Er is weer ophef. 

Nu over het tijdstip waarop de excuses voor ons slavernijverleden moeten worden gemaakt. Dat debat loopt nu al weken, als welkome afleiding, zodat we het niet over de kern van de zaak hoeven te hebben.

Het doet er natuurlijk helemaal niet toe wanneer die excuses gemaakt worden of door wie. De kern van de zaak is: we weten niets. Dat blijkt wel, omdat ik vooralsnog alleen over de Nederlandse betrokkenheid bij de slavenhandel naar Suriname en de Caraïben heb horen praten.

Als je een tijdje in Zuid-Afrika hebt gewoond, is dat nogal bevreemdend.

Voor mijn dochter bijvoorbeeld, die me er vaak op wijst dat haar oma stamt van slaven die door de Nederlandse VOC van Azië naar de Kaap werden gebracht. De Nederlandse calvinisten brachten zo de islam naar de zuidelijke punt van Afrika, waar niet alleen de moskeeën in Kaapstad nog iedere dag aan herinneren, maar ook veel gebruikte achternamen als Februari of September. 

Dat waren de maanden waarin de tot slaaf gemaakten aan wal kwamen in de Kaap.

Nederlanders voeren ook driftig op en neer tussen Mozambique en Madagascar. De eerste Frontlinie in Mozambique speelde zich nota bene af op Ibo-eiland, waar de slavenforten uit die tijd nog altijd staan. Er werden ieder jaar 100.000 tot slaaf gemaakte Mozambikanen verscheept. 

Ik schreef voor NRC al eens over de slavenopstand op het slavenschip de Meermin. De Nederlandse bemanning was zo slim geweest om de tot slaaf gemaakte Malagassiërs de speren te laten schoonmaken die ze als souvenirs uit Madagascar hadden meegenomen. 

Noem dat maar die VOC-mentaliteit.

De Hollandse bemanning wist door een list toch de controle terug te winnen over het schip maar eindigde uiteindelijk wel op de strafkolonie van Robbeneiland, omdat de VOC hun nalatigheid verweet.

Het zou natuurlijk geweldig zijn om over dit soort verhalen te praten aan de talkshowtafels, lezingen te houden op de universiteiten in heel het land, en hierover te praten, desnoods vanaf zeepkisten op de Dam of in Hoog Catharijne. Dan weet je namelijk ook waar je excuses voor maakt. 

Dan kun je vervolgens de vraag stellen hoe we die totale ontwrichting van maatschappijen in Madagaskar en Mozambique hopen te herstellen; met geld, eerlijke handel, of -ik noem maar eens wat- het recht op een visum.

Over visa en vrij reizen gesproken: onze collega’s van Lighthouse Reports lieten zien hoe de Bulgaarse politie migranten en vluchtelingen vasthoudt in kooien en zelfs met scherp schiet om ze bij de grenzen vandaan te houden. 

Bulgarije doet dat om aan de Europese Unie te bewijzen dat ze heus alles doen om de grenzen dicht te houden. Bulgarije wil namelijk heel graag bij de paspoortvrije Schengenzone, handig voor de eigen bewoners. Maar met name Nederland is daar faliekant op tegen, omdat premier Rutte denkt dat de Bulgaarse grenspolitie niet hard genoeg haar best doet. 

Zo ligt de weg naar vrijheid en veiligheid uit maatschappijen die ontwricht zijn door het verleden waar we nu onze excuses voor willen maken, nog altijd vol obstakels.

Behalve Bulgarije had ook Servië een moeilijke week in de relatie met Brussel. De toetreding van Servië tot de Europese Unie dreigt voor onbepaalde tijd bevroren te worden omdat het land de vriendschap met Vladimir Poetin maar niet wil opgeven.

Dat is niet alleen in Servië zo, maar ook bij de buren in Bosnië. Dat speelt met name in het Servische deel: de Republika Srpska. Daar gaat onze volgende aflevering van Frontlinie ook over, die aanstaande donderdag om 22.15 uur op NPO 2 wordt uitgezonden.

T-shirts van Vladimir Poetin vinden gretig aftrek in de straten van het Servische deel van Bosnië. ‘Glorie aan Rusland’, las ik op de muren. Het Z-teken kwam ik ook overal tegen. De Serviërs zien Poetin als hun beschermheer en die van de orthodoxe broeders. 

Ik ben geschrokken van wat ik tegen kwam.

Veel Bosniërs geloven dat hun land maar ternauwernood is ontsnapt aan een nieuwe oorlog. Ze zijn ervan overtuigd dat als de Russen er in waren geslaagd om Oekraïne in een paar dagen in te nemen, Bosnië het volgende station van Poetin was geweest. 

‘Al wat je hoeft te doen is honderd Russische huurlingen vanuit Servië de grens over te sturen’, zei Emir Suljagic, de directeur van het Gedenkcentrum in Srebrenica. 

De genocide op de Bosnische moslims in 1995 wordt in het Servische deel van Bosnië veelvuldig ontkend, hoewel minder luid sinds het per wet verboden is. Nog niet zo lang geleden.

Er werden zelfs darmen van varkens over de hekken van het museum in Srebrenica gegooid. ‘We zijn terug in de jaren negentig’, zegt Suljagic. 

Ik hoop dat hij ongelijk heeft.

• Als je na onze uitzending van donderdag nog dieper in de materie wil duiken, kan je terecht bij de documentaire van de BBC ‘Death of Yugoslavia’. De serie werd voor het eerst uitgezonden in 1995 en heeft o.a. de BAFTA-award in 1996 gewonnen voor Best Factual Series. De documentaire is opgedeeld in zes verschillende hoofdstukken en is te bekijken op YouTube.
• Over excuses gesproken: afgelopen zomer maakte premier Rutte excuses aan Dutchbat, het Nederlandse VN-bataljon dat in 1995 betrokken was bij de val van Srebrenica. Behalve excuses krijgen alle Dutchbat-veteranen ook 5000 euro. Onder meer voor de onterechte kritiek en negatieve media-aandacht. Maar waarom compenseert de Nederlandse Staat de blauwhelmen voor de negatieve beeldvorming rond Dutchbat? En wie bepaalde de beeldvorming: de media, het ministerie van Defensie of de Dutchbatters zelf? Medialogica zocht het uit.
• De aflevering Zwijgen als het graf uit de serie 'In Europa' van Geert Mark vertelt het hartverscheurende verhaal van Fikret Bačić. Drie jaar na de oorlog in Bosnië keert hij terug naar Prijedor. Sindsdien zoekt hij naar de lichamen van 31 familieleden die op brute wijze zijn vermoord. Plaatsgenoten die het weten, doen er allemaal het zwijgen toe.
• De essayserie ‘In the shadows of Putin’s Russia’ van The Guardian biedt verschillende perspectieven op de invasie van Oekraïne vanuit het voormalig ‘Sovjetblok’. De Bosnische dichter Faruk Šehić schreef het essay ‘I had to fight for Bosnia, That’s how I know Ukrainians can win, and they will rebuild’. De Servische dichter Tomislav Marković schreef een essay hoe de liefde voor Putin van rechts-extremistische Serven linkt aan de genocide-ontkenners in zijn land.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen

(ps. Dit is de laatste nieuwsbrief van het jaar, we zijn terug in je inbox op zondag 8 januari)