een audioverhaal over de muurgedichten van Leiden

De stad is een gedicht

In Leiden zijn er meer dan honderd muurgedichten. Hoe zijn de muurgedichten er gekomen en wat voor een effect hebben ze op voorbijgangers? Je hoort het in 'De stad is een gedicht'.

Veerle van der Gracht

De stad is een gedicht

Veerle van der Gracht woont in Leiden en de gedichten op de muren van haar stad zijn haar lief. In De stad is een gedicht spreekt Veerle met dé man achter de muurgedichten: Ben Walenkamp. Ze praat met Felix Quartero, een student die een Duits gedicht met zijn vrienden gedoneerd heeft en ze drinkt koffie met Wouter Ydema, de stadsdichter van Leiden. Wat hebben zij te vertellen over de muurgedichten van Leiden? Hoor het in het audioverhaal hierboven, mét beeld.

gedichten op muren

In 1992 wordt het project Gedichten op muren door Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins opgericht naar aanleiding van het 75-jarige bestaan van tijdschrift De Stijl. Het originele doel is verschillende gedichten van Theo van Doesburg op de muren te plaatsen, maar als dat niet lukt, krijgt Ben een ingeving: gedichten in verschillende talen op muren in Leiden aanbrengen.

En zo gebeurt het. Ze kiezen een Russisch gedicht van Marina Tsvetajeva. Ben bedenkt het ontwerp en Jan Willem schildert het op de muur op de hoek van de Nieuwsteeg. Dit doen ze illegaal, want zomaar toestemming krijg je niet van de gemeente. Bovendien willen de mannen niet dat iemand zich ermee bemoeit. 'In kunst moet je heel autonoom en dictatoriaal zijn. Als andere mensen daarmee gaan klooien, wordt het altijd minder.' 

voorbeelden van Leidse muurgedichten:

(klik op de afbeelding om te vergroten)

Pluja (Regen) van Salvador Espriu

Een schatrijke tuin van Hendrik de Vries

El Apice (De top) van Jorge Luis Borges

onbegrijpelijk

De muurgedichten zijn in diverse talen, van het Duits tot het Japans. Daarmee willen Ben en Jan Willem de gelijkwaardigheid van culturen benadrukken en mensen laten weten dat er meer bestaat dan de Nederlandse taal. Ben: 'Ik wil laten zien dat het prachtig is om naar een Russisch teken of naar een Japans karakter te kijken. En waar kan dit beter dan in een stad die bekend staat om zijn talen door zijn universiteit en de Hugenoten uit Frankrijk en Vlaanderen.'

Sinds kort zijn er ook natuurkundige formules op muren te bewonderen. Die zijn er gekomen omdat Leiden begin van de vorige eeuw een belangrijke rol in de natuurwetenschappen speelde. Dat de gemiddelde voorbijganger de formules niet snapt, is juist het gewenste effect volgens Ben. 'Zoals sommige mensen bepaalde muurgedichten in een taal kunnen lezen, zo kunnen wetenschappers de natuurkundige formules begrijpen.' 

Araumiya (Woedende zee) van Matsuo Bashõ

Oort Constanten (melkwegrotatie) van Jan Oort

door tot de dood

Al snel volgen er meer muurgedichten. In 2005 denken Ben en Jan Willem het project met het 101ste gedicht af te ronden: De Profendus van Garcia Lorca. Dit zou een symbolisch einde zijn, want het gedicht gaat over honderd tekens nalaten. Maar de aanvragen blijven binnenstromen en nu zijn ze nog steeds bezig. 'We gaan door tot de dood', aldus de 77-jarige Ben. 

Zo doneert studentengroep Faust van de Leidse vereniging Augustinus in 2014 het gedicht Natur und Kunst van Goethe als blijvend geschenk aan de stad Leiden voor hun twintigjarig bestaan. Het meest recent geplaatste muurgedicht is het Curaçaose gedicht Saká for di mi Nigrita Papiamentu van Di Guillermo E. Rosario. Dit gedicht is specifiek aangevraagd, omdat er nog geen gedicht in het Papiaments op de muren stond.

Saká for di mi Nigrita Papiamentu van Di Guillermo E. Rosario

Natur und Kunst van Goethe

stilstaan

Wat voor effect hebben de muurgedichten op Leidenaren? Om deze vraag te beantwoorden gaat Veerle in De stad is een gedicht de straat op om voorbijgangers te vragen wat ze van de muurgedichten vinden. De ene persoon heeft meer met de gedichten dan de ander, maar ze vallen bij iedereen op. 'Ik lees normaal niet veel gedichten, maar je loopt, je kijkt wat het is en je leest het', vertelt een voorbijganger.

Sommige Leidenaren hebben ook een specifiek lievelingsmuurgedicht bij hun in de buurt. 'Als er bij jou in de buurt een muurgedicht staat, wordt dat onderdeel van je omgeving', legt stadsdichter Wouter Ydema uit. 'Het is alsof je een goede bekende tegenkomt.' 

Bekijk in de kaart beneden hoe voorbijgangers op drie verschillende locaties bij muurgedichten stilstaan. 

colofon

Interviews: Veerle van der Gracht
Montage: Veerle van der Gracht
Productie: vpro.nl
Eindredactie: Anne de Vroomen en Bella Boender
Stemregie: Alfred Koster
Geluidsnabewerking: Alfred Koster
Fotografie: Veerle van der Gracht
Met dank aan: Ben Walenkamp, Felix Quartero, Wouter Ydema en voorbijgangers op straat

1. HOPPER SYNTH SEQUENCE.WAV (CC0 1.0)  
Bron: Freesound
Auteur: metrostock99

2. Accordion Improvisation (CC BY 3.0)
Bron: Freesound
Auteur: Tristan_Lohengrin

3. Nobueno.wav (CC BY-NC 3.0)
Bron: Freesound
Auteur: tecusman

4. Ambient Acoustic (CC BY 3.0)
Bron: Freesound
Auteur: StrangerEight

5. Brit Pop Guitar (120 Bpm) in G.wav (CC BY-NC 3.0)
Bron: Freesound
Auteur: abett

meer poëzie