kleine delicten

Weer een documentaire over rechtspraak.

‘Dat is toeval. Het gaat mij in de eerste plaats om het reconstrueren van het verleden. Na het maken van Familiegeheim raakte ik bevriend met een rechercheur. Die vertelde dat hij bezig was een oude moordzaak op te lossen. Dat leek mij prachtig voor een film en dat werd Kill Your Darling, een zoektocht naar het bewijs voor een moord. De verdachte in die zaak, een timmerman, werd pas drieënhalf jaar later in Londen berecht. Te laat voor mijn film, maar ik ben zijn proces wel gaan volgen. Ik huurde een kamer in Londen en zes weken lang ging ik elke dag kijken. Nog steeds ben ik daar overstuur van. Het was een mokerslag. Zo’n ongelooflijk vals proces! Het was met een jury en die werd helemaal bespeeld en bang gemaakt. Ontzettend oneerlijk. Barbertje moest hangen. Die man kreeg twee keer levenslang. Volgens mij ten onrechte.’
 

Dat was Engeland.

‘Terug in Nederland wilde ik weten of het er hier beter aan toe gaat op de rechtbank. Ik woon er dichtbij en op maandagochtend ben ik direct gaan kijken. Bij toeval werd dat de politierechter. Fantastisch! Een jaar of drie ging ik daar elke week naar zaken kijken. Ander publiek was er nooit en steeds was het spannend. Bij de politierechter worden zaken behandeld waarbij de officier van justitie maximaal een jaar eist. En omdat de uitspraak ook direct volgt, krijg je afgeronde verhalen.’
 

Allemaal kleine voorstellingen.

‘Bijna wel. Je zit toch naar het leven te kijken. De een komt binnen en gooit zijn mobiel en zijn petje ergens neer. De ander gaat keurig zitten en zet zijn schooltas naast zich neer. Dat zegt wel iets over ze. Zo’n rechter heeft maar een beperkt inkijkje in het leven van een verdachte, maar dat gaat wel heel diep. Er worden vragen gesteld over de inkomsten van iemand en zijn relaties komen aan bod. Hele levens trekken voorbij en daarin gaat niet alles altijd goed. Een scheiding of conflict, alcoholproblemen en dan gaat het soms mis. Allemaal dingen waardoor je gaat fantaseren wie iemand is. We hebben eerst testen gedaan waarbij we mensen recht in het gezicht filmden, maar dan was het veel minder spannend. Dan is het gewoon van: oh hij ziet er zo uit en hij heeft iemand aangereden met zijn dronken hoofd.’
 

Dan weet je al te veel.

‘Ja en gaat het alleen nog maar over de zaken zelf. Die zijn op zich niet zo interessant, maar worden dat wel wanneer het over mensen gaat en je iets kunt herkennen. Daarom hebben we ze allemaal op de rug gefilmd. Ik vind het prachtig om naar die ruggen te kijken, dus de mensen thuis misschien ook wel. Het moesten ook gewone mensen blijven. Als je gezichten filmt, moet je gaan blurren en ik wil ze niet stigmatiseren. Pas na het vonnis draaien ze zich even om. Dan zie je ze van voren, zij het dat het hoofd dan buiten beeld valt. Ongeveer tien procent gaf toestemming om gefilmd te worden en dat waren er vast veel minder als we in het gezicht hadden willen filmen. Iedereen die meedeed, heeft een paar weken de tijd gekregen om zich te bedenken. Tenslotte wisten zij ook niet hoe hun zaak zou aflopen.’
 

De hoogstopgeleide verdachte gedraagt zich onmogelijk.

‘Hij was het faliekant oneens met zijn vonnis en vindt dat de politie niet eerlijk was bij zijn aanhouding. Hij kan zijn mond niet houden en gaat nogal tekeer tegen de rechter. Die gaat daar heel slim mee om.’
 

Het is vrij statische televisie

‘Er gebeurt eigenlijk heel weinig, maar het is erg spannend. Het is ook raar dat de publieke tribune niet bomvol zit. Het is spannender dan welke televisie dan ook om daar te zitten en het live te horen. Allemaal unieke zaken. Met echte mensen. En je hoeft er niets voor te doen, alleen maar gaan zitten.’
 

En gratis.

‘Gratis en voor niets. En er komt geen hond! Onbegrijpelijk.’
 

De zaken duren maar een minuut of vijf.

‘In werkelijkheid natuurlijk veel langer. Overigens valt het niet op dat ze ingekort zijn. De officier van justitie heb je nodig om de aanklacht te formuleren, al kan dat soms ook door de rechter. Er zitten nauwelijks advocaten in de film. Het gaat in de film vooral om het spel tussen de verdachte en de rechter. Daar zit de spanning, daar staat iets op het spel.’

In deel twee, 'Rake klappen’, zitten alleen mishandelingen.

‘Waaronder veel huiselijk geweld. Stel je slaat je vrouw en zij doet aangifte. Dan kom jij voor de rechter.’
 

