Steeds meer horen we over grensoverschrijdend gedrag in de sportwereld. Van turnen tot hockey tot judo, van fysieke en verbale mishandeling tot seksueel misbruik.

In de documentaireserie De gouden lichting vertellen voormalig topturnsters Renske Endel, Suzanne Harmes, Gabriëlla Wammes en Verona van de Leur over het verbale en fysieke geweld, de psychologische machtsspelletjes en de ontmenselijking waaraan ze blootgesteld werden tijdens hun carrière.

De turnsters deelden hun verhaal in 2011 in het magazine Helden en vervolgens in verschillende televisieprogramma's, maar toen... niks. Er werd niet ingegrepen en de aandacht verslapte al snel.

Pas in de zomer van 2020 ontploft de bom in de Nederlandse turnhal, als er een stroom aan schrijnende verhalen van ex-topturnsters loskomt over fysieke en geestelijke misshandeling door trainers.

onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag binnen de gymsport

In opdracht van gymnastiekbond KNGU werd er daarop een onderzoek gedaan naar de oorzaken en omvang van het grensoverschrijdend gedag binnen de gymsport. 

Om niets door elkaar te laten lopen werden bondscoach Gerben Wiersma en bondstrainer Vincent Wevers door de KNGU ook op non-actief gesteld. Een viertal andere coaches die betrokken waren bij het trainen van het nationale team werd verzocht om tijdelijk een stap opzij te doen.

Uit het rapport "Ongelijke Leggers", dat in april 2021 werd gepubliceerd, kwam naar voren dat tweederde van de deelnemers – bestaande uit onder meer (voormalige) sporters, hun ouders en trainers – te maken heeft gehad met een of meer vormen van grensoverschrijdend gedrag. 

Een vernietigend document dus, dat veel duidelijk maakt volgens de onderzoekers: er moet een verandering plaatsvinden in de gymsportwereld en die begint bij de relatie tussen de sportclub, trainer, sporters en ouders.

Cruciaal is daarbij dat grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar moet worden gemaakt. Ook adviseren de onderzoekers goede nazorg en een vergoeding voor de getroffenen.

In navolging van het onderzoek en de eerder gedane klachten werden er meerdere zaken gestart door de tuchtcomissie van het Instituut Sportrechtspraak (ISR), onder meer tegen bondscoach Gerben Wiersma en bondstrainer Vincent Wevers.

vrijspraak in geruchtmakende zaak

De meest geruchtmakende zaak was misschien wel die van Wevers, naast bondstrainer de vader van turners Sanne en Lieke Wevers. Hij werd begin mei vrijgesproken van grensoverschrijdend gedrag, maar het onderzoek dat is gedaan door het ISR werd in het vonnis door de tuchtcommissie gekraakt als kwalitatief onvoldoende. 

Conny Helder, minister voor Langdurige Zorg en Sport, heeft zich al uitgesproken hierover: er zou haast geboden zijn bij de professionalisering van het instituut. 

Een dag na uitspraak liet NOC*NSF weten een 'formeel normenkader' te gaan opstellen over grensoverschrijdend gedrag. Het kader moet de sportbonden helpen om grensoverschrijdend gedrag via educatie, preventie en handhaving aan te pakken.

niet alleen de turnsport is aan verandering toe: misstanden binnen de triatlon

Want inmiddels is duidelijk dat het binnen veel meer sporten fout gaat. Zo vertelde Charissa Zijlstra vorig jaar tegen Trouw over haar ervaringen in het Nationaal Triatlon Trainingscentrum (NTC). Op zestienjarige leeftijd verhuisde ze daar naartoe om haar talent te ontwikkelen, maar ze moest ondertussen ook zelf haar eten maken, daarvoor de boodschappen doen, huiswerk maken en natuurlijk veel en hard trainen. Er was een enorme druk.

'Ik kocht stiekem afslankpillen en verzweeg dat voor mijn ouders en trainers. De nadruk lag zo op ons gewicht dat ik alleen maar bezig was met afvallen terwijl we vier keer per dag trainden.'

Charissa Zijlstra (woonde vanaf haar zestiende intern op het NTC in Sittard)

Het ideaalbeeld dat Charissa opgedrongen kreeg was dat van een magere atleet. Er werd niet naar Charissa als persoon geluisterd en gekeken. Ze kreeg te horen dat ze te zwaar was, kocht stiekem afslankpillen en verzweeg dit voor haar ouders en trainers. Ze buitte haar lichaam steeds meer uit. 

Er liep destijds al maandenlang een onderzoek naar het klimaat binnen het NTC, naar aanleiding van eerdere signalen. Ook daar loog het uiteindelijke rapport er niet om: in het NTC werden sporters soms jarenlang blootgesteld  aan grensoverschrijdend gedrag.

