In samenwerking met Schone Kleren kunnen we een benadering geven van de gemiddelde kosten die gemaakt worden om een shirt te produceren voordat het uit het productieland verscheept wordt. Echter veel factoren hebben invloed op de prijs: inflatie, immer veranderende wisselkoersen, schommelende materiaalprijzen, zeer uiteenlopende loonkosten (die in een productieland soms per regio verschillen), en veranderingen in wet- en regelgeving. Hierdoor zijn de prijzen die we bij Schein weergeven een momentopname en gemiddelde gebaseerd op de beperkte cijfers die bij de Schone Kleren Campagne bekend zijn.

Kledingmerken jagen bij kledingfabrikanten fanatiek op de laagste prijs. Als de ene kledingfabrikant niet akkoord gaat met een voorgestelde prijs, dan de andere wel. Hierdoor raken fabrikanten verzeild in een akelige race to the bottom. En als een kledingfabrikant de omvang en korte deadline van een bestelling niet aankan, dan schakelt de fabrikant onderaannemers in die een deel van de bestelling overnemen. Hoeveel en wie die onderaannemers precies zijn, en hoe nauw zij het nemen met goede arbeidsomstandigheden, weten we niet.

De 10% van de kostprijs die je meer of minder betaalt naar aanleiding van je keuze voor goede dan wel slechte arbeidsomstandigheden valt lastig met cijfers te onderbouwen. Dat komt onder andere door onderaannemers die in de intransparante keten lastig te traceren en controleren zijn. 

Om arbeidsomstandigheden toch enigszins uit te kunnen drukken in een prijs hebben we Schone Kleren Campagne geraadpleegd. Zij adviseerden ons een percentage van de kostprijs tussen de 10% en 20% afhankelijk te maken van arbeidsomstandigheden. Goed om hierbij in het achterhoofd te houden: ‘arbeidsomstandigheden’ is een breed begrip, het gaat dus om een benadering  van de algemene tendens van de huidige mode-industrie.

Na Rana Plaza is het International Accord opgesteld om de veiligheid in fabrieken te verbeteren. Eind 2023 is het met 3 jaar verlengd. Een aantal merken heeft een handtekening onder het akkoord gezet. De brand tracker van Schone Kleren geeft een overzicht van merken die deelnemen. Helaas is niet elk merk er happig om zich te binden aan de afspraken in het akkoord. Ook geldt het akkoord vooralsnog alleen voor de landen Bangladesh en Pakistan, in andere landen is het nog niet mogelijk je als merk te binden aan dit soort afspraken. 

De Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDD) van Europarlementarier Lara Wolters kreeg in april groen licht van het Europees Parlement. Ondanks dat de aangenomen vorm van de wet minder verstrekkend is dan het originele voorstel, zal de wet wel degelijk gevolgen hebben voor de modeindustrie. De wet verplicht bedrijven namelijk om iets te doen aan misstanden in hun productieketen. Dit vergt transparantie van die keten. De wet wordt daarom ook wel de anti-wegkijk wet genoemd. 

Zoals eerder vermeld zijn gemiddelde loonkosten onderhevig aan veel factoren (zie: productiekosten in verschillende landen). Toch wilden we een indicatie geven van de verandering in kosten als je er bijvoorbeeld voor kiest om de maker van je shirt een leefbaar loon in plaats van een minimumloon te betalen. Voor leefbaar loon hanteren we de definitie van Schone Kleren Campagne: een loon waarmee een kledingarbeidster zichzelf en haar gezin kan onderhouden. Het gaat dan om een netto gemiddeld loon voor een werkweek van 48 uur. Een wettelijk minimumloon hoeft niet per se een leefbaar loon te zijn. Om te bepalen hoeveel je per T-shirt aan loonkosten betaalt hebben we de cijfers van Project Cece en Schone Kleren gebruikt. Die stellen ons in staat het aantal shirts gemaakt per maand te bepalen en dus de maandlonen om te zetten naar loon per shirt. Om dit te doen nemen we aan dat het aantal gemaakte shirts per werknemer per maand voor elk land hetzelfde is. In werkelijkheid zal dit per land verschillen omdat het gemiddeld aantal uren in een werkweek verschilt per land. Het gemiddeld aantal uren per werkweek geeft tevens geen garantie: overwerk is over het algemeen slecht gedocumenteerd en de vergoeding daarvoor dus ook. Voor maandlonen hebben we de volgende bronnen gebruikt: 

