Andere tijden maakte een tweeluik over het ineenstorten van de Sovjet-Unie, nu 25 jaar geleden.

kijk nu op NPO Start

Toen zich op 19 augustus 1991 in Moskou een staatsgreep ontrolde en tanks oprukten naar het parlementsgebouw, pakte de toenmalige Nederlandse militair attaché Kees Ros zijn camera om het tumult vast te leggen. ‘Hij kon ontzettend goed filmen,’ zegt regisseur Paul Ruigrok, die samen met redacteur Lizzy van Winsen het verloop van die dagen reconstrueerde.

‘Kees Ros schoot alles van zijn schouder en had voor die tijd een redelijk professionele camera. Hij sprak Russisch en heeft zowel militairen geïnterviewd als demonstranten tegen de staatsgreep. Je ziet veel beelden van demonstranten die op die tanks klimmen en tegen de soldaten zeggen: jongens, doe dit nou niet, ga nou naar huis.’

Paul Ruigrok maakte dankbaar gebruik van het filmarchief van Ros. Het is deze maand een kwarteeuw geleden dat de Sovjet-Unie vlak voor de kerstdagen ten einde kwam.

Die monumentale geopolitieke gebeurtenis werd voorafgegaan door deze laatste stuiptrekking in augustus door behoudende communistische krachten, onder wie het hoofd van de geheime dienst KGB en de minister van Defensie. Michael Gorbatsjov, in die tijd de secretaris-generaal van de Communistische Partij, werd opgesloten in zijn datsja op de Krim en een divisie militairen trok op naar het Witte Huis in Moskou, waar in die tijd het Russisch parlement was gevestigd.

Ruigrok: ‘Boris Jeltsin, die toen president was van de Russische deelrepubliek, zei meteen toen de staatsgreep uitbrak: dit gaan we niet doen. Hij mobiliseerde een behoorlijk deel van de Moskouse bevolking, met als gevolg dat hij en zijn medestanders zich in en rond het Witte Huis bevonden. Die groep groeide aan tot tienduizend betogers. Tegenover hen stonden de tanks van de coupplegers.

'Gedurende dat kat- en muisspel van drie dagen bleek dat die militairen onderling behoorlijk verdeeld waren. De eerste avond liep al een tankbataljon naar Jeltsin over. De mensen van de Nederlandse ambassade zijn die eerste ochtend meteen naar het Witte Huis gegaan en zijn er de hele tijd bij geweest.

'We hebben de toenmalige ambassadeur Joris Vos geïnterviewd. Het bizarre was dat hij in augustus net op vakantie was. Zijn plaatsvervanger Jaap Ramaker hebben we ook gesproken, evenals twee medewerkers die toen rond het Witte Huis liepen. Een van hen is dus militair attaché Kees Ros. De andere was de jongste medewerker van de ambassade: Frans Timmermans. Dit was zijn eerste buitenlandse post.’

‘Iedereen weet dat die coup mislukte, maar ik wist niet dat de beelden ervan behoorlijk heftig zijn. Je ziet mensen zich voor tanks werpen en erop klimmen, je ziet mensen met molotovcocktails bestookt worden. Er zijn drie doden gevallen. De laatste nacht, van 20 op 21 augustus, hebben die tanks nog een poging gedaan op te rukken naar het Witte Huis. Daar waren zoveel mensen, dat ze dat niet hebben doorgezet. Als dat wel was gebeurd, was het een bloedbad geworden.’