Een poëtische film over de keuzes die we maken in het leven. Over koppigheid, liefde en verraad. Centraal staat een oudere Letse vrouw met haar vervallen boerderijtje, zonder water en elektriciteit.

Niels Hoeben

Een foto van een vrouw in een vluchtelingenkamp voor arbeidsmigranten in Californië gedurende de Grote Depressie. Twee kinderen kruipen dicht tegen haar aan terwijl de jongste dochter in haar schoot slaapt. Het lijkt haar niets meer te doen. Haar gefronste voorhoofd, de verontruste blik in haar ogen en haar getekende gezicht doen de 32-jarige vrouw ouder lijken dan ze in werkelijkheid is. Ze heeft duidelijk alles gedaan wat in haar macht lag en ze kan haar gezin niets meer bieden om aan deze ellende te ontsnappen. Al haar mogelijkheden zijn uitgeput en de wanhoop en angst voor de toekomst valt van haar gezicht af te lezen.

Tot op de dag van vandaag wordt Migrant Mother gezien als een iconisch kunstwerk dat symbool staat voor de wanhoop en de radeloosheid die de armoede van de jaren 30 met zich meebracht. Het is daarmee ook het beroemdste werk van de Amerikaanse fotografe Dorothea Lange, die in opdracht van de federale overheid arbeidsmigranten en ontheemde boerengezinnen portretteerde die ten tijde van de Grote Depressie het midwesten van de Verenigde Staten waren ontvlucht vanwege de immense stofstormen die het gebied teisterden en de oogst verwoestten.

Migrant mother - Portret gemaakt door Dorothea Lange

Qua stijl heeft het werk van de Letse fotografe Inta Ruka veel weg van Langes oeuvre. Voor haar fotoreeks My Country People legde Ruka ook – twee decennia lang – landgenoten vast op de gevoelige plaat, onder wie de Oost- Letse boerin Daina en haar kinderen Edgars en Iveta. Geïntrigeerd geraakt door portretten die Ruka van het gezin maakte, dook de Zweedse filmmaakster Maud Nycander in het leven van moeder Daina. Het resultaat hiervan is vanavond te zien in de poëtische documentaire Aan ’t eind van de weg, die in 2013 een nominatie voor de prestigieuze Prix Europa in de wacht sleepte.

In eerste instantie was Nycander vooral geïnteresseerd in Daina’s levensopvattingen, maar tijdens het filmen bleek dat het contact binnen het gezin (dat op Ruka’s foto’s nog zo gelukkig leek samen) inmiddels ernstig verstoord is. Daina zelf wijt dat aan de geografische afstand tussen haar en haar zoon en dochter, die respectievelijk in Noorwegen en Italië wonen, terwijl zij in haar eentje rondscharrelt op het erf van haar afgelegen Oost-Letse boerderijtje zonder elektriciteit of stromend water. De fysieke afstand doet de relatie tussen moeder en kinderen niet bepaald goed, maar de ware reden van de onderlinge vervreemding blijkt dieper te liggen. Aan de hand van Ruka’s intieme zwart-witfoto’s vertelt Aan ’t eind van de weg de levensgeschiedenis van een vaak eenzame vrouw die zich flinker voordoet dan ze is.

Door: Niels Hoeben

extra: in de tijdmachine

Een Nederlands gezin maakt een reis terug in de tijd, dwars door de afgelopen eeuw. Aan de hand van de ervaringen van het gezin worden de grote veranderingen in het Nederland van de twintigste eeuw zichtbaar gemaakt.

Afl.: De jaren '30. Het gezin krijgt te kampen met de crisis van de jaren '30. Er is een tekort aan alle elementaire levensbehoeften. Er is weinig te eten en op alles moet bespaard worden. Vader Henry en zoon Jelle gaan vissen om het karige maal aan te vullen. Moeder Nicolette en oma wecken de oogst uit de moestuin.

extra: Regering Colijn

De beurscrisis die eind 1929 in New York begon, breidde zich uit tot een economische wereldcrisis. Nederland kreeg daar ingrijpend mee te maken. De regering Colijn meende dat de beurscrisis vanzelf zou overgaan en achtte regeringsmaatregelen daarom onnodig. Het leed van de werklozen werd vergroot door vernederende regels die alleen voor hen golden. Presentatie: Sipke Jan Bousema.