Waarom kiezen mensen anno nu ervoor om te leven zoals in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw? En wat zegt dat over onze tijd?

kijk nu op 2Doc

Wereldwijd is de sfeer en het gevoel van het interbellum, de tijd tussen de twee wereldoorlogen, op dit moment heel populair. Er is een soort hang naar retro en vintage fashion en design. In New York zijn bijvoorbeeld grote Jazz Age Parties waar duizenden mensen helemaal in stijl gekleed op afkomen. Het epicentrum van de jaren twintig-beweging in Europa is Berlijn, de stad die tijdens het interbellum al de ‘feeststad van de wereld’ was. Een decadente stad waar mensen vrij konden zijn, maar destijds ook een stad op de rand van de afgrond. 

In de documentaire Back to the Past, die zich afspeelt in Berlijn en Wenen, ontmoeten we mensen die graag in deze vervlogen tijden geleefd zouden hebben. We zien de feestgangers die naar de grote Bohème Sauvage-feesten gaan, maar vooral de zogenaamde nostalgisten: mensen die hun hele leven aan de jaren twintig hebben aangepast. Ze zijn geïnspireerd door de muziek of een film en kleden zich volgens de jaren twintig, hebben hun huizen zo ingericht en ze hebben de televisie, de radio en de magnetron de deur uit gedaan. 

De huidige tijd is voor de nostalgisten onaantrekkelijk.

© VPRO

De nostalgist leeft in het verleden, maar is paradoxaal genoeg ook een mens van de toekomst. Hij wantrouwt de media, televisie en kranten, maar is verslaafd aan social media. Via Facebook, Instagram en Twitter ontmoeten zij elkaar en laten ze zichzelf zien.

De huidige tijd is voor de nostalgisten onaantrekkelijk. Er is geen gemeenschapsgevoel, mensen helpen elkaar niet, spullen hebben geen waarde meer en zijn van inferieure kwaliteit, arbeid is niets meer waard en iedereen moet steeds harder werken voor zijn geld. Ze hebben een afkeer van consumentisme en hyperkapitalisme. In de jaren twintig-scene vinden ze dat gemeenschapsgevoel wel; het is vertrouwd om onder gelijkgestemden te zijn.

bio

Quirine Racké & Helena Muskens regisseren en produceren films en documentaires, waarbij zij het thema identiteit en gemeenschap (community) onderzoeken. De films en documentaires van Quirine & Helena zoals Celebration, Come Back Kate, Diamond Dancers en I Love Venice zijn door vele nationale en internationale televisiezenders uitgezonden zoals VPRO, NTR, SVT Zweden, Canvas België, France 5, Yle Finland en het Sundance Channel in de Verenigde Staten. Daarnaast wordt het werk getoond op filmfestivals en in musea. Bijvoorbeeld in het Getty Center in Los Angeles, het Guggenheim Museum Bilbao, het Stedelijk Museum Amsterdam, IDFA Amsterdam, IFFR Rotterdam en het New York Film Festival.

Kijk hier de documentaire Come Back Kate

Het is opvallend hoe vaak de hoofdpersonen in Back to the Past, in hun jaren twintig-kleding, toch over de huidige tijd spreken en welke parallellen zij zien tussen onze tijd en de tijd van toen. Wederom komt het rechts-populisme in vele landen op, wederom is er een steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk en wederom is er sprake van ongenoegen en onvrede. Zou de tijd zich kunnen herhalen? Daarom vergeten ze liever samen even het heden en de mogelijke toekomst door te luisteren naar prachtige muziek uit het verleden of door te dansen tot in de vroege ochtend.


Regie: Quirine Racké en Helena Muskens
Productie: Snow White Films, in coproductie met VPRO, met steun van Mediafonds.

Lees hieronder het interview met de makers, geschreven door Hugo Hoes voor de VPRO Gids.

Helena Muskens:

‘In deze tijd kun je kiezen wat je wilt zijn, en zij pakken uit het verleden wat ze willen.’

© VPRO

Waarom hebben jullie dit niet in zwart-wit gefilmd?
Helena Muskens: ‘Daar hebben we wel over nagedacht, maar dat vonden we te cliché. Van nostalgisten zijn al vaak korte filmpjes gemaakt en die zijn ook altijd in het zwart-wit. Wilden we niet, omdat het heel postmoderne mensen zijn. In deze tijd kun je kiezen wat je wilt zijn, en zij pakken uit het verleden wat ze willen. De paradox is natuurlijk dat ze wel de televisie, magnetron en krant de deur uit doen, maar tegelijkertijd volop bezig zijn met internet. Sociale media zijn echt hun ding.’
Quirine Racké: ‘Eigenlijk photoshoppen ze hun identiteit. Vinden wij interessant. Dat maakbare is erg van deze tijd. Deze mensen voelen een gebrek aan identiteit en spiegelen zich graag aan mediafenomenen. Door films of muziek zijn ze verliefd geworden op een bepaalde tijd en de stijl die daar bijhoort. Steeds dieper zijn ze daar ingegaan en zo hebben ze zichzelf gemaakt.’

