Wat is mannenemancipatie? Daar is geen eenduidig antwoord op, net als dat er niet één soort feminisme bestaat. In beginsel strijdt het feminisme voor gelijke rechten en kansen tussen mannen en vrouwen. Aangezien de vrouw meestal degene is (geweest) die zich in een onderdrukte positie bevindt, focust het feminisme zich op de vrouw. Al zijn er binnen het feminisme natuurlijk veel stromingen, golven en voorvechters.
Sunny Bergmans nieuwe documentaire Man Made gaat over mannelijkheid. Wat wordt nou gezien als typisch mannelijk en in welke stereotypen uit zich dat? Mannen hebben ook te lijden onder het construct man dat is ontstaan. Een oplossing hiervoor is als mannen gaan emanciperen. Op deze pagina vind je een greep uit VPRO-interviews, documentaires en boeken over mannenemancipatie.
Maar veel feministen strijden ook voor de rechten van de man. Bijvoorbeeld voor meer vaderschapsverlof, voor betere omgangsregelingen na scheidingen en voor aandacht voor problemen bij mannen, zoals hoge suicidecijfers, depressies en geweld. Het gaat namelijk slecht met de man, zo stelt ook Sunny Bergman: 'Uit Man Made blijkt dat kwetsbare emoties als angst en verdriet nog altijd worden gezien als slap en niet mannelijk. Het lijkt erop dat door emoties te onderdrukken mannen zich eigenlijk niet kunnen ontwikkelen tot een volwaardig mens die empathisch is naar anderen toe.' In een interview met de VPRO Gids vervolgt ze: 'Het suïcidecijfer onder mannen is vier keer zo hoog, ze zoeken minder snel hulp bij psychische problemen, hebben meer last van verslavingen, de gevangenissen zitten vol met mannen. Jongens doen het minder goed op school.'
Binnen de mannenemancipatie wordt gekeken naar de rol van de man en mannelijkheid binnen de maatschappij. Wanneer het idee over de man en mannelijkheid verandert, hebben zowel mannen als vrouwen hier baat bij. Sunny: 'een tijd geleden vroeg een man aan mij: “hoe kunnen we jullie helpen met de feministische strijd?” Toen dacht ik: het is niet alsof wij vrouwen uit het moeras getrokken moeten worden. Het zou meer helpen als je naar jezelf kijkt. Er ging een idee rijpen: als we gelijkwaardigheid tussen de genders willen bereiken, moeten vooral mannen emanciperen.'
'Als we gelijkwaardigheid tussen de genders willen bereiken, moeten vooral mannen emanciperen.'
de emancipatie van de man
'Ook mannen worden door genderongelijkheid in hun vrijheid beperkt. Want "echte mannen" moeten nog altijd stoer, zelfverzekerd, sterk en onafhankelijk zijn'
Jens van Tricht
Een van de Nederlandse voorvechters van de mannenemancipatie is Jens van Tricht. Hij studeerde vrouwenstudies en is directeur van Emancipator, een organisatie voor mannen en mannenemancipatie. In 2018 kwam zijn boek Waarom feminisme goed is voor mannen uit. Met zijn boek en zijn organisatie draagt hij uit dat mannen door middel van mannenemancipatie een bijdrage moeten leveren aan een betere wereld. Een wereld die beter is voor vrouwen, maar juist ook voor henzelf. Jens van Tricht sprak met Carolina Lo Galbo in VPRO Boeken over zijn boek:
'Vrouwen zijn de afgelopen 100 jaar markten gaan bestormen die eerst voorbehouden waren aan mannen. En dat gaat goed, al lopen ze tegen allerlei belemmeringen aan.' Maar, stelt hij in zijn boek: 'ook mannen worden door genderongelijkheid in hun vrijheid beperkt. Want "echte mannen" moeten nog altijd stoer, zelfverzekerd, sterk en onafhankelijk zijn. Ze moeten hard werken, mogen niet huilen en geen kwetsbaarheid tonen. Zulke waardeoordelen en stereotiepe denkbeelden belemmeren veel mannen om ten volle zichzelf te zijn.'
In VPRO Boeken vervolgt hij: ‘Het is belangrijk om niet te doen alsof er maar twee soorten mensen zijn. Mannen aan de ene kant, die allemaal hetzelfde zijn, en vrouwen aan de andere kant, die ook allemaal hetzelfde zijn. We zijn divers, mannen onder elkaar en vrouwen onder elkaar. En we leven in een wereld waarin verteld wordt dat blauw voor mannen is en roze voor vrouwen. En dat klopt niet met de werkelijkheid. Je zou kunnen zeggen dat er fysiek veel verschillen zijn, en ook daar valt wat op aan te merken.’
'Mannen worden er ook beter van als er gelijkwaardigheid is tussen mannen en vrouwen. Kijk bijvoorbeeld naar verkrachtingen: de veronderstelling dat mannen verkrachten is ook verschrikkelijk voor mannen.'
