Op zondag 1 juli is Herman Dirk van Dodeweerd, beter bekend als Armando, overleden. De dichter, schrijver, kunstenaar en muzikant maakte in de jaren zeventig samen met Cherry Duyns het programma 'Herenleed' voor de VPRO. Daarnaast verscheen hij meermaals in de kunst- en cultuurprogramma's van de VPRO om zijn werk toe te lichten.

‘Kunstenaars lijden aan de tijd. Aan de vergankelijkheid. Ze gaan het gevecht met de eeuwigheid aan, terwijl ze weten dat ze dit gevecht zullen verliezen ondanks kortstondige overwinningen. Laat ze maar hun gang gaan, ze weten niet beter.'

Armando, De haperende schepping (2003)

Schilder, beeldhouwer, schrijver, journalist, televisiemaker, acteur en violist in het orkest van Tata Mirando: het licht scheen op velerlei manieren door het prisma van Armando’s kunstenaarschap. Hij was ongehoord veelzijdig.

Allesbepalend in zijn oeuvre is de Tweede Wereldoorlog. Armando bracht als jongen de oorlog door vlakbij Kamp Amersfoort, waar de bezetter onder de gevangenen een schrikbewind voerde. Hij bracht zijn dagen door tegen een angstwekkend geluidsdecor dat bestond uit geweerschoten en het schreeuwen van gevangenen. En toch ging het leven door, en groeide het gras. Een verbijsterend gegeven, dat Armando later verwoordde in de algemeen bekend geworden term schuldig landschap.

Armando was ook bekend als televisie- en theatermaker. In de jaren zeventig en tachtig maakte hij voor de VPRO samen met Cherry Duyns de even absurdistische als abstracte en  avantgardistische serie Herenleed. Sketches voor twee heren, aangeduid als Man 1 (Armando) en Man 2 (Cherry Duyns). De serie liep ruim 25 jaar, van 1971 tot 1997. Hierin, en in zijn muzikale loopbaan als violist van Tata Mirando, toonde de kunstenaar zijn lichtere, of in elk geval minst zwaarmoedige kant.

Man1: Alles wat geweest is, kwam dat?
Man 2: Dat kwam.

Man 1: En als het kwam, komt het dan niet meer? En als het kwam, komt het dan niet meer?
Man 2: Nee, het komt niet meer. 

Uit: Herenleed

Een kathedraal van werk

Cherry Duyns over het overlijden van Armando | Tekst: Ilse van der Velden

Documentairemaker Cherry Duyns was ruim een halve eeuw bevriend met Armando en werkte intensief met hem samen. Voor de VPRO maakten de twee de absurdistische serie Herenleed (1971-1994); Duyns portretteerde de kunstenaar bovendien in Armando, portret van een vriend (2010). Over de tragiek van de mens en het gevecht met de eeuwigheid. ‘Kunst maken is niet leuk,’ aldus Armando in de film.

U bent een vriend verloren.
‘Voor mij was hij iemand die ik vertrouwde, en wiens oordeel ik ook vertrouwde. Hij was vrijgevig, ook met zijn kennis. Met niemand in mijn leven heb ik zo ontzettend gelachen als met hem. Er was veel dat ons verbond. We deelden onze passie voor Laurel en Hardy, taal, muziek en voor de wereld van het varieté. Ik was negentien toen ik hem leerde kennen, hij vier- of vijfendertig. Hij had al dichtbundels geschreven en tentoonstellingen gemaakt. We ontdekten elkaar en het is 55 jaar aangehouden. Ik heb veel van hem geleerd. Van de schilderijen van Francis Bacon tot de films van Pasolini. Toen we allebei in Amsterdam werkten, zag ik hem vaak. We maakten 25 jaar lang Herenleed samen. Toen toog hij naar Berlijn, en werd het contact minder frequent.’

