Een sacrale sfeer gevangen in een oranje gloed. De muziek is zo breekbaar dat het minste of geringste rumoer de stemming zou bederven. Het Gurdjieff Folk Instruments Ensemble laat de stilte tintelen en zinderen. In de Kulturkirche Altona luistert een muisstil publiek ademloos toe. Gurdjieffs serene muziek is het sluitstuk van het jaarlijkse Lux Aeterna festival in Hamburg. De negen musici van het Gurdjieff Ensemble kijken geconcentreerd voor zich uit, alsof ze deel uitmaken van een rituele eredienst. Een bijzondere uitvoering. De luchtkastelenmuziek van de Armeense aartsesotericus George Gurdjieff (1866-1949) keert weer terug naar zijn zanderige wortels.
Zeg Gurdjieff en de pianoliefhebber denkt direct aan vriendelijk kabbelende klaviermeditaties. Composities die zijn opgetekend en gearrangeerd door Gurdjieffs vaste Russische kompaan Thomas de Hartmann (1885-1956). Moderne pianisten als Keith Jarrett en Alain Kremski hebben er heel wat kalmerende cd-schijfjes mee volgespeeld. Gurdjieff was een kind van zijn tijd. Begin negentiende eeuw waren walmende esoterie en harmonische utopieën helemaal bon ton. Gurdjieff wilde de medemens uit zijn waakslaap schudden, aangevuurd door heilige rituele dansen. Muziek speelde een hoofdrol binnen dit fysieke bewustwordingsproces. Op reis door Azië trof Gurdjieff de mooiste melodieën aan en De Hartmann zette deze aardse volksklanken om in geoliede balsem voor de ziel. Noem het gerust de allereerste groeistuipen van de New Age. Gezuiverde pianoklanken die lichtjes zweven boven het regenbooglandschap van Erik Satie, Aleksandr Skrjabin en Frederic Mompou.
De klankutopie van George Gurdjieff keert terug op aarde met het Gurdjieff Folk Instruments Ensemble. ‘Het zijn de melodieën uit onze jeugd.’
volksinstrumenten
Artistiek leider Levon Eskenian en zijn Gurdjieff Ensemble keren de pianomuziek nu binnenstebuiten. Het podium van de Kulturkirche biedt zicht op een buitengewone uitstalling aan volksinstrumenten. Bekend zijn de weemoedige duduk en de klaterende oud (luit). Maar het Gurdjieff Ensemble herbergt ook de prachtige blul (fluit) en kamancha (vedel). De wereldvreemde pianowerkjes maken plaats voor sprankelende composities vol hartverscheurende melodieën die je direct naar exotische oorden vervoeren. Gurdjieffs muziek komt thuis. Eskenian knikt: ‘Op de piano met westerse harmonieën kan het kunstmatig klinken. Daar moet je voorzichtig mee zijn. In de jaren twintig plande Gurdjieff al een uitvoering met volksinstrumenten, maar dat is er nooit van gekomen.’ De Gurdjieff-interpretaties van celliste Anja Lechner waren een openbaring voor Eskenian en zijn vrouw, pianiste Lusine Grigoryan. ‘Het zijn de melodieën uit onze jeugd. Maar hoe zouden ze klinken op authentieke instrumenten, hoe hoorde Gurdjieff deze muziek voor het eerst? Ik moest hier iets mee,’ vertelt Eskenian die de arrangementen op zich neemt.
De muziekessays van de befaamde Armeense monnik en componist Komitas (1869-1935) blijken behulpzaam voor Eskenian. ‘Komitas was een getraind musicus en noteerde heel nauwkeurig alle Armeense volksmelodieën. Gurdjieff en Komitas kenden elkaar ook.’ Komitas groeide net als Béla Bartók uit tot een pionier van de etnomusicologie. Inmiddels staat er veel muziek van Komitas op het repertoire van het Gurdjieff Ensemble. Het Duitse platenlabel ecm pikte het Gurdjieff Ensemble snel op. In 2012 wonnen ze een Edison voor hun debuut-cd met Gurdjieffs composities. Begin 2016 verschijnen er tegelijkertijd twee nieuwe albums, nu met werk van Komitas. Lusine Grigoryan speelt de pianoarrangementen en op de andere schijf ontfermt het Gurdjieff Ensemble zich over de traditionele volksmuziekcomposities. Eskenian glimlacht: ‘Opzwepende muziek vol complexe, dansante ritmes. ecm-baas Manfred Eicher is ondertussen helemaal Komitas-fan.’
Podium Mozaïek
The Music of Gurdjieff and Komitas
ZONDAG 7 JUNI, 14.30 UUR
Muziekgebouw aan ’t IJ
Armenia: Orient and Occident
ZONDAG 7 JUNI, 20.30 UUR