• minimumloon Bangladesh (uit 2013, nog accuraat in 2024): https://wageindicator.org/salary/minimum-wage/bangladesh/42204-dhaka-ready-made-garment
• leefbaar loon Bangladesh (juni 2023): https://www.globallivingwage.org/wp-content/uploads/2018/05/Update-report_Bangladesh_Dhaka-and-Satellite-Cities_-2023_JUNE.pdf
• gemiddeld loon Ethiopië (minimumloon bestaat hier niet): Paul van de Schone Kleren Campagne gaf cijfers uit 2020 over de gemiddelde lonen, erna hebben ze geen data meer kunnen verzamelen, de Schone Kleren Campagne mag er niet in en ook vakbonden mogen niet bestaan. 
• leefbaar loon Ethiopië (juni 2023): https://www.globallivingwage.org/wp-content/uploads/2018/05/Update-report_Ethiopia_Ziway_2023_JUNE.pdf
• minimumloon Portugal: https://www.nederlandwereldwijd.nl/werken-buitenland/portugal 

Vaak worden de kosten van jeans gedrukt door katoen te mengen met polyester. Polyester is namelijk een stuk goedkoper dan katoen. Omdat de prijzen van katoen en polyester schommelen, is het lastig te bepalen wat het prijseffect is van een bepaald percentage polyester in je jeans. We hebben voor het verschil in stofprijs een rapport aangehouden waarin een momentopname wordt getoond. Voor de optie van gerecycled katoen hebben we samengewerkt met Annemieke Koster van Enschede Textielstad. Zij liet in onze uitzending (Uit de kleren) zien hoe zij met haar team stoffen maakt die voor een groot deel uit gerecycled katoen bestaan. Op dit moment is het nog niet mogelijk om stoffen van 100% post-consumer gerecycled katoen te maken (pre-consumer recycled kan wel, dan gaat het om snijafval dat in een nieuwe jeans gebruikt wordt), daarvoor is het niet sterk genoeg. Er is wel hoop op nieuwe technologieën waardoor een hoger percentage post-consumer gerecycled katoen gebruikt kan worden. 

Om de kosten van biologisch katoen uit te drukken in een percentage van de prijs, zijn we in gesprek gegaan met verschillende kledingproducenten. Zij gaven ons de grove schatting van een prijstoename van 15-20% voor een jeans van biologisch katoen ten opzichte van de niet-biologische variant. 

We zijn uitgegaan van drie verschillende jeans kleuren: donkerblauw, lichtblauw (washed) en wit (undyed). Het kleurproces is complex waardoor er op meerdere punten in het proces verschillen in productieketens kunnen zijn. Wij hebben ervoor gekozen om ons te richten op misstanden die vaak voorkomen in het systeem, meer duurzame of ethische alternatieven bestaan dus wel maar zouden dit verhaal te complex maken. Er zijn alarmerende voorbeelden van rivieren die, door lozing van (ongefilterd of slecht gefilterd) afvalwater uit fabrieken waar jeans worden gekleurd en gewassen, vol zitten met chemicaliën en stukjes jeans. Zo ook de Pearl River in China. Dit heeft desastreuze gevolgen voor de gezondheid van mensen en andere organismen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het kleur- en wasproces van denim een significante rol speelt in het milieuvervuilende effect van de industrie. De kosten voor het kleuren van denim zijn lastig te achterhalen, aannemende dat voor het kleuren van een spijkerbroek ongeveer 25 gram indigo nodig is, en dat een kg indigo ongeveer 8,37 euro kost kom je uit op een prijs van ongeveer 0,21 euro voor indigo per jeans. Die prijs maakten we naar schatting wat hoger om ook de arbeid te representeren in de prijs, zo kwamen we uit op 1 euro kostprijs voor het verfproces. De mensen van Mud Jeans beaamden dat deze prijs inderdaad grofweg overeenkomt met de werkelijke prijs die in de industrie wordt betaald voor het synthetisch verven van jeans. 

Na het verven kan je jeans ook nog bewerkt worden. Dit wordt gedaan middels een washing proces. Zo wordt je jeans lichter gemaakt en krijg je een worn-out look. Dit washing proces kan erg schadelijk zijn. Er kan bijvoorbeeld chloor gebruikt worden in combinatie met puimsteen. Als het afvalwater dan niet of maar beperkt gefilterd wordt, komen chemicaliën en stukjes stof in de natuur en in het drinkwater terecht. De kosten van washing komen neer op een ruwe schatting van één euro per jeans. Mensen van Mud Jeans beaamden dat deze prijs grofweg overeenkomt met de realiteit: met de minimale inspanningen om de milieu-impact van het washing proces te beperken kost deze stap inderdaad ongeveer een euro. Er zijn wel betere manieren om toch een washed look te krijgen. In samenspraak met Mud Jeans kwamen we tot een prijs van grofweg twee euro per jeans voor een minder schadelijk washing proces. Zo’n washing proces zou bijvoorbeeld gebruik kunnen maken van ozone washing of laser, zoals ook beschreven in onderzoek.

