In de documentaire Point and Shoot transformeert een beschermd opgegroeide Amerikaanse jongen met een dwangneurose in een reizend avonturier die in Libië deelneemt aan de gewapende opstand tegen dictator Kadhafi.

2Doc: Point and Shoot
Woensdag, NPO 2, 23.00-0.25 uur
Vrijdag, NPO Doc, 20.25-22.00 uur
 
In de tijdens zijn kinder- en tienerjaren gemaakte video-opnamen blijkt uit niets dat Matthew VanDyke later nog eens spectaculair uit de hoek zou komen. Timide ogend joch, beschermd opgegroeid in Baltimore. Houdt van avonturenboeken en computerspelletjes, Lawrence of Arabia is zijn favoriete speelfilm. Wil later cia-agent of spion worden, welke jongen wil dat niet. Min of meer ongewoon is zijn dwangneurose, die zich onder meer uit in veelvuldig handen wassen. Een vader heeft hij nooit gekend; zijn grote voorbeeld is de Australische avonturier en filmer Alby Mangels, die per motor op safari ging. VanDyke haalt braaf een universitaire graad, maar voor hem is het echte leven elders. Zijn moeder doet nog de was voor hem. 

Matthew VanDyke in Sirte

Op zijn 26ste acht VanDyke deze situatie definitief onhoudbaar en slaat geheel nieuwe wegen in. Letterlijk, want in 2006 koopt hij een motor en een camera, zegt vriendin en moeder gedag; het avontuur kan beginnen. Vanaf Gibraltar steekt hij over naar Afrika, bereikt in zuidelijke richting Mauretanië, volgt in oostelijke richting de Noord-Afrikaanse kust, om in het Midden-Oosten linksaf te slaan en uiteindelijk Irak aan te doen – een traject dat voor het begin van de zogeheten Arabische lente nog doenlijk, zij het gevaarlijk was. Onderweg legt VanDyke met een op zijn helm gemonteerde camera niet alleen zijn belevenissen vast, maar filmt ook onvermoeibaar zichzelf, bij voorkeur na valpartijen met zijn motor of andere levensbedreigende omstandigheden. Dit reizend bestaan bevalt hem prima. Zelf gekant tegen de Amerikaanse inval in Irak, reist hij in 2010 op zijn motor door Irak, Iran en Afghanistan, waar hij embedded optrekt met het Amerikaanse leger. Om inkomsten te genereren, wordt hij correspondent voor diverse Amerikaanse media.
Wanneer vrienden in Libië, waar het hem nog het best was bevallen, hem na zijn terugkeer naar de vs via e-mail en Facebook op de hoogte brengen van de opstand tegen de leider Kadhafi, aarzelt VanDyke geen moment: hij reist via Egypte naar Libië om de rebellen bij te staan in hun strijd tegen de dictator, ruim voordat de Navo aanstalten maakte om zich met de Libanese burgeroorlog te bemoeien. Dan wordt VanDyke in het hoofd geraakt en gevangengenomen. Hij zit in Tripoli zes maanden in een donkere isoleercel en moet aanhoren hoe gevangenen worden gemarteld. Het lijkt dan einde oefening voor hem, tot hij opeens door medegevangenen wordt bevrijd. In plaats van nu naar huis te gaan, zoals Human Rights Watch hem dringend adviseert, voegt deze vrijheidsstrijder à la Che Guevara zich opnieuw bij de rebellen, die hem als een held verwelkomen.

Matthew VanDyke in een Libische gevangenis

Vanwaar deze verregaande betrokkenheid bij een strijd die hem in feite niks aangaat, luidt de vraag die de kijker naar Point and Shoot, de documentaire die Marshall Curry vorig jaar op verzoek van VanDyke samenstelde uit diens omvangrijke videomateriaal, constant vergezelt. Zeker, het zijn spannende beelden uit oorlogsgebied, van krijgshaftige jongemannen die in een Toyota pick-up met een boordkanon in de laadbak richting Tripoli opstomen. Ze laten zich filmen of nemen selfies, ook tijdens gevechten, die ze op YouTube en Facebook zetten. Narcisme is nooit ver, ze spelen soldaatje zoals ze dat van Hollywood kennen. Hun oorlog is ook een mediaoorlog waarin de camera een wapen is, die hen bovendien – misschien wel hun belangrijkste motief – bevestigt in hun bestaan dat zin heeft gekregen.

Inmiddels is Libië uiteengevallen in elkaar bestrijdende groeperingen. In CBS This Morning zei VanDyke daarover dat democratie geen panacee is, de burgeroorlog een logische fase, en dat het op den duur wel goed komt. Aan het eind van Point and Shoot vraagt de regisseur hem of zijn ‘crash course into manhood’ een succes is geweest. Antwoord blijft dit keer uit, de kijker blijft met veel vragen zitten.