Toverstem

Na zijn ensceneringen van The Master and Margarita voor het Holland Festival van 2012 en later datzelfde jaar van Die Zauberflöte bij de Nederlandse Opera, gooit Simon McBurney het nu over een heel andere boeg. De Britse theaterveteraan met een ridderorde op zak, iemand die door zijn vakbroeders op handen wordt gedragen, komt nu met een solovoorstelling. Alleen op toneel met als enige gezelschap een microfoon en wat attributen vertelt hij ons een verhaal, per koptelefoon. Dat is alles. Zo samengevat klinkt het misschien wat mager, maar in handen van McBurney levert dit zo’n rijke theaterervaring op dat je na afloop het gevoel hebt naar een hele theatergroep te hebben gekeken in plaats van naar één man.

Het verhaal van The Encounter is gebaseerd op het boek Amazon Beaming van Petru Popescu, over de reis van National Geographic-fotograaf Loren McIntyre naar het Braziliaanse regenwoud in 1969. De encounter (ontmoeting) uit de titel is die tussen deze fotograaf en de Mayoruna-indianen die hij daar wilde fotograferen. Maar toen hij ze na zijn landing begon te volgen, raakte hij het spoor kwijt terug naar zijn vliegtuig en – alleen en verdwaald als hij was – zag hij zich gedwongen om met deze primitieve mensen te leven. McBurney raakte destijds gegrepen door dit verhaal maar er ging een incubatietijd van jaren voorbij voor hij had uitgedacht hoe hij er een theaterstuk van kon maken. Wat hem inspireerde, was een voorstelling van de Amerikaanse acteur Spalding Grey: een man, een microfoon en een monoloog, Grey was er beroemd om. Geen standup maar wel een afgeleide daarvan. McBurney vond de eenvoud ervan fantastisch – dat wilde hij ook.

The Encounter begint keuvelend, McBurney laat ons eerst wennen aan het hele idee van een voorstelling die je beleeft per koptelefoon, en bouwt dan beheerst de spanning op tot een indringend niveau en daar blijft hij op, plankgas met af en toe even terugschakelen voor een adempauze. Volmaakt gedoseerd. Aan het verhaal van de fotograaf voegt hij, in de geest van Spalding Grey en passend bij de traditie van standup, gaandeweg steeds meer persoonlijke elementen toe uit zijn eigen leven. Hoe klinkt je leven? Welke geluiden klinken er thuis? McBurney laat het horen. De deur die kraakt bij het dichtgaan. Het gegons van Londen als hij een raam opent. Het is vreemd ontroerend, die alledaagse intimiteit.

Om het verhaal in de jungle uit te beelden, zet McBurney zowel de middelen in van de klassieke Geräuschmacher (zoals een zak chips voor krakend gras) als hi-tech binaurale audiotechniek: geluid, opgenomen en afzonderlijk uitgezonden in ieder oor. Die kwaliteit maakt het griezelig levensecht. Alsof McBurney pal naast je staat te fluisteren, je voelt nog net zijn hete adem niet. Bij het geluid van een overscherend vliegtuig moet je de neiging onderdrukken weg te duiken. Zijn relaas live op toneel is doorsneden met opgenomen fragmenten en geluiden, en met loops. Terwijl hij vertelt, horen we even later al de herhaling van zijn woorden; zacht repetitief geprevel, als een gebed.

McBurney kruipt afwisselend in de rol van de verteller, de fotograaf in de jungle en de Simon McBurney van een jaar of wat geleden, die bezig is zijn voorstelling te maken maar steeds wordt gestoord door zijn dochtertje dat wil dat papa ophoudt met werken en een verhaaltje komt vertellen. McBurney de maker vertelt welke gedachten en bespiegelingen het verhaal van de verdwaalde westerling bij hem oproept. Zo ontstaan verschillende lagen, als de jaarringen van een boom: steeds dikker wordt de vertelling. Het is knap gedaan. Maar het beste van The Encounter is de manier van vertellen: dit is theater in zijn puurste vorm, waarbij alles aankomt op de kwaliteit van de tekst.

In Amazon Beaming raakt McIntyre zijn gevoel voor tijd kwijt, ’s nachts is het aardedonker en er gebeuren angstaanjagende rituelen met hallucinerende middelen die McIntyre niet begrijpt en die hem nog verder desoriënteren. Gevangen in de jungle wordt de werkelijkheid vloeibaar. Wat is echt en wat niet? Wat is de betekenis nog van tijd? McBurney maakt de angst en ontreddering van McIntyre voelbaar, het claustrofobische gevoel van insluitend groen en gebladerte en het voor de jungle kenmerkende gebrek aan zicht op de omgeving. Dat alles doet McBurney met zijn stem, waarmee hij blijkt te kunnen toveren.

Na afloop van de voorstelling in Londen zoeken we de acteur op in zijn kleedkamer. Wij, het groepje journalisten, staan in het halletje terwijl McBurney ontvangt en felicitaties in ontvangst neemt. Er is champagne, met een rij bekertjes komt McBurney op ons af, schenkt de fles aan ons leeg voor hij zelf aan de beurt is. Acteur Toby Jones (Capote) staat McBurney op de schouders te slaan. De sfeer is opgetogen. Wie er allemaal nog meer zijn komen kijken, vraagt zijn agent. Volgt een rits bekende namen. ‘Brad kwam vorige week.’ Dat is Brad Pitt, met wie McBurney een film gaat maken. En dan gaat de deur open: Kate Bush, die zich zelden in het openbaar laat zien, komt binnen met haar zoon. Ze is een en al lof. ‘Really lovely,’ fluistert ze, met dat zachte, onmiskenbare stemgeluid. ‘Amazing.’