Chimamanda Ngozi Adichie
Iemand die ook vindt dat mannen moeten bijdragen aan feminisme is de Nigeriaanse dichter en schrijver Chimamanda Ngozi Adichie. Zij gaf het feminisme een nieuwe boost met haar TED-talk en pamflet We should all be feminists. In Zweden kregen alle zestienjarigen in 2015 een gratis exemplaar van haar boek en de teller van haar TED-talk op YouTube staat inmiddels op 5,3 miljoen. In 2016 was ze te gast in Buitenhof, om haar visie te geven op Trump, seksuele intimidatie en hoe mannen kunnen bijdragen aan feminisme.
de vader, de man
Dat biologische verschillen tussen man en vrouw hun uitwerking hebben in culturele verschillen tussen man en vrouw zie je misschien nog wel het sterkst terug als het gaat om opvoeding van kinderen. Vrouwen kunnen zwanger worden en bevallen; wat vaak betekend heeft dat zij dan automatisch ook de zorg voor de kinderen op zich horen te nemen. Dit wordt ook wel de Is/Ought Fallacy genoemd. Dat iets zo is (vrouwen zorgen voor kinderen) betekent dat vrouwen dit moeten blijven doen, terwijl zorgtaken natuurlijk net zo goed door mannen kunnen worden gedaan.
Over vaderschapsverlof gaat de korte documentaire Lattepappa's van VPRO Dorst. In Nederland heb je als partner recht op één werkweek verlof. Vanaf 1 juli 2020 kunnen partners nog vijf weken extra verlof opnemen, waarin ze voor 70 procent doorbetaald worden. Een verbetering van de situatie hiervoor, waarin vaders maar twee dagen vaderschapsverlof op konden nemen. Maar het is nog altijd niet te vergelijken met hoe het in Zweden is geregeld, waarin de ouders samen 480 dagen verlof krijgen. Zij verdelen die uren, waardoor veel vaders maanden aan verlof hebben.
In Zweden nemen vaders een veel grotere zorgtaak op zich dan Nederlandse vaders. Ze worden dan ook wel 'lattepappa's' genoemd, omdat ze met een koffie in de hand de kinderwagen voortduwen en zich daarnaast ook voorbereiden op het vaderschap doormiddel van cursussen. In de documentaire Lattepappa's zie je hoe deze regeling de Zweedse vaders bevalt.
Benieuwd hoe het vaderschapsverlof in de rest van de wereld is geregeld? Bekijk de wereldkaart.
de mannelijke man
De Man is lam
Maar wat is mannelijkheid nou eigenlijk? Schrijver en audiokunstenaar Rashif El Kaoui, presentator Lucas De Man en fotograaf Ahmet Polat zochten in een theatervoorstelling, een foto-expositie en ook een podcast genaamd De Man is lam uit hoe het is om man te zijn. Ze spraken hiervoor met vrienden, wetenschappers en 'de gewone man' over mannelijkheid en mannenemancipatie. Soms moesten ze lachen om de antwoorden, soms waren ze geïnspireerd, een andere keer juist geschokt.
de man in crisis
Jordan Peterson
Dat de man niet meer zo goed weet wat het is om man te zijn, daar zijn veel mensen het over eens. Politicus Thierry Baudet en de bekende Canadese hoogleraar klinische psychologie Jordan Peterson stellen dat dat juist komt door het feminisme. Mannen hebben hun mannelijkheid verloren en moeten die nu proberen terug te krijgen. Zo zeggen fans van Peterson in de Tegenlicht-aflevering 'Trollen, Trump en Thierry': 'Je wordt afgestraft om masculien te zijn'. Peterson, die bijna twee miljoen volgers op YouTube heeft, is dan ook tegen de zogenaamde 'identiteitspolitiek'.
Sunny Bergman bezocht zijn lezing bij de Universiteit van Amsterdam voor haar documentaire Man Made en sprak daar ook Petersons fans. Zij zijn allemaal zoekende; door het feminisme werden zij verplicht na te denken over hun mannelijkheid. Waar mannen als Peterson en Baudet pleiten voor het terugclaimen van het begrip man als stoere leiders, stellen bijvoorbeeld Sunny Bergman, Jens van Tricht en psychiater Glenn Helberg dat een bredere definitie van mannelijkheid beter is. Eentje waarin de man zowel een stoere leider kan zijn, als een met zachte, zorgzame kanten.
