispersoneel en familie van slachtoffers. ‘Executie geeft weinig opluchting.’

Code Rood: De doodstraf
Nederland 3, donderdag, 21.35-22.30 uur

Jessica Villerius is de eerste Nederlandse programmamaker die toegang kreeg tot de beruchte dodencellen van Texas, de plek waar jaarlijks veertig procent van de Amerikaanse doodvonnissen wordt voltrokken. Hier sprak ze niet alleen met daders, maar ook met gevangenispersoneel en met familie van slachtoffers. Overtuigd van het nut van de doodstraf raakte ze allerminst: ‘Het brengt de slachtoffers uiteindelijk niets. De executie geeft vaak weinig opluchting. Slachtoffers worden er niet minder boos of verdrietig door, voelen zich nog steeds ontzettend slecht als de dader dood is. Wraak helpt niemand echt verder. Daar komt bij dat het afschrikkende effect van de doodstraf niet blijkt te werken en dat een executie duurder is dan een gevangenisstraf.’
 
Het Nederlandse systeem van terbeschikkingstelling werkt ook niet altijd, zo bleek uit je recente documentaire Code Rood: TBS.
‘Tbs is echt een fantastisch systeem en in principe ben ik blij dat we het hebben. Het geeft daders de kans om te veranderen en daarna iets terug te doen voor de samenleving. Alleen bij ons krijgen negen van de tien tbs’ers niet de goede behandeling en dat is vooral een kwestie van geld.’ 
 
De bekende Brits-Amerikaanse advocaat Clive Stafford Smith, die al bijna dertig terdoodveroordeelden juridisch bijstond en regelmatig ageert tegen de doodstraf, zegt: de strijd tegen de doodstraf zal uiteindelijk worden gewonnen in de rechtbank van de publieke opinie, niet in de gewone rechtbank.
‘Zeker in Texas zie je dat het echt een stuk cultuur is. Niemand kon me daar goed uitleggen waarom de doodstraf een goed idee is, maar ze zijn er wel volledig van overtuigd en weten ook niet beter. Soms zeggen ze gewoon: “In de Bijbel staat oog om oog, tand om tand.” Maar in de Bijbel staat ook “Gij zult niet doden.” Als ik ze daarmee confronteer zeggen ze gewoon: “Ja maar dat telt nu niet.” En dan is de discussie wel klaar.’

Was iedereen zo stellig, of merkte je ook iets van een tegengeluid?
‘De jongere generatie, vaak hoger opgeleid, was soms iets genuanceerder. Die zei: “Het voelt gewoon niet goed.” Maar ik denk niet dat die groep groot genoeg is om op korte termijn het verschil te gaan maken.’

Stafford Smith zegt dat het aan de media is om de publieke opinie te veranderen. In je documentaire kies je voor een vrij open insteek, dacht je niet: ‘ik ga nu een pamflet maken waarmee ik iedereen ervan overtuig dat de doodstraf moet worden afgeschaft’?
‘Nee ik denk niet dat daar mijn taak ligt. Als maker wil ik vooral mensen informeren. Uiteindelijk is het belangrijk dat mensen er zelf over gaan praten, dat ze er zelf iets van gaan vinden. De discussie rondom de doodstraf is toch iets vloeibaars, iets waar de publieke opinie over blijft veranderen. Dit betekent overigens niet ik me als maker helemaal afzijdig houdt in de discussie, want dan blijf je ontzettend op de vlakte. In de documentaire stel ik me kwetsbaar op en neem ik juist wel stelling, omdat je vanuit die positie vaak prachtige gesprekken krijgt.”