De prestatiedruk zorgde ervoor dat sommige sporters last hadden van depressies, eetstoornissen en chronische pijn. In november 2021 stapte het bestuur van de triatlonbond op naar aanleiding van het rapport.

zwijgcultuur bij Nederlandse hockeydames

En de gifbeker in de Nederlandse topsport is nog lang niet leeg. De conclusie van een onafhankelijk onderzoek (maart 2022) dat de Nederlandse hockeybond KNHB liet uitvoeren naar de veiligheid van het sportklimaat binnen de nationale hockeyvrouwenploeg was duidelijk: meer dan de helft van hockeydames ervoer de prestatiedruk als negatief.

Daarnaast heerst er een sterke hiërarchie in de ploeg, waarbij sommige speelsters te maken hebben gehad met verbale intimidatie. Ook is er volgens de dames sprake van een zwijgcultuur die ongezond is en verder gaat dan de normale kleedkamergeheimen. 

De hockeybond erkent de uitkomsten van het onderzoek volledig en concludeert dat het prestatieklimaat niet veilig genoeg is. Ze nemen de vijftien aanbevelingen van het onderzoeksbureau over en hopen in de toekomst een situatie als deze te kunnen voorkomen. 

Door de dames zelf werd er voor de uitkomst van het onderzoek al hard gewerkt om tot een veilige en gezonde prestatiecultuur te komen. Zo vertelde Margot van Geffen dat ze binnen de ploeg meer praten en hun ervaringen delen om elkaar zo beter te begrijpen.

(Het artikel gaat door onder het kader)

er wordt verwacht dat de misstanden in de danswereld vergelijkbaar zijn met de turnwereld

'Trainers dronken port uit een koffiemok tijdens de les. Ze betastten mijn kruis, billen en borsten zonder dat het om een technische aanwijzing ging. Het was puur machtsmisbruik. Het gebeurde, omdat het kon. En nog steeds.'

Kim Koumans, oud-danseres

Ook in de danswereld hebben en vinden er misstanden plaats. Kim Koumans, die jarenlang op topniveau acteerde binnen de latin dance, maakte vanaf haar twaalfde misbruik mee, vertelde ze in 2021 tegen BN/De Stem: 'Trainers dronken port uit een koffiemok tijdens de les. Ze betastten mijn kruis, billen en borsten zonder dat het om een technische aanwijzing ging. Het was puur machtsmisbruik. Het gebeurde, omdat het kon. En nog steeds.'

Koumans zocht vorig jaar actief de media op om haar verhaal te doen: nadat ze een punt zette achter haar carrière, besloot ze samen met elf andere dansers naar buiten te treden. Ze spraken allen met journalist Marco Knippen van het Noordhollands Dagblad, die in juli 2021 zijn stuk publiceerde. Dat leidde meteen tot Kamervragen.

Mede door deze verhalen startte er in januari 2022 een onderzoek door Verinorm naar de misstanden in de gehele danswereld. Dit onderzoeksbureau onderzocht ook eerder de turnwereld. Er wordt verwacht dat de misstanden in de danswereld vergelijkbaar zijn met die van het turndossier, vanwege het aantal getroffenen en de mate van seksueel misbruik. 

zorgwekkende signalen in judosport

In februari 2022 besloot de Nederlandse judobond JBN op eigen verzoek om mee te doen aan een onafhankelijk onderzoek binnen de sport. Er zouden de afgelopen periode signalen binnengekomen zijn van grensoverschrijdend gedrag en het heersen van een angstcultuur binnen de sport, volgens bondvoorzitter Tessa Brouwer.

onderzoek naar misstanden binnen de gehele topsport

De uitkomst van het onderzoek naar de misstanden in de gymsport leidde in oktober 2021 tot een Tweede Kamer-debat. Paul Blokhuis, toenmalig staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, stemde toen in een onafhankelijk onderzoek naar misstanden in de gehele topsportwereld. 

Het is de bedoeling dat er in kaart gebracht gaat worden wat de cultuur binnen de 77 sportbonden in Nederland is, en of er sprake is van misstanden binnen deze sporten.

Het onderzoek wordt gedaan door bureau Verinorm, dat eerder de misstanden in de gymsport onderzocht en die momenteel ook de danswereld onder de loep neemt. Het rapport wordt in oktober 2022 verwacht.

Dan zullen we zien hoe het er buiten het turnen, hockey, dansen en judo gesteld is met de topsport. Maar voorzichtig kunnen we alvast voorspellen dat er de komende jaren meer verhalen naar buiten zullen komen over misstanden binnen de sport op professioneel en amateurniveau.

Dit artikel is samengesteld op basis van verslaggeving van de NOS, Algemeen Dagblad, Noordhollands Dagblad en Trouw.