Een van de eerste trucs die een beginnend journalist leert, is dat je je verhaal in de krant of op de tv zo moet opstellen alsof je het aan je moeder of je vriendin aan de keukentafel vertelt. Je begint dus niet met het schetsen van de hele achtergrond, maar valt met de deur in huis. ‘D'r is net een ongeluk gebeurt op het Dorpsplein. Die fietser, die lette helemaal niet op joh! Zag die bus niet aankomen en klapte zo op de zijkant. Gelukkig alleen maar wat schrammetjes - hij zat vijf minuten later al aan het bier op het terras. Maar z’n fiets, die heeft het niet overleefd.’
Zoiets dus. Je begint zo’n verhaal niet met een verhandeling over de inrichting van het Dorpsplein, en ook niet over de verkeersstromen in hun historische ontwikkeling. Het is erin gehamerd bij journalisten en makers, dat je moet beginnen met het nieuws. De achtergronden komen later wel. Je moet een verhaal ‘van onderaf kunnen oprollen’, is het adagium. Stamt nog uit de tijden van de papieren krant, toen je een vast aantal woorden toegemeten kreeg voor het artikel dat je moest schrijven. De eindredacteur kon dan van onderaf alinea’s schrappen om tot de gewenste lengte te komen.
Op de derde VPRO Meet Up op IDFA Doclab op 21 November onderzochten we stories in data: hoe kunnen persoonlijke online data worden gebruikt (of misbruikt) voor het creëren van een verhaal? Zoals ook bij de eerste twee Meet Ups, schreef Geert-Jan Bogaerts, hoofd digitaal bij VPRO, een stuk over het event en het onderwerp.
Van data als achtergrond naar data als verhaal
Storytelling met persoonlijke data
Gelukkig was er een aantal makers dat met prachtige voorbeelden aankwam. Uiteraard onze eigen productie White Spots, waarbij de data worden gevormd door de gegevens over de draadloze netwerken die ons met het internet verbonden houden. Als je die data goed bekijkt, zie je dat er steeds minder plekken zijn op de wereld waarbij je je kunt onttrekken aan zo’n verbinding. En de interessante verhalen gaan dan vooral over de mensen op die plekken.
De VPRO is ook betrokken bij de productie We Are Data, een installatie die het de toeschouwer duidelijk maakt hoeveel hij, onbewust en soms ongewild, prijsgeeft aan zijn omgeving. Zijn gevoelens en reacties kunnen worden gemeten op elke externe prikkel die hem wordt toegediend en worden omgezet in data die vervolgens weer commercieel kunnen worden. Het is een prachtige installatie, die echter maar door één persoon tegelijkertijd kan worden bekeken. Daarom heeft VPRO Medialab samen met Studio Moniker een online alternatief bedacht: op de website Clickclickclick.click word je, figuurlijk, uitgekleed. Beter dan te vertellen, kun je dit zelf ervaren.
Optimisme over de maakbare wereld
Ook in een tweetal andere projecten werd duidelijk dat de traditionele manier waarop journalisten en mediamakers hun verhaal vertellen, echt een belangrijke aanvulling krijgt met journalistiek die is gebaseerd op data. We zijn nog aan het ontdekken welke rijkdom aan mogelijkheden hierachter schuilgaan; hier is alvast een mooie selectie.
Stories in data maakte voor mij ook nog iets anders duidelijk: het niet aflatende optimisme van ontwerpers, kunstenaars, uitvinders en mediamakers dat de wereld maakbaar is. Dat alleen kan hun nieuwsgierigheid verklaren om nieuwe vormen te ontdekken. Die nieuwsgierigheid drijft hen verder, brengt hen ook verder, en verrijkt uiteindelijk ook de ervaring van de consument van al dat moois: u en ik, die zo steeds weer op nieuwe manieren kunnen ontdekken hoe een stukje van de wereld in elkaar zit.