En ontken ik.

‘Precies. En de rechter was er niet bij. Die heeft alleen twee tegenstrijdige verhalen. Die zaken zijn veel moeilijker en duren ook langer. Daar waren er zoveel van, maar wel verschillend, dat we daar een aparte film van gemaakt hebben. Vaak was drank de katalysator.’
 

Werkt het strafrecht?

‘Je merkt dat iedereen in de zaal naar de beste oplossing zoekt voor de verdachte en de samenleving. Niemand wordt bij de politierechter echt afgestraft. De vonnissen zijn verstandig. Wie grote schulden heeft, krijgt geen hoge boete. Dat zou de zaken alleen maar erger maken. Een voorwaardelijke straf werkt als een stok achter de deur om mensen op het rechte pad te houden. Geen hulpverlening, al heeft het er wel wat van weg. Men is er niet op uit om iemand in de gevangenis te krijgen. Het gaat om kleine delicten, maar voor de verdachten zijn ze zeer belangrijk. Er staat veel op het spel en iedereen is doodzenuwachtig. Je zult maar een strafblad krijgen en daardoor je baan verliezen. Het doel lijkt om iedereen tevreden de zaal uit te laten lopen, ook de verdachte.’
 

Het lijken niet de meest succesvolle figuren die moeten voorkomen.

De ghb-verslaafde was ooit ook een eerzame huisvader, maar er is iets misgelopen waardoor er opeens veel tegenwind was. En als je daar dan niet handig genoeg mee omgaat, stort het kaartenhuis van je leven in elkaar. Met mij gaat het goed en met jou hopelijk ook, maar er is niet veel voor nodig om het verkeerd te laten gaan. Al die verdachten zijn allemaal met de beste bedoelingen aan hun leven begonnen. Niemand wil een rotleven. Ik sla mijzelf niet op de borst dat het goed gaat. Dat is geen verdienste.’
 

Heeft u zelf wel eens moeten voorkomen?

‘Eén keertje, maar dat betrof een geschil. Ik werkte toen thuis en moest vanwege mijn werkkamer extra reinigingsrecht betalen. Dat leek mij onzin want we hadden al een kliko. Die gebruikte ik gewoon, maar ik werd ook aangeslagen voor de zaak. Dat heb ik toen laten voorkomen en met foto’s heb ik uitgelegd wat er aan de hand aan was. “Maar dat is de wet,” zei de rechter, waarop ik zei: “maar u bent toch de rechter.” “Ja,” antwoordde hij, “maar ik kan de wet niet veranderen.” Ik moest het dus gewoon betalen. Dat heb ik gedaan, maar ik heb wel een tweede kliko geëist. Die heb ik gekregen en dat was heel onhandig want die stond daarna alleen maar in de weg. Dat is het enige dat ik ooit met de rechter… Oh wacht, ik heb ook…’
 

Ah! Daar gaan we al. Mijnheer is een recidivist.

‘...een keer gedreigd met een kort geding. Ooit wilden we in Amsterdam woningruil doen en dat mocht niet. Toen is er een kort geding aangespannen, maar net voor de zitting hebben de advocaten dat op de gang kunnen schikken. De rechter is daar dus niet aan te pas gekomen.’
 

Hebben alle verdachten de film gezien?

‘Ja, bijna iedereen was bij de première, ook de man die zijn mond niet kon houden. Die zat verdorie een rij voor de rechter en hij begon direct weer te kibbelen over de zaak. Hij geeft niet op.’
 

Veel films van u gaan over straffen.

‘Daar ben ik niet op uit. Ben je nog in staat het verleden te reconstrueren? Daar gaan mijn meeste films over. Kijken wat er precies is gebeurd. Via Familiegeheim kwam ik op Kill Your Darling over een cold case en belandde ik bij de rechtbank. Zo is het gelopen. Ik hoor vaker dat ik altijd dat soort onderwerpen kies. Mij gaat het om het verleden terug te halen. Ik zoek geen enge onderwerpen. Mijn volgende film gaat over mensen die vermist raken.’
 

Daar gaan we weer.

‘Hoezo, daar gaan we weer?! Het is gewoon iemand die vermist is geraakt.’
 

Bij vermissingen is er een grote kans dat er misdrijf is gepleegd.

‘Het gaat mij niet om het juridische gedoe. Je weet bij een vermissing niet wat er is gebeurd en dat is zo absurd. Ik heb nu contact met iemand wiens broer al lang is vermist. Ik heb veel gevallen onderzocht en er zijn nooit fijne scenario’s te bedenken. Bij achterblijvers gaan er alleen angstige scenario’s door het hoofd en dat kun je niet stoppen. Leidde iemand een dubbelleven? Heeft hij een ander? Is ze vermoord? Allemaal even verschrikkelijk. En stel dat hij na lange tijd alsnog terugkomt, dat hij dus niet van zich heeft laten horen. Mij gaat het om de onzekerheid.’