Het Spoor Terug
Keerpunt ’72 1: Leven in stof en stank
Aflevering 1 van driedelige serie ter gelegenheid van het zilveren jubileum van de belangrijkste milieuorganisaties van ons land.
Samensteller Kees Slager ging op zoek naar de mensen, de acties en de sfeer van het eerste uur, toen overal in het land burgers zich organiseerden en probeerden om de ongebreidelde groei van de vervuilende industrie, van wegenaanleg en luchtverkeer te stoppen, om natuur en landschap te redden en om alternatieven aan te dragen voor de uitwassen van de wegwerpmaatschappij. Zoals acties in het Rijnmondgebied; geluidshinder in Zwanenburg; Oosterschelde open.
Geïnterviewden:
-mevr. Scheepmaker;
-Burgemeester Heusdens ( Vlaardingen 1969);
-Remi Poppe (milieustrijder in Rijnmondgebied, nu SP);
-Nelleke Wüstow;
-Cees van Ojik (huisarts in Zwanenburg);
-mevr. Jaan Gallé;
-dhr. Steketee (visser);
-dhr. Van Leeuwen (onderwijzer);
-Paul de Schipper en Hans van Damme van actiegroep Oosterschelde Open;
-Jan Abrahamse (Waddenzee);
-Els Plantenga (werkgroep Natuur- en Milieubehoud).
Inleidende teksten:
Tekst 1
Het is 5 november 1963 als de hoofdinspecteur voor de milieuhygiëne moet erkennen dat het bedrijfsleven in het Rijnmondgebied niet alleen voor stank en andere hinder zorgt, maar zelfs voor levensgevaarlijke situaties.
Toch volgen er na zijn bezorgde woorden geen maatregelen van de politiek. Als twee jaar later mevrouw Scheepmaker vanuit de Noordoost-polder in Vlaardingen komt wonen, ervaart ze het aan den lijve.
tekst 2
Aarzelend beginnen in die jaren de eerste burgers zich te roeren. Maar ze beperken zich tot keurige brieven aan het gemeentebestuur, waarin ze wijzen op de ontoelaatbare, hoeveelheden giftige stoffen, die bijvoorbeeld de kunstmestfabriek ENCK uitstoot. Burgemeester Heusdens van Vlaardingen doet in de herfst van 1969 alsof er niets ernstigs aan de hand is, maar mevrouw Scheepmaker weet wel beter.
tekst 3
In april 1970 breekt er opnieuw brand uit bij de ENGEL. En nu is de maat vol voor een groep bewoners. Die hebben juist het CAR, of wel Centraal Actiecomité Rijnmond opgericht. En het gemeentebestuur merkt snel dat die groep het niet bij bezorgde brieven laat. Als bij de eerstvolgende vergadering de raadsleden zonder één woord aan de brand voorbij willen gaan, worden ze vanaf de tribune met koffiekopjes bekogeld.
tekst 4
Oprichter van het CAR is Remi Poppe, een kunstenaar die vanaf dat moment dé aanvoerder wordt van de beginnende milieustrijd in het Rijnmondgebied.
tekst 5
Of het nu door de acties van het CAR komt of door de zoveelste 'smog'-golf, zeker is dat in het najaar van 1970 de landelijke overheid aandacht krijgt voor de problemen in Rijnmond. Staatssecretaris Kruisinga verklaart Rijnmond tot 'saneringsgebied'. In de praktijk levert het niets op, want de 'saneringscommissie' blijkt tot weinig in staat. Zelfs als in hetzelfde jaar de ‘Wet op de Luchtverontreiniging’ wordt gepubliceerd, want dat is niet meer dan een 'raamwet' zonder concrete invulling. Intussen slaat het CAR aan, niet alleen in Vlaardingen, maar in het hele Rijnmondgebied. Bijvoorbeeld in Maassluis, waar Nelleke Wüstow al snel actief wordt.
tekst 6
Dat brave huismoeders zich organiseren in een actiegroep, is overigens een verschijnsel, dat zich in die tijd op meer plaatsen voordoet. Bijvoorbeeld in het dorpje Zwanenburg, waarvan de bewoners in 1967 te horen krijgen dat ze in het verlengde van een nieuwe Schipholbaan zullen komen te wonen. De 'Lastige Zwanenburger' haalt de wereldpers als ze een brandende auto op de toegangsweg naar de luchthaven deponeren. Huisarts Cees van Ojik over die groep:
tekst 7
In het Brabantse stadje Geertruidenberg is het een huisvrouw, die zelf het initiatief neemt tot een milieuonderzoek.Daar is het riviertje de Donge de oorzaak van veel stank en ellende. Mevrouw Jaan Salie komt op een dag in 1969 terug uit de Biesbosch als ze een enorme zwerm meeuwen boven het water ziet.
tekst 8
In Zeeland vreest men tezelfdertijd dat het nu nog zo schone water van de Oosterschelde ook 'vergif' zal worden als de plannen om hem af te sluiten doorgaan. Een studiegroep heeft al gewaarschuwd, maar Rijkswaterstaat én de politiek luisteren niet. Visser Steketee en onderwijzer Van Leeuwen zien de bui al hangen:
tekst 9
Maar als ook hier de woorden van een keurige studiegroep geen effect hebben, ontstaat er weer een radicale actiegroep. Paul de Schipper en Hans van Damme zijn erbij als eind '69 de Actiegroep ‘Oosterschelde Open’ in een mosselloods in Yerseke werd opgezet.
tekst 10
Hoewel veel minder radicaal bestaat ook de ‘Vereniging tot Behoud van de Waddenzee’ de eerste jaren uit een groepje enthousiastelingen die vrijwillig al hun vrije tijd in dienst stellen van het ideaal. Aanleiding voor de oprichting vormen hier de plannen van de overheid om twee dammen naar Ameland te leggen. Jan Abrahamse is een van de mannen van het eerste uur.
tekst 11
"Ach, je deed het en het was nog leuk ook". Dat soort zinnen typeren de sfeer binnen de eerste milieu-actiegroepen. Als een opoffering wordt het zelden gezien. Ook niet door Els Plantenga, die in Eindhoven de Werkgroep Natuur- en Milieubehoud opzet en er jaren al haar tijd in steekt.