De Nederlandse overheid heeft sinds het uitbreken van de kredietcrisis in 2008 miljarden gestoken in het overeind houden van onze banken. De strengere regulering om een nieuwe crisis te voorkomen wordt door de sector nog niet omarmd en in Nederland schuiven de banken de rekening van de crisis intussen vooral door naar hun klanten. De tijd lijkt rijp voor het nieuwe bankieren. Hieronder een overzicht van écht anders bankieren: welk bank-type bent u?

Het oude bankieren

De Nederlandse overheid heeft sinds het uitbreken van de kredietcrisis in 2008 miljarden gestoken in het overeindhouden van onze banken; alleen de overname van ABN AMRO heeft al 33 miljard gekost. ‘En dat zijn alleen nog de directe effecten,’ vullen de economen van het Sustainable Finance Lab (SFL) aan. In de uitzending De schuld van de bank vertellen de experts dat onze systeembanken, zoals ABN AMRO en ING, too big to fail waren. 'Staatssteun was onvermijdelijk.'

Maar hoe ging dat dan in IJsland, waar de staat besloot de banken maar deels te redden.

'Too big to fail' of 'too big to save'?

Banken kunnen failliet gaan. De IJslandse banken bleken too big to save, aldus Ásgeir Jónsson, die hoofdeconoom was van de IJslandse bank Kaupthing. Net als Landsbanki (moederbedrijf van ICESAVE) en Glitnir is Kaupthing na een tevergeefse poging tot nationalisering omgevallen: de IJslandse staat kon, met een BNP dat nog geen 15% van de negatieve balans van de banken bedroeg, niet garant staan voor de enorme schuld.

‘De reactie van een maatschappij op verkeerd gedrag is het eisen van rechtvaardigheid,' legt Jon Thorisson uit, die zich inzet voor de door de crisis getroffen IJslanders. 'Ophelderen is erg belangrijk voor de verwerking van wat er gebeurd is.'

Inmiddels zijn onder leiding van openbaar aanklager Olaf Thor Hauksson vele onderzoeken naar het gedrag van IJslandse banken ingesteld.

Het land heeft ook al strafprocessen gevoerd tegen bankiers en zelfs tegen de voormalig minister-president, Geir Haarde.

'Absurde situatie'

In Nederland schuiven de banken de rekening van de crisis vooral door naar hun klanten. 'De banken nemen een onvrijwillige bijdrage van klanten om het verlies op te lossen,' zegt huisarts Coen Aarts verontwaardigd in De schuld van de bank wanneer zijn hypotheek onaangekondigd duurder wordt. Het grote probleem zijn de te kleine kapitaalbuffers. Door een systematisch te lage inschatting van de risico’s van investeringen hebben zij weinig eigen kapitaal in reserve. Dat maakt de banken kwetsbaar: zodra hun investeringen minder succesvol blijken dan ingeschat, hebben zij een tekort.

Vooral geavanceerde risicomodellen zoals Value at Risk (VaR) liggen aan de basis van het overmatig risico nemen. Pablo Triana, schrijver van The number that killed us, legt uit hoe bankiers het wiskundige VaR-model de afgelopen twintig jaar hebben misbruikt: 'Alle beslissingen zijn gemaakt door resultaten uit het verleden als garantie voor de toekomst te gebruiken.' Lage risicoinschattingen maken het mogelijk om met dezelfde hoeveelheid kapitaal meer geld uit te zetten en dus meer winst te maken.

Waar banken begin vorige eeuw nog een harde kapitaalbuffer van 30 procent hadden, daalden de kapitaalbuffers in 2007 tot 6 procent, een historisch laag niveau. Deze 'absurde situatie', zo leggen de economen van het Sustainable Finance Lab (SFL) uit, was mede mogelijk door de garantie dat de overheid de banken te hulp zou schieten als die in de problemen zouden raken.

Groei op de pof

In het reguleren van de banken is nog een lange weg te gaan. 'Het zijn perverse prikkels: lagere risicoinschatting mag niet leiden tot een hogere winst,' zo predikt het SFL. Het Basel III akkoord, het verdrag voor strengere internationale regulering van het bankwezen dat in 2010 is overeengekomen, poogt aanzienlijk hogere kapitaalbuffers in te voeren. Binnen de financiële wereld is er verzet tegen die verhoging, die zou leiden tot minder hoge economische groeicijfers. Die groei is echter 'op de pof geweest,’ verkondigt Nout Wellink stelselmatig ter verdediging van de noodzaak voor het Basel III akkoord.

Maar bankieren kan ook écht anders.

Het nieuwe bankieren

Er zijn bankiers die zoeken naar een radicaal nieuwe relatie tussen klant en bank. De Handelsbanken uit Zweden grijpt terug op traditioneel bankieren om het vertrouwen van de klant in de bank te herstellen, de Fidor bank in Duitsland gebruikt social media om goed geïnformeerde en kritische klanten meer zelf te laten discussiëren over geldzaken. Daarnaast beginnen ook coöperatieve banken, de kredietunies, steeds meer voet aan de grond te krijgen in Nederland. Tegenlicht keek al eerder naar een vierde alternatief, namelijk bankieren waarbij rente in zijn geheel wordt afschaft: het islamitisch bankieren.

Hieronder een overzicht van écht anders bankieren: welk bank-type bent u?

Type 1: 'Traditioneel' - de oerdegelijke bank

Voor wie een bank zoekt die gewoon zijn werk goed doet. Die te vertrouwen is in het degelijk beheren van geld. Handelsbanken, een van origine Zweedse bank, opgericht eind 19e eeuw, was de enige grote binnenlandse bank die de Zweedse bankencrisis van 1992 heeft overleefd zonder staatssteun. In 2002 opende voor het eerst ook een Handelsbanken in Nederland.

Type 2: 'Kreditmarktplatz' - de social media bank

Voor wie zelf de touwtjes in handen wil hebben. Alles online te volgen, liken, posten en linken. De hypotheekadviseurs zonder geheime agenda. De Duitse Fidor Bank is een echte social media bank. Vanuit een online community biedt Fidor haar klanten de mogelijkheid om open, betrokken en met plezier geldzaken te regelen.

Type 3: De coöperatieve bank

Voor wie de krachten wil bundelen en de schouders eronder wil zetten. De klant is mede-eigenaar van de bank die de geldzaken regelt en kan dus zelf meebeslissen over waar het geld heen gaat. De Kredietunie heeft het coöperatief als business model, een model dat door haar decentrale structuur in meerdere sectoren aan populariteit wint, en dat ooit ook aan de basis stond van de Rabobank. Kijk de Tegenlichtuitzending 'Het wonder van Baskenland' om de magie van een coöperatief van dichtbij te bekijken.

Type 4: 'Ander waardensysteem' - de islamitische bank

Voor wie openstaat voor een compleet ander cultureel waardensysteem. Na de crash van ons Westerse financiële stelsel ging Tegenlicht in 2011 al op zoek naar andere vormen van bankieren. Een van de diverse alternatieven is het Islamitisch bankieren: bankieren volgens de wetten van de sharia. De uitzending 'Allah, vrouwen en de bank' toont u de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur, een zenuwpunt van het Islamitisch bankieren. Opvallend genoeg, zo blijkt uit de uitending, drijft het Maleisische succes voor een groot deel op een aantal topvrouwen die in deze branche de toon zetten.