Met Rudi Vranckx langs het nieuwe IJzeren Gordijn

En, wat betekende het?
'Sommige landen lagen al tijdens het oude IJzeren Gordijn aan de frontlijn. Anderen waren deel van de Sovjet-Unie, zoals de Baltische staten. Die hebben een heel ander gevoel voor dreiging. Daar voel je: wij hebben dat verleden van Russische overheersing meegemaakt, dat nooit meer.'

Dat geldt voor Georgië ook, maar dreigt dat niet toch aan de verkeerde kant van het gordijn te belanden nu? 
'Ja, de jongeren zijn voor deze kant van het gordijn, maar de machthebber, de oligarch die de verkiezingen gewonnen heeft, niet. Georgië is heel erg aan het schuiven.'
 

Pro-Russische politici zijn in wel meer landen populair. Hoe lek is dat nieuwe IJzeren Gordijn?
'Tja, het lek loopt niet alleen door het gordijn hè? Het zit gewoon in onze hoofden, verder naar het westen. Bij ons is het acute gevoel van dreiging aan het verdwijnen. Extreemrechtse krachten en Russische trollenaanhangers winnen hier verkiezingen. Wat voor mij het boeiende was, of belangrijk om te laten zien, was dat de mensen die langs dat gordijn wonen, zich veel meer bewust zijn van wat er aan de gang is. Ik probeer uit te zoomen van het dagelijkse nieuws, om de grote breuklijnen te laten zien die zich vormen. Maar dan wel op een menselijke manier.'

Beseffen we de urgentie niet voldoende? 
'Nee. Ik denk het niet. Hoewel het begint te komen. Ik denk dat ik op dit pad nog wel wat verder wil gaan om een nieuwe reeks te maken die nog iets verder uitzoomt, die laat zien hoe de hele wereld aan het veranderen is. Eigenlijk zijn we in een nieuwe Koude Oorlog aan het belanden.'

Maar wie tegen wie dan precies?
'Ja, dat is nog niet zo duidelijk. Alle conflicten zijn met elkaar verbonden.'

Dat bewaren we voor een volgende keer. Wat waren in deze serie de momenten die er echt uit sprongen? 
'Voor mij was het allemaal indrukwekkend. Oekraïne natuurlijk, waar we naar de loopgraven in de Donbas zijn gegaan, waar men vergeefs probeert stand te houden. En het verhaal van de jongeren die gekidnapt zijn door Rusland. Sommigen konden via een grote omweg terugkeren, die zijn we gaan opzoeken. Ik had een fascinerende ontmoeting in Litouwen, met een vrouw die nog meegedaan heeft aan een opstand tegen de Sovjet-Unie, in het begin. Haar vriendin werd verpletterd onder een tank. Zelf werd ze ook overreden, waarbij haar been beschadigd is geraakt. Als je die verhalen hoort, wordt de geschiedenis wel heel erg levendig.'

'Maar het meest fascinerende was misschien gewoon het begin. Boven de Poolcirkel in Vardø, waar grote spionagebollen stonden. De observatieposten, dat vond ik indrukwekkend en bizar. Alsof je in een soort van dystopische toekomst rondliep. Wat ook heel apart was, was Georgië. Buiten het Europese continent, maar eigenlijk hoort het op alle mogelijke manieren bij Europa. Qua cultuur, qua sfeer, de keuken, de wijn, noem maar op. Ik vond het een heel fascinerende plek.'

'Het boeiende was om daar te zien hoe Rusland dat IJzeren Gordijn letterlijk bijna wekelijks verplaatste, zo met een paar honderd meter. En hoe mensen plots van de ene dag op de andere aan de verkeerde kant konden terechtkomen. Dus zo'n kleinzoon die zijn grootmoeder maar alleen kon bezoeken, en spulletjes kon overgeven, aan dat nieuwe prikkeldraad - dat is in de laatste aflevering - dat vond ik wel heel pakkend. Ontroerend. En het zegt zo veel over wat zo'n scheidingsmuur doet.’