Hoe gaat het nou écht met de noordse stern? En de andere vogels in Nederland?

Helaas zijn uitstervende dier- en vogelsoorten niet alleen in de boeken te vinden, maar anno nu ook in Nederland een opvallend probleem. “Vogels zijn een belangrijke indicator van hoe het gaat met een land en het leefgebied van de mens. Ze zijn als een kanarie in een kolenmijn,” aldus vogelbeschermer Ruud van Beusekom.

Al veertig jaar geleden werd de eerste Rode lijst van Nederlandse broedvogels opgesteld: “De Rode lijst laat zien welke vogelsoorten kwetsbaar zijn en extra bescherming nodig hebben,” vertelt Ruud. Elke tien jaar werken duizenden vrijwilligers en professionals samen om een nieuwe lijst op te stellen. Dit doen ze door gegevens te verzamelen en het gedrag van vogels bij te houden. Met hoeveel zijn ze, hoe verspreiden ze zich, hoe is hun gedrag veranderd? Aan de hand van deze uitkomsten wordt bepaald welke vogels een ‘zorgenkindje’ zijn, en worden de vogels opgedeeld in één van vijf categorieën: verdwenen, ernstig bedreigd, bedreigd, kwetsbaar en gevoelig.

Als je eenmaal weet welke vogels extra bescherming nodig hebben, kun je oplossingen gaan zoeken. Zoals met de ooievaar. Ruud vertelt: “Toen deze vogel op de lijst kwam te staan zijn er fokstations opgericht en overal in het land nestpalen geplaatst.” En die palen zie je nu nog steeds, meestal gepaard met een ooievaarskoppel.

Helaas is het niet met alle vogels een direct succes, “Voordat je een vogel kan helpen moet je onderzoeken wat er mis is,” en dat is niet altijd zo makkelijk. “In de jaren ‘80 werd bedacht dat bij nesten van weidevogels zoals de grutto en kievit vlaggetjes geplaatst moesten worden, maar er werd niet nagedacht over het beschermen van de kuikens zelf.” Nadat de eieren uitkwamen, bleek er namelijk niet voldoende voedsel in de intensief bewerkte weidegrond te zitten om te overleven, “Door dit soort fouten is er kostbare tijd verloren gegaan”.

Uiteindelijk blijkt dat het grootste probleem voor vogels: het veranderde landschap. Vroeg maaien, een lage waterstand en eentonig gras leiden tot een tekort aan voedsel en insecten. Maar ook in de stad verandert er veel: het wordt voor vogels zoals huismussen en gierzwaluwen steeds lastiger om te broeden in dorpen en steden, terwijl ze hun natuurlijke leefomgeving al zijn verloren. Nestpalen plaatsen en het beschermen van eieren helpt, maar volgens Ruud moeten we eigenlijk werken aan de basiskwaliteit van het landschap, bijvoorbeeld door middel van groen- en landbouwbeleid.

Als je denkt aan bedreigde vogels in Nederland, verwacht je misschien dat je een echte vogelspotter moet zijn om ze te kennen. Helaas staan er ook veel bekende vogels op de Rode lijst, zoals de geliefde huismus. “Je denkt misschien: bij mijn oma wonen nog huismussen zat! Maar het gaat enorm achteruit met de huismus.” Gelukkig kunnen dit soort trends op tijd opgemerkt worden door de jaarlijkse Nationale Tuinvogeltelling. Om de huismus een steuntje in de rug te geven kan je speciale dakpannen en bakstenen met ingebouwde nestjes aanschaffen zodat ze makkelijker kunnen nestelen.

Gelukkig zijn er ook leuke verrassingen op de Rode lijst te vinden, zoals de zeearend. Deze vogel is net terug in Nederland en heeft daardoor slechts een kleine populatie, dus staat hij als ‘gevoelig’ op de Rode lijst. “Maar dat betekent niet dat het achteruit gaat met de zeearend, de verwachting is dat hij met wat extra hulp juist van de Rode lijst kan verdwijnen”.

Helaas staat de vogel die Franny volgt in Vlucht in Nederland op de Rode lijst als ‘Bedreigd’. Nederland bevindt zich aan de zuidgrens van hun broedgebied, en de noordse stern komt graag naar de Waddenzee om nestjes te maken op zandvlaktes. Tegenwoordig krijgen de jongen het hier echter zwaar te verduren. Ruud: “Dat is te danken aan klimaatverandering. Hierdoor zijn er steeds ergere zomerstormen in Nederland.” Door deze weersomstandigheden kunnen nestjes, eieren en kuikens wegspoelen. “Maar ook het warmer worden van de Noordzee is een probleem,” hierdoor trekt hun lievelingsvis, de zandspiering, steeds verder naar het noorden toe en moet de noordse stern andere, minder voedzame vis eten.

Gelukkig zijn er in het noorden van het broedgebied nog veel noordse sternen te vinden, maar voor Ruud is dat niet goed genoeg: “Als land heb je de verantwoordelijkheid om voor je broedende vogels te zorgen, en daarom is de Rode lijst ook zo belangrijk.”