De wet schrijft voor dat leer louter een bijproduct mag zijn van de vleesindustrie. Toch blijkt het in de praktijk mogelijk creatief om te gaan met het begrip bijproduct. Ook is het vaak lastig om leer te traceren, misschien dat het van een koe komt maar het zou ook een schaap of paard kunnen zijn. De omstandigheden waaronder het dier heeft geleefd zijn dus ook onduidelijk. Wel is bekend wordt de leerproductie van bepaalde merken in verband wordt gebracht met ontbossing van de Amazone. Ook de leerindustrie is dus geheimzinnig, wederom bewijs dat meer transparantie goed zou zijn. De kosten van dierlijk leer zijn een benadering gebaseerd op een grove indicatie van Maya-Matthea van Staden (Stichting CirQleer) en tassen die op de markt zijn. 

Krokodillenleer wordt regelmatig illegaal het land binnengehaald en verkocht als luxeproduct. Wat wel legaal is: krokodillen kweken voor hun leer. Luxemerken halen hun leer bijvoorbeeld van krokodillenboerderijen, waar krokodillen massaal worden gefokt voor hun huid.

Bij een ecologisch looiproces wordt gebruikgemaakt van tannines uit planten zoals berken en kastanjes, recentelijk is ook duindoorn een goede optie gebleken om het looiproces minder schadelijk te maken. Deze stoffen zijn minder schadelijk voor mens en milieu en kunnen een goede vervanging zijn voor de zeer schadelijke zware metalen zoals chroom die vaak gebruikt worden. Een van Maya-Matthea van Staden uit de industrie gaf aan dat er vaak ook een plastic coating wordt aangebracht (dus op basis van fossiele brandstof), om de dierenhuid een gladdere look te geven als er oneffenheden zijn. Je leren tas is dus niet altijd plasticvrij. De kosten voor het looien met duindoorn en de kosten voor de plastic coating zijn benadering van de realiteit in samenspraak met  Maya-Matthea van Staden . Ten onrechte wordt vaak gedacht dat leer dat gelooid is met zware metalen, langer mooi blijft en meegaat. Dat is lang niet altijd het geval. Juist leer dat gelooid is met tannines uit planten kan prachtig oud worden en erg lang meegaan.

Alhoewel we ons bewust zijn van het feit dat ‘leer’ inherent dierlijk is, kozen we voor de benaming vegan leer om leeralternatieven aan te duiden omdat deze benaming vaak gebruikt wordt binnen de mode-industrie. 

Polyester wordt vaak gebruikt als alternatief voor leer. Polyester is plastic en wordt dus gemaakt van olie, niet per se duurzaam, wel een goedkopere optie dan paddenstoelenleer (of myceliumleer, het schimmelnetwerk). Ook paddenstoelenleer is niet helemaal plasticvrij, de coating is vaak van plastic (polyurethaan om precies te zijn), percentages plastic verschillen per vegan leersoort. Er is wel veelbelovend onderzoek gedaan door de Vrije Universiteit Brussel, zij maakten een tas die sterk is zonder dat er plastic nodig is. De prijs die we kozen voor de tas van myceliumleer hebben we gebaseerd op de orde van grootte prijzen van een soortgelijke tas op de markt.

We kozen ervoor je de optie te geven om je jurk lang of kort te dragen. Voor een jurk die je kort zou dragen, hebben we gekeken naar de gemiddelde jurkenprijs van een ultrafastfashionwebshop. We kwamen op een gemiddelde prijs van € 14,99. Voor de jurk die je lang zou dragen, keken we naar de gemiddelde jurkenprijs van duurzame kledingmerken. We kwamen uit op € 250,-. 

We zijn er voor SCHEIN van uitgegaan dat de optie om de jurk kort te dragen, betekent dat je niet bereid bent extra te betalen voor betere kwaliteit. De optie om de jurk lang te dragen, associëren wij met bereidheid meer te betalen voor kwaliteit. 

We zijn ons ervan bewust dat kwaliteit en prijs niet altijd één op één samengaan, toch is dat vaak wel het geval. Zo wordt er voor goedkope kleding vaak bespaard op naden en stoffen die na het wassen mooi blijven. De jurk om lang te dragen is gebaseerd op stukken van duurzame modemerken, merken die kiezen voor materialen die lang mooi blijven en sterke constructies hebben.

De donatiebox lijkt een goede optie als je van je oude kleding af wil. Helaas is er momenteel zoveel kleding die in dit soort boxen belandt dat de items vaak niet terechtkomen bij mensen die er nog iets mee kunnen (nog een tijdje dragen of recyclen bijvoorbeeld). Veel wordt verscheept naar Ghana waar zeker de stukken van slechte kwaliteit op grote bergen belanden en verbrand worden, achterblijven in putjes waardoor straten onder water komen te staan, of aanspoelen aan het strand, waar meterslange strengen kleding zich ingraven in het zand.

