Boeken

Joke Hermsen

In 'Stil de tijd' kijkt filosofe Joke Hermsen kritisch naar het verschijnsel dat men steeds minder tijd lijkt te hebben. Leegte, rust en niets doen zijn geen inspiratiebronnen meer, maar angstaanjagende voorboden van een bestaan in de marges van de maatschappij.

In Stil de tijd kijkt letterkundige en filosofe Joke Hermsen kritisch naar het verschijnsel dat men steeds minder tijd lijkt te hebben. Leegte, rust en niets doen zijn geen inspiratiebronnen meer, maar angstaanjagende voorboden van een bestaan in de marges van de maatschappij. Hermsen ontwikkelde een nieuwe visie op het fenomeen tijd vanuit het gedachtegoed van Henri Bergson, Ernst Bloch, Peter Sloterdijk en Emmanuel Levinas. Ze verkent daarbij het belang van rust, verveling, aandacht en wachten.

Griekenland is een belangrijk onderdeel van het betoog van Hermsen. “In Griekenlang leeft men heel erg in het nu, en dat is ook de reden waarom je de Grieken urenlang op terrasjes koffie ziet drinken. Ze plannen nauwelijks zaken voor de toekomst, want die toekomst, daar kun je toch niets aan doen,” aldus Hermsen. Dit is ook terug te vinden bij Griekse filosofen als Plato en Aristoteles: niets doen en vrije tijd zagen zij als een voorwaarde voor het denken.

In onze samenleving heerst het idee dat je goed bezig bent als je heel hard werkt. Volgens alle filosofen die Hermsen in haar boek bespreekt, is juist je vermogen om iets nieuws te verzinnen maar ook je morele geweten afhankelijk van niets doen. Je moet volgens hen uit de rat race van het dagelijks leven stappen om na te kunnen denken over deze zaken.

Stil de tijd is een pleidooi voor het herstel van een innerlijke tijdervaring. Op de vraag wat ‘innerlijke tijd’ is, kan Hermsen echter geen eenduidig antwoord geven. Deze tijd kent geen minuten of uren, maar is “de tijd van de ziel”, die bij opwindende ervaringen heel snel kan gaan, maar ook kan stilvallen. Hierbij haalt ze onder meer de Franse filosoof Henri Bergson aan, die geïnspireerd door Einstein schreef over duur en gelijktijdigheid.