Photoshop klinkt als niet echt.
QR: ‘Nee, nee. Ik bedoel dat je kunt kiezen uit welke elementen het bestaat. Zo kun je je eigen werkelijkheid vormen.
HM: ‘De bouwstenen kies je zelf. Een van de hoofdpersonen zegt ook dat ze haar uiterlijk heeft gecreëerd naar het voorbeeld van Louise Brooks, de filmster. Ze bekijkt alle oude films van haar op YouTube en op die manier stelt ze haar kleding samen. Het is verzamelen.’
QR: ‘Het is een wereldwijd fenomeen. We hebben lang research gedaan en zijn op heel veel plaatsen in de wereld wezen kijken. Je hebt dandyisme, dat is wat anders en er zijn veel vintageliefhebbers maar die transformeren niet fulltime in een bepaalde periode.’
HM: ‘Nostalgisten zie je vooral in de westerse wereld. De groep echte, de authentics zoals ze het zelf noemen, die het de hele dag zijn en doen, is vrij klein.’
 
En ze leven allemaal rond de jaren twintig van de vorige eeuw?
HM: ‘De groep liefhebbers van het interbellum is groot. De meeste nostalgisten leven in tijd van het modernisme, van 1880 tot 1950.’
QR: ‘Ze zeggen ook altijd jaren veertig kan nog, maar fifties, forget it.’
HM: ‘Het centrum van deze beweging is Berlijn. Dat was toen al en nu nog steeds.’
QR: ‘Grappig ook dat de mensen teruggaan naar de tijd en plaats waar het gevoel van die tijd piekte. Zo probeert men hoop of perspectief te creëren.’
HM: ‘Na de Eerste Wereldoorlog was er een groot gevoel van vrijheid. Vrouwen knipten hun haar af, gingen zich opmaken en deden hun korset af.’
QR: ‘Coco Chanel kwam.’
HM: ‘Ze gingen naar decadente feesten. De telefoon kwam, autobezit groeide.’
QR: ‘Bauhaus.’
HM: ‘Er was veel vernieuwing en daarom spreekt het aan. Nu is er volgens hen veel minder hoop.’

Quirine Racké:

'Ze gaan weg uit deze tijd om een eigen wereld te scheppen, maar het lijkt dezelfde tijd alleen dan honderd jaar geleden. Daar gaat de film over.'

© VPRO

Het is een sombere tijd.
HM: ‘Precies.’

Denken we.
HM: ‘Ja.’
QR: ‘Ze gaan weg uit deze tijd om een eigen wereld te scheppen, maar het lijkt dezelfde tijd alleen dan honderd jaar geleden. Daar gaat de film over. Ze kiezen voor de jaren twintig, maar die periode gaat wel richting Tweede Wereldoorlog.’
HM: ‘En kent veel overeenkomsten met de huidige tijd, zoals rechts-extremisme en een groeiend verschil tussen arm en rijk. Daar praten ze veel over.’
QR: ‘Dat is het metaniveau van de film.’

Willen ze dat de tijd stilstaat?
QR: ‘Ze willen een bepaald levensgevoel. Net zoals vrouwen die bijvoorbeeld heel graag in Chanel gekleed gaan.’

Is het niet een smaakgemeenschap?
HM: ‘Nee, het is echt liefde, en die is vaak in de jeugd ontstaan door muziek of films. Vrouwen spiegelen zich aan Marlene Dietrich en mannen vallen vaak voor oude grammofoons of auto’s. Eerst wordt de liefde aangewakkerd, dan komt het verzamelen en uiteindelijk wordt het je leven.’

Ik noem het vluchten.
QR: ‘Wij zien het als verheffen. Zoals je met xtc op naar een houseparty gaat. De werkelijkheid verhevigen. Alsof je in een film staat. Alles wordt relaxter. We gingen zelf ook weer veel roken en drinken.’

Vluchten dus.
HM en QR: ‘Het is maar net hoe je het ziet.’
QR: ‘Het is een verwezenlijking van een droom. Ze lezen ook geen boeken over die tijd, maar uit die tijd. Daarom wilden wij filmen vanuit hun perspectief. Niet er naar kijken, maar er vanuit kijken. Erin staan.’

Zo te horen zijn jullie deze nostalgisten meer gaan waarderen.
QR: ‘Wij houden van mensen die bigger than life zijn.’
HM: ‘Die hun droom durven te leven en niet in een grid van voorspelbaarheid blijven. En voor wie het niet uitmaakt hoe anderen over ze denken.’
QR: ‘Het is eigenlijk net als met een midlifecrisis. Dan begin je ook een nieuw leven, toch. Is dat een vlucht?’

Dat is zeker een vlucht.
HM: ‘Zien we nu heel veel om ons heen. Jij waarschijnlijk ook.’

Begint een midlifecrisis ook met liefde?’
HM: ‘Meestal bij het besef van sterfelijkheid.’

Jullie zijn ook bij nostalgisten in Amerika geweest. Die zitten niet in de film.
HM: ‘Europa heeft veel minder gloss dan Amerika. Daar is het iets te glad. Hier heb je veel meer diepte.’
QR: ‘Vanwege de Europese geschiedenis en de actualiteit. En zo’n diepere laag heb je in de film wel nodig anders blijven alleen de mooie kleertjes over.’

In Amerika heeft men geen twee wereldoorlogen meegemaakt.
QR: ‘Dat is het. Als wij ergens mee beginnen, wordt ons altijd als eerste gevraagd: waar is het drama? Meestal zijn we daar niet in geïnteresseerd. In dit geval is het drama de vraag: herhaalt de geschiedenis zich?’
HM: ‘Daarom zijn Duitsland en Oostenrijk de beste plaatsen om dit te maken.’

Veel films van jullie gaan over gemeenschappen.
HM: ‘Al ons werk gaat over identiteit en gemeenschap.’
QR: ‘Of we nu willen of niet.’


Quirine Racké en Helena Muskens zijn na afloop van de documentaire te gast in Regisseur aan de keukentafel op NPO Cultura, 22:00-22:20 uur.

    •