Aan het eind van het interactieve verhaal over de jeans en het t-shirt hebben we vragen toegevoegd over de schimmige dan wel transparante tussenhandel en de uiteindelijke winst van de winkel die het item verkoopt.

Dit omdat we duidelijk wilden maken dat de (bewuste) keuzes die je maakt in het productieproces anders dan vaak gedacht weinig invloed hebben op de kostprijs. Wat vooral invloed heeft, is het rekenmodel waarmee (mode)bedrijven hun winst bepalen. 

Uiteraard maakt een bedrijf kosten om zijn business gezond en winstgevend te houden. Daarbij moet er in geval van de toeleveringsketen van modemerken ook betaald worden voor zaken als opslag, vervoer, en arbeid die volgt nadat het item is geproduceerd (denk aan: distributie-, winkel- en marketingpersoneel)

Echter, in gesprekken met ondernemers actief in de mode-industrie kwamen we erachter dat merken vaak een starre berekening maken van de prijs van een item op basis van de kosten. Zo resulteert een duurzame keuze, die gemaakt wordt aan het begin van het productieproces en maar een euro kost (zoals: het uitkeren van living wage in plaats van een minimumloon, of: een milieuvriendelijkere washingmethode voor jeans), in een prijsverhoging van drie euro voor de consument.

Met het rekenmodel dat bedrijven hanteren, tikt het dus erg aan om duurzame keuzes te maken bij de productie van een kledingstuk. Daarom kiezen merken er vaak voor om toch voor de minder duurzame opties te kiezen, want, zeggen ze: anders wordt het item voor de consument te duur. Door kosten en marges te heroverwegen kunnen modemerken ervoor zorgen dat de duurzame keuzes in het productieproces minder effect hebben op de uiteindelijke prijs. 

Tegen het eind van het interactieve verhaal over het T-shirt dat geproduceerd is in Bangladesh of Ethiopië komt de vraag of je wil mee betalen aan schimmige tussenhandel. 

Het enige antwoord dat gekozen kan worden is ja. Vervolgens gaat de prijs maal drie. We kozen voor deze formulering omdat er in Bangladesh en Ethiopië weinig toezicht is op de arbeidsomstandigheden. De productieketen in deze landen is verre van transparant waardoor meestal niet gegarandeerd kan worden in welke fabriek je item precies in elkaar gezet is en welke tussenstappen hebben plaatsgevonden voordat het item in de winkel lag.

De verdrievoudiging van de prijs is grofweg gebaseerd op de voorbeelden uit de praktijk waarin de prijs vaak maal twee of drie gaat om opslag, vervoer, arbeidskosten en winsten uit te betalen aan de betrokken partijen na de productie van het item.

Tegen het eind van het interactieve verhaal over de jeans en het T-shirt dat in Portugal geproduceerd wordt, komt de vraag of je wil meebetalen aan de kosten voor onder andere vervoer en opslag. Je kunt daar alleen ‘ja’ selecteren.

Het gevolg van deze keuze is wederom dat de prijs maal drie gaat. Bij een in Portugal geproduceerd T-shirt kan over het algemeen aangenomen worden dat de productieketen binnen de Europese Unie en dus conform Europese Wet en Regelgeving plaatsvindt.

Omdat we in het interactieve verhaal van de jeans niet vragen naar het productieland, kozen we ervoor uit te gaan van het positiefste scenario en dus een transparante productieketen. De prijs gaat wel maal drie, maar het is in dit geval duidelijk waar die verdriedubbeling voor nodig is en dat het bedrag dat bestemd is voor de maker van je item daar ook daadwerkelijk terechtkomt.

De verdrievoudiging van de prijs is gebaseerd op voorbeelden uit de praktijk waarin de prijs vaak maal twee of drie gaat om opslag, vervoer, arbeidskosten en winsten uit te betalen aan de betrokken partijen na de productie van het item.

Bij de allerlaatste vraag in de T-shirt en jeans flow wordt gevraagd wat de winstmarge van het modebedrijf mag zijn. Er kan een keuze gemaakt worden tussen de 5% en 300%. We kozen voor deze percentages omdat we uit bronnen weten dat de prijs van een item vaak twee maal over de kop gaat omdat de wholesale en retail prijs los van elkaar worden berekend, elk met toevoeging van een marge.

Omdat de prijs in beide stappen vaak 2 à 3 maal hoger wordt, kom je uit op een uiteindelijke verhoging van 4 à 9 maal. Omdat de prijs in de vorige vraag al maal drie ging zonder dat de winstmarges meegenomen zijn, hebben we in de laatste vraag gekozen om alleen de winst te bepalen. Die winst kan gaan van zeer minimaal (5%) tot zeer hoog (300%).

De winstmarge komt boven op de prijs die in de vorige vraag bepaald werd en heeft dus een grote invloed op de uiteindelijke prijs.