…en wij allen een groot kunstenaar. Hoe zou u de betekenis van Armando verwoorden?
‘Lastige vraag zeg. Zijn werk gaat over de vergankelijkheid der dingen, de melancholie, de boosaardigheid van ons allen. Waar dan ook weer sporen van goedheid doorheen lopen. De invloed van de oorlog was natuurlijk groot. Al is niet alles direct terug te koppelen op Amersfoort; er heeft zich daarna ook nog wel het een en ander afgespeeld in de wereld dat hem beïnvloedde. Bijna tot zijn laatste ademtocht heeft hij doorgewerkt. Veertien dagen geleden heeft hij nog een schilderij voltooid.’

Wanneer zag u hem voor het laatst?
‘Ik bezocht hem zes weken geleden, en tien dagen geleden weer. We hebben naar het voetbal gekeken samen, en nog wat zitten praten. Hij werd fragieler. Maar ja, hij was 88. Wat wil je. Wat ik verontrustend vond is dat zijn atelier er opgeruimd uitzag. Dat baarde me zorgen. Het was altijd echt een werkplek. En nu was het verstild. Hij heeft een intensief leven geleid. En altijd vlijtig. Altijd werken. En volhouden, niet twijfelen aan je zelf. Dat soort dingen. Veel van geleerd. Hij bouwde een kathedraal van werk. Van tekeningen tot brons, van muziek tot Herenleed. Nooit iets van dat kan ik niet of dat doe ik niet. Nee, hij deed het.’

Met niemand in mijn leven heb ik zo ontzettend gelachen als met hem.

Herenleed

Het programma Herenleed werd voor het eerst in 1975 uitgezonden bij de VPRO en keerde na de jaren zeventig nog meermaals terug op de televisie. De sketchshow draaide altijd om twee mannen (Man 1 en Man 2), gespeeld door  Armando en Cherry Duyns, met daarnaast ook rollen voor Johnny van Doorn en Ton Lensink.

Twee seizoenen zijn nu in zijn geheel te bekijken via vpro.nl. Klik daarvoor hier of op de link hiernaast.

meer archiefmateriaal

Armando, portret van een vriend

Cherry Duyns schetst een beeld van de kunstenaar Armando, met wie hij al veertig jaar bevriend is. Hij volgt hem bij zijn afscheidsconcert als violist, op de opening van een tentoonstelling en bij het beeldhouwen en schilderen. Flashbacks geven een overzicht van de ontwikkeling van zijn kunstenaarschap.

Deze documentaire wordt vannacht om 00.10 uur herhaald op NPO 2.

Wim Brands met Boeken

In 2014 tipt Wim Brands de verhalenbundel Ter plekke van Armando, en leest ter plekke een van deze ultrakorte verhalen voor. 'Knock-out in één minuut.'

Het gat van Nederland

De allerlaatste aflevering van Het gat van Nederland in 1978 werd onder het motto 'Geschiedenis van een plek' gewijd aan het voormalig interneringskamp Amersfoort.  Hans Verhagen en Armando lieten ooggetuigen aan het woord over het 'schuldige landschap' van het kamp, een van de meest beruchte Nederlandse concentratiekampen uit de Tweede Wereldoorlog.

Het eerste anderhalf uur van de uitzending is hier rechts te bekijken. Het tweede deel is hier te bekijken en het derde hier.

Nooit Meer Slapen

In 2014 werd Armado geëerd op het festival 'De geest moet waaien', een ontmoeting waarbij verschillende schrijvers, dichters, muzikanten, kunstenaars en theatermakers samenkwamen om een ode aan de kunstenaar te brengen. Voorafgaand zocht Anton de Goede Armando op, om met hem te praten over bewondering.

Nooit Meer Slapen

In de nacht van maandag 2 juli op dinsdag 3 juli stond Nooit Meer Slapen stil bij het overlijden van Armando. In het tweede uur schoven aan in de studio dichter, filosoof en criticus Maarten Doorman en Suzanne Swarts, directeur van museum Voorlinden. Daar is begin volgend jaar een grote overzichtstentoonstelling met werk van Armando te zien. De uitzending is hiernaast terug te luisteren.