Het activistenduo dat commotie veroorzaakt door zich voor te doen als officials, is terug met een derde documentaire. Met dit keer ook aandacht voor de mannen achter The Yes Men.

Elja Looijestijn

In augustus 2013 vaart een opvallend bootje over de Amsterdamse grachten. Voorop staat een jongetje in uniform te zingen, geflankeerd een soort fanfare en een ijsbeer in een kooi. Ze proberen aan te meren bij Artis, maar de beveiliging houdt ze tegen. Aan de Amstelkade bij de Hermitage hebben ze meer succes. De boot legt aan en een man met zwaar Russisch accent vertelt tegen toegestroomde nieuwsgierigen dat de ijsbeer een cadeau is van het Russische oliebedrijf Gazprom aan Shell. Dit alles om te vieren dat ze samen extra olie kunnen gaan boren in de Noordpool, vanwege het smelten van de ijskappen.

Er zijn paar belangstellenden en korte berichtjes in de media, maar tot een landelijk schandaaltje komt het niet. Een kleine tegenvaller voor The Yes Men, het Amerikaanse duo dat de actie samen met Greenpeace organiseerde. The Yes Men heten officieel Jacques Servin en Igor Vamos, maar opereren ook onder de namen Andy Beichlbaum en Mike Bonnano en nog tientallen andere aliassen. Ze werken al bijna twintig jaar samen als politiek activisten. Hun kritiek richt vooral zich op de hebzucht van grote bedrijven en de gevolgen daarvan voor het klimaat en de minder bedeelden van de wereld.

Servin en Vamos vinden dat de zoveelste petitie of spandoek te weinig teweegbrengt. Daarom pakken zij het anders aan: ze doen zich voor als officials van de bedrijven en instellingen waar ze kritiek op hebben. Ze lanceren een niet van echt te onderscheiden website en sturen een persbericht de wereld in met een absurde, maar niet krankzinnige boodschap. Ze hopen dan uitgenodigd te worden op een congres of in de media om in een net pak en met een stalen gezicht het verhaal te vertellen. Als ze dan uiteindelijk worden ontmaskerd, leggen ze hun ware bedoelingen en daarmee ook de pijnpunten van hun slachtoffers bloot. We kennen de mannen van de documentaires The Yes Men en The Yes Men Fix the World, waarin ze hun werkwijze en motivatie uit de doeken doen en het proces achter hun best gelukte stunts te zien is. Zo verscheen Servin op bbc World als woordvoerder van Dow Chemical om boete te doen voor de chemische ramp in Bhopal in 1984. Ook maakten ze een belachelijke survivaball, een soort grote skippybal waar belangrijke mensen in zouden kunnen overleven in het geval van een natuurramp, die ze presenteerden op allerlei conferenties.

Gezin

The Yes Men Are Revolting is de derde documentaire van en over de twee. Ze maken zich tegenwoordig het meeste zorgen over klimaatverandering en richten hun acties dus voornamelijk op de belangrijkste veroorzakers daarvan: grote bedrijven in fossiele brandstoffen en overheden die het doordenderen van hun eigen economie belangrijker vinden dan de langetermijngevolgen voor de aarde. Maar deze documentaire voegt daar nog een laag aan toe: hun persoonlijke achtergrond. Hoewel ze allebei in de Verenigde Staten opgroeiden, liggen hun wortels in Europa. Beide mannen hebben ouders die moesten vluchten voor de Holocaust. ‘Daar houd je een gezond wantrouwen voor instanties aan over,’ aldus Vamos.

Ze zijn veel veranderd sinds ze elkaar als wilde twintigers vol idealen leerden kennen. Beiden onderhouden zich inmiddels met een baan als docent aan een kunstacademie. Vamos heeft een gezin gesticht, terwijl de homoseksuele Servin het moeilijk vindt een vaste relatie te behouden, mede omdat hij zo opgaat in zijn werk.

Maar ondertussen gaan de acties door. Ze bereiken een mijlpaal waar ze erg blij mee zijn: ze worden voor het eerst voor de rechter gesleept. Dat gebeurt door zich voor te doen als de Chamber of Commerce, de grootste lobby-organisatie van Amerika, en een co2-belasting voor te stellen. Ze houden een nep-persconferentie en worden daarvoor aangeklaagd.

Maar toch vragen ze zich regelmatig af waar ze het nu eigenlijk voor doen. Jaren van gewaagde stunts hebben nog niet bepaald geleid tot een veel betere wereld. Hun wilde haren zijn aan het verdwijnen en worden grijs, steeds meer zorgelijke rimpels tekenen hun gezicht. En hun hechte relatie met elkaar wankelt ook een beetje. Servin is naar Schotland verhuisd en verwacht zijn derde kind, maar stelt zijn vriend daar pas van op de hoogte als het al geboren is, via Skype.

occupy

Donkere wolken pakken zich samen boven The Yes Men en de wereld is ook nog steeds niet gered. Maar dan is daar de Occupy-beweging. De spontane protesten en bezetting van Wall Street geeft de vrienden nieuwe hoop en brengt ze dichter bij elkaar. Ze gaan er weer met frisse moed tegenaan en richten hun pijlen op een conferentie van Homeland Security.

Zo verloopt de documentaire volgens het klassieke stramien: het gaat goed, het gaat slecht, omslagpunt, het gaat weer goed. De persoonlijke verhalen van The Yes Men en hun werkzaamheden lijken soms een beetje geforceerd aan elkaar geplakt. Hun methode is nog steeds confronterend en creatief, en hun werk is nog steeds nuttig en nodig. Maar misschien is het voor de grijzende heren ook wel tijd om de survivaball door te geven aan een nieuwe generatie.

2Doc: The Yes Men are revolting
dinsdag 14 juli, 22.45 uur, NPO 2