1. Nationalisme is liefde voor het vaderland, maar wat is het vaderland? Kun je het vaderland beminnen zonder andere landen te verachten? Liefde voor de eigen regio (ik ben dol op de Peel) heeft minder politieke implicaties, vermoedelijk is dit de reden dat er weinig over wordt gesproken. De harde kern van het nationalisme is de bereidheid van jonge of minder jonge mannen voor dat vaderland te sneuvelen.
2. Wat is nationalisme als je niet bereid bent ervoor te sterven of je kinderen ervoor op te offeren? Het eerlijkste antwoord luidt: een lege doos. Symbolen moeten niet worden onderschat, maar een symbool is toch iets anders dan een dode soldaat. Wie niet bereid is te sneuvelen of zijn kinderen te offeren, kan nog wel vochtige ogen krijgen bij het horen van het volkslied en mag de behoefte uitventen het vaderland te willen zuiveren van onaangename elementen. (De illegaal, de vreemdeling, de moslim, et cetera.) Dat laatste is symbolisme met verregaande consequenties.
3. De afwezigheid van oorlog in West-Europa maakt (zie punt 2) van nationalisme cadeaupapier zonder cadeau. De vraag is of het nieuwe nationalisme in West-Europa de oorlog naderbij brengt. Dat wij ons geen oorlog tussen Frankrijk en Duitsland meer kunnen voorstellen, zegt veel over vooruitgang die is geboekt. Maar de oorlog in Joegoslavië zou een voorteken kunnen zijn. Goede buren werden in een paar maanden, een paar weken zelfs, gezworen vijanden. Wie de consequenties van het hedendaagse nationalisme wil bestuderen, moet vooral kijken naar het uiteenvallen van Joegoslavië en het geweld dat daarop volgde. Misschien was Joegoslavië slechts een
generale repetitie.
4. En voetbal? Het voetbal, voor zover het over landenteams gaat, is nationalisme als homeopathisch medicijn. Ik ken geen andere sport die een soortgelijke werking heeft. De Olympische Spelen? De atleet en de schaatser maken niet zo veel emoties los als de voetballer. Nationalisme is emotie en het bespelen van de emotie.
5. De marxist denkt dat de soldaat sterft voor het geld. Correcter is het te stellen dat de soldaat sterft voor een idee (vaderlandsliefde, vrijheid, et cetera). Burgerslachtoffers zijn collateral damage van dat idee.