Het Spoor Terug
’t Is plicht dat ied’re jongen 1: In het leger van Napoleon
Aflevering 1 van de negendelige Spoor Terugserie 't Is Plicht dat ied're jongen, over de geschiedenis van de dienstplicht.
In het leger van Napoleon, waarin Nederland wordt geconfronteerd met de Franse dienstplicht, de duizenden jongens die onderduiken en deserteren en de ervaringen van Nederlandse soldaten in de legers van Napoleon.
Inleidende teksten:
tekst 1
Het is bijna twee eeuwen geleden dat de dienstplicht in Europa werd ingesteld. Het was een product van de Franse revolutie, en daarom kregen we er hier ook heel snel mee te maken, legt militair historicus Herman Amersfoort uit:
tekst 2
Als Frankrijk in september 1798 de dienstplicht ('conscriptie') afkondigt, geldt die ook voor de geannexeerde gebieden. En daarbij hoort het grootste deel van het tegenwoordige Limburg. Amateurhistoricus Sjef Verlinden ontdekte dat die conscriptie z'n sporen heeft nagelaten in de archieven:
tekst 3
Vanaf de dag dat ook in Noord-Limburg de dienstplicht is ingevoerd, proberen jongens van 20 jaar die te ontduiken.
Omdat burgemeesters en andere lokale bestuurders er weinig voor voelen om plaatsgenoten naar de slagvelden te sturen, lukt het velen de eerste jaren om uit dienst te blijven
tekst 4
Dat was in 1809. Een jaar later wordt ons land bij Frankrijk ingelijfd en ook hier de dienstplicht ingevoerd. Het leidt tot relletjes in vissersplaatsen, maar de harde represaillemaatregelen der Fransen zorgen ervoor dat het daar bij blijft.
Ouders die het betalen kunnen, proberen een remplaçant te kopen, die voor hun zoon in dienst gaat. Maar dat lukt steeds moeilijker. Zo belandt ook Adrianus van Altena uit Dordrecht uiteindelijk in dienst. Hij houdt een dagboek bij en daarom is het mogelijk enkele van z'n ervaringen na te spelen. Als hij in 1812 opkomt heeft hij geluk dat hij bij de binnenlandse 'cohorten' is ingedeeld. Maar dat duurt niet lang; als Napoleon die winter Rusland wordt uitgejaagd, richten zijn eigen officieren zich met een smeekschrift tot hem:
tekst 5
Maar Adrianus weet hoe dat smeekschrift tot stand is gekomen:
tekst 6
Dagenlang marcheert Van Altena met zijn kameraden in oostelijke richting. Onderweg worden boeren en burgers gedwongen om hen onderdak en voedsel te verstrekken. En dan, in de zomer van 1813, bereiken ze het front in centraal Europa. Daar heerst op dat moment wapenstilstand:
tekst 7
Half augustus is de wapenstilstand afgelopen en maakt de cohorte van Van Altena kennis met de oorlog met de Russen. Het is meteen goed raak:
tekst 9
Op 18 en 19 oktober wordt Napoleon bij de Volkerenslag verslagen. Callenfels en z'n kornuiten hebben het eerst niet eens in de gaten.
Niet iedereen komt zo makkelijk door z'n dienstplicht heen als de garde d'honneurs. Van de vele Limburgse jongens die ondanks hun aanvankelijke verzet toch in de Napoleontische armee belanden komen er zeer weinig terug, zo ontdekte Sjef Verlinden.