‘Er is niks goeds aan identiteitspolitiek. Die maken dat je je schuldig moet voelen over het gedrag van je groep. Hier is de reactie van rechts: “Jij wil dat ik me schuldig voel. Maar wat als ik nou zeg ik dat weiger te doen. Dan spelen we een spel en dan win ik”’
de seksuele man
Tent en seks
De verwachtingen die horen bij het idee en beeld van mannelijkheid gaan ook over mannelijke seksualiteit. Een masculiene man is dominant, leidend, sterk, denkt altijd aan seks, kan altijd presteren en is zeker van zijn zaak. Maar wat doet het met een man als hij dit niet is? Sunny Bergman maakte in 2014 de documentaire Sletvrees, over de vrouwelijke seksualiteit. Ze maakte daarbij ook de serie Tent en seks, waarin ze vrouwen en mannen vragen stelt over hun seksualiteit. Zo vroeg ze mannen ook naar hun seksuele onzekerheden. Bekijk de hele serie hier ⇒
mannelijkheid in de gayscene
Het ideaalbeeld dat we hebben van heteromannen komt opvallend genoeg overheen met het ideaalbeeld dat heerst binnen de gay scene: mannelijk, gespierd en allesbehalve vrouwelijk. Tofik Dibi en Willem Timmers maakten de korte documentaire Acting Straight. Naast pride is er ook veel shame: de angst om niet mannelijk genoeg te zijn is iets waar veel homo's last van hebben.
Bekijk nu 2Doc kort: Acting Straight ⇒
de man in de rest van de wereld
Op het gebied van mannen- en vrouwenemancipatie is er in Nederland nog een hoop te winnen. We vinden onszelf vaak wel erg geëmancipeerd, maar we staan op nummer 32 in de wereldranglijst voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen: onder IJsland, Noorwegen, Finland, Zweden en Rwanda, waar de helft van het parlement uit vrouwen bestaat. Een gelijk loon tussen mannen en vrouwen is nog steeds niet in de wet vastgelegd en er is nog altijd veel seksueel geweld. Metropolis zocht uit hoe geëmancipeerd andere landen zijn.
de man is aan zet
Wanneer het gaat om emancipatie van de man is een veelvoorkomend geluid dat de man er op achteruit gaat, en daarom liever alles laat zoals het is. In Buitenhof spraken schrijver Philip Huff en Jens van Tricht met Marcia Luyten over mannenemancipatie. Philip Huff: 'Mannen worden eerder directeur of hoogleraar.' Jens van Tricht: 'Mannen nemen meer ruimte in in het openbare leven, krijgen meer betaald, zijn het hoofd van het gezin. Maar mannelijkheid is ook kwetsbaar, mannen moeten de hele tijd een claim doen op dat privilege.'
'We kunnen wel aan vrouwen vragen om zich door het glazen plafond heen te wurmen, of zich weerbaar te maken tegen geweld, maar als mannen een stapje terug doen of ophouden met slaan, dan zijn we al een hele stap verder. De man is aan zet'
Huff vervolgt: 'Alcoholisme, suicide, geweld tegen elkaar. Het brengt ook frustratie met zich mee.' Tricht: 'We kunnen wel aan vrouwen vragen om zich door het glazen plafond heen te wurmen, of zich weerbaar te maken tegen geweld, maar als mannen een stapje terug doen of ophouden met slaan, dan zijn we al een hele stap verder. De man is aan zet.'
wat kunnen we nu doen?
De man is aan zet. Maar wat kunnen mannen doen? Sunny Bergman zei hierover tegen de VPRO Gids: ‘Ik denk dat het sowieso al goed is om na te denken over de structuren. Vaak zien mannen zichzelf als de norm, en vrouwen als afgeleide daarvan. Veel mannen lezen bijvoorbeeld nog steeds niet graag boeken die geschreven zijn door een vrouw, dat is ‘wijvenliteratuur’. Terwijl wij vrouwen ook allemaal de Grote Drie moesten lezen. We zijn gewend om ons te verplaatsen in de ander. Je als man bewust zijn van het feit dat mannelijkheid een construct is en dat je als man ook op een bepaalde manier gesocialiseerd wordt, dat is stap één. Dan ga je nadenken: wat vind ik normaal en kan het ook anders?"
Dat beaamt Rashif El Kaoui die de podcast De Man is lam maakte: 'Kritiek op ons project is: alles wordt al zo gedomineerd door mannen in de maatschappij, moeten we ons nu nog meer in mannen gaan verdiepen? Maar in werkelijkheid verdiept men zich niet in mannen. Mannen hebben het voor het zeggen, maar denken niet over zichzelf na. En daar moeten we nodig mee beginnen.'
Luisteren, praten en nadenken dus. En wat kunnen vrouwen doen?
Sunny: ‘Als we zeggen dat een bepaald gedrag niet gewenst is, maar toch dat gedrag belonen, dan helpen we natuurlijk niet. Als ik kijk naar mijn geliefdes, dan zie ik wel een stoerheid die ook bepaalde nadelen heeft. Dus dan zouden we eigenlijk niet op dat soort mannen verliefd moeten worden, maar dat is natuurlijk lastig. We zijn zelf ook zo gesocialiseerd om die stoere types als echte man te zien.’
Voor wie meteen aan de slag wil, hieronder vind je een aantal boeken, video's en podcasts om te lezen, kijken en luisteren.
