Vandaag bereikte ons het droevige nieuws dat Wim de Bie op 83-jarige leeftijd in alle rust thuis is overleden in het bijzijn van zijn familie in zijn woonplaats Den Haag. Wim ging de laatste jaren gebukt onder ernstige gezondheidsproblemen, maar alsnog is zijn dood bij de VPRO aangekomen als een enorme schok.
Wat Wim de Bie voor onze omroep heeft betekend, als onderdeel van het duo Van Kooten en De Bie en als zelfstandig programmamaker kan niet worden overschat. Ook herdenken wij een zeer aimabele collega.
Mede door de jaarlijkse Boekenweek-uitzending van steeds weer een compilatie van Van Kooten en De Bie uit het archief, is het alsof ons een nog altijd actieve maker is ontvallen.
Het programma Van Kooten en De Bie was jarenlang gezichtsbepalend voor de VPRO. En dat zijn ze voor veel mensen nog steeds. De compilaties zijn opmerkelijk fris en actueel en ze zorgen keer op keer voor hoge kijkcijfers.
Zijn observaties waren scherp, gevat en ironisch, maar nooit cynisch of grof. Wel vooruitziend.
Wim de Bie werd nationaal bekend als onderdeel van het duo Van Kooten en de Bie. Al vanaf het begin van zijn omroep-carrière, rond 1963, vormde hij een hecht team met Kees van Kooten. Hun eerste gezamenlijke creatie was De Klisjeemannetjes, een duo dat in het VARA-radioprogramma Uitlaat met milde spot en in plat-Haags de burgerlijkheid van die dagen op de korrel nam.
Van meet af aan voelde het tweetal feilloos de tijdgeest aan: Spanje was een vakantieland in opkomst. Maar tevens een land dat, vanwege Franco, fel verzet opriep. Uitlaat keek vooral met dát progressieve oog naar de wereld. Jaren zestig-iconen Robert Jasper Grootveld en Johnny van Doorn, alias the Selfkicker kregen er een podium.
Mies Bouwman haalde De Klisjeemannetjes in 1965 naar Mies-en-scène, waarmee voor het tweetal een decennialange televisie-carrière startte, beginnend met Hadimassa in 1969 en eindigend met Van Kooten en de Bie in 1998. Voor de radio zou De Bie ook daarna nog regelmatig in uitzendingen van Wim Noordhoek te horen zijn, met sketches, zonder Van Kooten, maar regelmatig met Annet Malherbe.
Wie De Bie in vroege tv-uitzendingen observeert, ziet typetjes die in latere programma’s steeds in andere gedaantes terugkeren. De invoelende interviewer in Het gat van Nederland (1973) is in feite een alter ego van de reporter die we in 1990 zien opduiken in Keek op de Week.
De eerste informeert met zachte stem naar alle vertakkingen van het dan in opkomst zijnde verschijnsel yoga (er is een boga- maar ook een sofabeweging, evenals een noga- en een togafilosofie), en de tweede wil van ‘sponsoring-consultant’ B. Beuker weten of hij mogelijkheden ziet tot het sponsoren van bossen (‘U bedoelt het product bos? Jazeker!’).
Niet alleen het empathische type vormde een constante in het televisie-oeuvre van De Bie, er zat ook een woedende man in hem. In 1975 stuurde de VPRO-directie De Bie, samen met Van Kooten, op sensitivitytraining, een nieuw fenomeen in die dagen.
In het Simplisties Verbond van april dat jaar zien we hoe De Bie gaandeweg die training in plaats van relaxter juist steeds razender wordt. ‘Jullie moeten niet vanuit de schil reageren, maar vanuit de kern’, probeert welzijnswerker Frits-Joop (ook een typische jaren zeventig-naam) de boel te sussen.
De woedende De Bie keert terug in het latere typetje O(tto) den Beste, de gretig Goethe citerende oud-leraar Duits die bij de naderende eenwording van de twee Duitslanden redeloos tiert over de moeilijke dictees die hij, ware hij weer docent (‘wat God verhoede’), de leerlingen zou voorschotelen: ‘Der Generalbevollmächtiger für den Arbeitseinsatz befehlt!’
Of in de dikke, alcoholische zwerver Dirk die, terwijl hij met Van Kooten steeds ‘een pilsie wil drinken’, zijn schepper De Bie voortdurend de mantel uitveegt (‘jij, afgerukte eikentak!’). Mooie woede.
In welke mate was die woede gespeeld? Antwoord op die vraag is voer voor psychologen. Feit is dat De Bie voor wie hem meemaakte, heel innemend was, zich opstelde als vakman, altijd serieus werkend aan nieuwe plannen. En daarbij was hij bescheiden en relativerend.
‘Hoelang zal het duren voordat de namen van Kees en mij zijn verbleekt?’ vroeg hij zich in 2007 af, tegenover interviewer Willem Pekelder in Trouw. ‘Wie van de jongere generatie weet nog wie Snip en Snap waren?’
