In aanloop naar de Olympische Spelen in Tokio worden vanaf 19 juli beide seizoenen van Tokidoki herhaald. In deze serie reist theatermaker en schrijver Paulien Cornelisse door Japan. Reispost blikt met haar terug.

Waarom Japan? De liefde voor het land zat er bij Paulien al vroeg in, vertelt ze: ‘Het is in mijn jeugd begonnen, ik traceer het zelf terug naar een boek dat mijn ouders hadden waarin prachtige Japanse tekeningen stonden. In die tekeningen trok de ‘klare lijn’ mij aan, die stripachtig over kwam, maar ook het feit dat alles er zo anders uitzag. Daarbij sprak het mysterieuze me aan, dat vond ik heel interessant. In mijn jeugd was Japan een terugkerend onderwerp; zo ging ik op judo en was er een project op school in groep 3 over Japan. Daar mocht je een Japanse naam voor aannemen. Ik kreeg de naam Emiko. Dat vond ik fantastisch.' 

'Rond die tijd - ik was 6 of 7 jaar oud – ging ik me ook realiseren dat het maar toevallig is dat ik ben geboren waar ik ben geboren. En dat als ik ergens anders geboren zou zijn, ik anders had geheten en ik allemaal dingen anders had gedaan maar tegelijkertijd in essentie misschien wel dezelfde persoon was geweest.'

mooie woorden

Iedere aflevering van Tokidoki is opgehangen aan een Japans woord. Welke woord vindt Paulien het mooist uit haar twee reeksen? ‘Moeilijk. Dan kies ik denk ik voor Wa; harmonie. Dat gebruiken Japanners vaak ook als synoniem voor ‘Japans’. Niet omdat Japan een harmonieus land is, maar wel een land dat strééft naar harmonie. Dat vind ik mooi.’

© Paulien Cornelisse

een tekening van Paulien die ze tijdens de opnames maakte

'Ik voelde een intense dankbaarheid toen ik daar was richting vrouwen als Hedy d'Ancona.'

Toch was dat niet automatisch ook de aflevering waar ze zelf het meest tevreden over was: ‘Ik ben zelf het meest verbaasd geweest over de aflevering Otenba - wat ‘opstandig’ betekent en alleen gebruikt wordt voor meisjes - over de positie van de vrouw in Japan. Wat mij heel erg bijstaat is mijn ontmoeting met een groepje feministen. Mijn eerste gedachte was, 'wat raar, het zijn vrouwen van mijn leeftijd maar het lijkt alsof ze hier voor het eerst over nadenken.' Dat was dus ook zo want die hele tweede feministische golf waar jij en ik van profiteren, die is daar niet geweest. Ik voelde dan ook een intense dankbaarheid toen ik daar was richting vrouwen als Hedy d'Ancona. Het had een grote impact op mij.’

huilen

Het maken van televisieprogramma’s is niet Paulien’s core business; hoe heeft zij het maken van een reisserie ervaren? ‘Sowieso was het heel fijn om samen te werken met Jelle Brandt Corstius. Ik vertrouwde zijn smaak en als er al eens iets over moest dan hoefde ik niet ‘gewoon’ te acteren. Ik heb ook wel eens programma’s meegemaakt waar van je werd verwacht dat je overduidelijk emoties zou tonen. Dus dat zo’n regisseur eigenlijk wil dat je gaat huilen. Daar hebben we gelukkig allebei een hekel aan.'

Over emoties tonen gesproken; hoe was het om Japanners te interviewen? ‘Japanners hebben de naam om heel erg gesloten te zijn maar dat vind ik eigenlijk wel meevallen. Omdat ik een buitenstaander ben, is het op een bepaalde manier voor Japanners soms wat makkelijker om zichzelf te laten zien. Ik weet heus wel wat van Japan maar ik doe het op sociaal gebied wel de hele tijd fout. Er zijn namelijk best veel sociale regels. Maar als er wat fout gaat, geeft dat ook weer lucht in de situatie. Maar verwacht tijdens een gesprek met een Japanner geen hapklare quotes en stelligheid zoals een Amerikaan dat soms kan hebben. Steevast beginnen Japanners hun antwoord met ‘Ik kan natuurlijk niet voor alle Japanners spreken maar …’  Dat vind ik heel goed.

'Ik weet heus wel wat van Japan maar ik doe het op sociaal gebied wel de hele tijd fout.’

'Dat ik de taal spreek, daar ontspannen Japanners van. Als een Japanner benaderd wordt in het Engels zie je meteen heel veel zenuwachtigheid maar dat heeft dan vooral te maken met 'shit, ik moet iets zeggen in een taal die ik eigenlijk heel moeilijk vind.' Stel je voor dat je zelf ineens door de Franse televisie wordt geïnterviewd en je spreekt alleen maar wat middelbare school-Frans.’

Voor ingewikkelde gesprekken had ze een tolk mee. ‘Bijvoorbeeld voor de psycholoog die zich bezig hield met jongeren die helemaal teruggetrokken leven. Dat vond ik een zwaar onderwerp en is natuurlijk een heel ander soort gesprek dan wanneer ik iemand op straat aanspreek,' vertelt ze. In de aflevering Hitori-Bocchi spreekt ze uiteindelijk zelf ook met zo'n jongere. 'Dankzij hele goede researchers is dat gelukt, daar kan ik geen enkele credit voor nemen. Overigens hielp het bij de tweede serie enorm dat we beelden van de eerste serie konden laten zien. Dat was bijvoorbeeld nuttig bij de theeceremonie-meester, een halve heilige in Japan en dus niet iemand bij wie je makkelijk binnenkomt. Omdat hij wist wat we in serie 1 hadden gedaan, kregen we de kans om met hem te spreken.’

© VPRO

irritante hype

Over Japan valt natuurlijk nog veel meer te vertellen dan dat wat er in Tokidoki aan de orde is gekomen. Paulien: ‘Als je zo’n reisserie maakt, merk je ook dat heel veel afhangt van of iets er toevallig is dan. Ik was er bijvoorbeeld achter gekomen dat singles in Tokio protesteren tegen Valentijnsdag. Ze vinden Valentijnsdag te veel…, nou ja, ze vinden het gewoon een irritante hype. Dus ik dacht 'wauw, te gek', we waren tijdens Valentijnsdag in Tokio, dus ik ging uitzoeken waar dat protest dan zou zijn. Bleek dat die demonstratie helemaal niet op Valentijnsdag was maar een week daarvoor. Super zonde maar wel duidelijk; dat verhaal kon dus niet worden gemaakt.’

Toch gaat ze voor dit verhaal (helaas) niet terug: 'Jelle en ik hebben geen plannen voor een vervolg. Zeg nooit nooit, maar we hebben beiden het gevoel dat we voorlopig gezegd hebben over Japan wat we moesten zeggen. Tegelijkertijd: de verhalen daar zijn nog lang niet op, natuurlijk.’

tofu

Over tips voor Japan is ze kort: ‘Het is natuurlijk nog een heel gekke tijd dus ik ga ervan uit dat de Olympische sporters niets anders te zien krijgen dan hun hotelkamers en de stadions. Maar ik kan iedereen aanraden om in Japan naar een restaurant te gaan waar alles met tofu wordt gemaakt. Tofu geldt hier als saaie vleesvervanger maar daar zijn restaurants waar ze er heel lekkere dingen mee maken, echt geweldig.’

Wat betreft reisplannen blijft ze voorlopig dicht bij huis: met een nieuwe theatertour op de planning wordt het een rondje Nederland.

meer tokidoki