Zijn mensenschuwheid was gek genoeg de voornaamste reden dat hij het podium opzocht.
De Bie was een verlegen man. Een beetje mensenschuw zelfs, bekende hij in 2005. ‘Een genetische kwestie. Mijn vader was zo, zijn broer in nog sterkere mate. Daarom speel ik ook het liefst kluizenaars.’
Meesterlijk en veelbetekenend in dit opzicht is De Bies creatie van Meneer Foppe, een wereldvreemde man, die eeuwig de pineut is. ‘Een duidelijke uitvergroting van mijn eigen psyche,’ bekende De Bie.
Die mensenschuwheid was gek genoeg de voornaamste reden dat hij het podium opzocht. ‘Niet om de lolbroek uit te hangen, maar omdat ik liever vóór de mensen sta dan ertussen’, zei hij in Trouw.
Hij was een satiricus en zijn observaties waren scherp, gevat en ironisch, maar nooit cynisch of grof. Wel vooruitziend. Eind jaren zeventig zette hij als Tedje van Es (met Van Kooten als F. Jacobse) al de toon voor wat in de jaren daarna met Janmaat en Wilders common sense zou worden: eigen volk eerst, onparlementair taalgebruik, ploerterigheid en ophitsing.
Toen begin jaren tachtig Jacobse en Van Es zelfs populair bleken bij extreem-rechts, besloten Van Kooten en De Bie het duo te laten vermoorden op het Binnenhof. ‘De maatschappelijke werkelijkheid is de satire ver voorbijgestreefd’, verzuchtte De Bie later.
Vaak werden ze gezien als de opinieleiders van links, maar daar wilde De Bie niet aan. In 2012 zei hij in Vrij Nederland: ‘Onze keuzes uit de actualiteit waren niet gebaseerd op politiek, maar op simpele criteria als: zit er een typetje in? Of: benoemen we de tijd ermee? Ook woede en irritatie speelden een rol, maar die waren niet politiek geladen.’ De Bie nam net zo makkelijk CDA-minister Hanja Maij-Weggen op de hak als PvdA-minister Hedy d’Ancona.
meneer Foppe
In 1998 gingen Van Kooten en De Bie, na vijfendertig jaar, uit elkaar. ‘We hadden alle typetjes wel gehad’, legde Van Kooten in 2012 uit aan tv-maker Coen Verbraak. ‘We zijn te lang doorgegaan.’
De Bie deed nog een paar jaar solo-tv, zoals De bunker van De Bie en De bühne van De Bie, maar grote successen werden dat niet.
De Bie heeft voor de VPRO veel betekend als pionier op het gebied van nieuwe media. In 2001 begon hij aan een weblog terwijl nog maar weinigen wisten wat dat was. In Bieslog becommentarieerde hij de samenleving schrijvend en zingend.
Later installeerde hij zich nog als Nationale Mental Coach waarmee hij de wildgroei aan coaches op de hak nam. Via LinkedIn, Facebook, Twitter, YouTube en zijn eigen website zocht hij een voor hem nieuwe manier om door te gaan met zijn commentaar op de actualiteit.
Tegen NRC Handelsblad zei hij bij de lancering in 2009: ‘Er is een tekort aan schaamte, twijfel en verlegenheid in de politiek’. En: ‘Ik geef commentaar op de actualiteit op mijn eigen manier. En dat doe ik al mijn leven lang, bijna vijftig jaar nu, en dat zet ik voort.’
Aan die strijdbaarheid is nu definitief een einde gekomen. Wat blijft is de herinnering aan een geweldige maker en collega, wiens werk de VPRO zal blijven koesteren
Ralph en Thea Ternauw
Bijna veertig jaar werkten ze samen. In die periode maakten Kees van Kooten en Wim de Bie honderden uren televisie. Jarenlang waren ze dé standaard voor humor en satire op televisie. Ze verrijkten de taal met tientallen zelfbedachte woorden (van doemdenken tot regelneef).
Ze praten met regisseur Coen Verbraak openhartig over hun bijzondere en omvangrijke oeuvre. Een unicum, omdat Kees van Kooten en Wim de Bie nooit eerder op televisie gezamenlijk zo uitvoerig over hun eigen werk vertelden.
Kijk Van Kooten en De Bie sloegen weer toe! op NPO Start.
In 2001 stapte Wim de Bie binnen bij de afdeling Digitaal van de VPRO met de opmerking: ‘Ik wil gaan bloggen'. Vanaf 2002 schreef hij zes jaar lang op zijn weblog, Bieslog. Met aanstekelijk enthousiasme schreef Wim verhalen, gaf commentaar op de politiek, deed interviews, filmde en fotografeerde en wees volgers op de toen nog nieuwe mogelijkheden van het internet.
De zesduizend berichten en originele audio- en video-items van het destijds grensverleggende internetproject zijn in 2019 opnieuw online beschikbaar gemaakt.