‘Er is recent onderhoud geweest, maar er staat verder niets meer gepland zo te zien,’ krijg ik te horen als ik via Whatsapp een melding doe bij wooncorporatie Woonin. Ik kan een reparatieverzoek indienen via de website. Als ik de foto’s opstuur en meld dat het waarschijnlijk om de hele flat gaat, begint de vriendelijke jongen te twijfelen. Hij zet het toch even intern door naar de afdeling ‘Vastgoedbeheer’. Na drie dagen word ik teruggebeld door iemand van ‘het contactcentrum’. De afdeling ‘Onderhoud’ gaat ernaar kijken. Mij kan niet verteld worden hoe lang dat gaat duren.

Linda heeft ook al verschillende meldingen gedaan bij Woonin. Als ze op mijn verzoek een nieuwe melding via Whatsapp doet, wordt ze opnieuw verzocht een reparatieverzoek in te dienen door met haar account in te loggen op de Woonin-website. De laatste melding heeft ze een paar maanden geleden gedaan. ‘Er zou iemand komen, maar ik wacht nu nog.’ 

Een gang naar de huurcommissie of het juridisch loket maakt ze liever niet. ‘Wat kan ik nou beginnen tegen zo’n groot bedrijf? Ze hebben overal een antwoord op.’ Bovendien wil Linda geen huurkorting maar dat haar kinderen geen astma krijgen.

Woonin, voorheen beter bekend als Mitros, is met 30.000 woningen in Utrecht veruit de grootste woningcorporatie van de stad en omstreken. Eén op de vijf Utrechters woont in een woning van Woonin. In het meest recente jaarverslag van 2022 had Woonin een eigen vermogen van 4,4 miljard euro. Zelf schrijft Woonin in het meest recente jaarverslag van 2022 over haar eigen financiële positie: ‘Ruim voldoende om eventuele tegenvallers te kunnen opvangen.’ En: ‘Door onze gezonde financiële positie zijn onze rentelasten relatief laag.’

‘Ik ben blij dat je belt. Je hebt hier een groot probleem te pakken dat zwaar onderbelicht is.’ Dat zijn de eerste woorden van Marjolein Drent, emeritus-hoogleraar en internationaal erkend als specialist in longaandoeningen door blootstellingen. Een aantal jaar geleden werd ze door vakgenoten uitgeroepen tot beste longarts van Nederland.

Via haar spreekuur viel haar op dat er verschrikkelijk veel achterstallig onderhoud is in de sociale huursector. Ze kwam erachter dat sommige mensen met longklachten in een vochtige en beschimmelde sociale huurwoning blijken te wonen. ‘Het is belangrijk om de woonsituatie goed uit te vragen: in wat voor huis woont u? Is het vochtig of schimmelig? Heeft u misschien een vochtige kruipruimte, of een kelder? Niet alle artsen denken daaraan.’ 

Drent vergelijkt een woning met schimmel met roken. Hoe langer je eraan blootgesteld wordt, hoe schadelijker. Baby’s en kleine kinderen ondervinden de meeste last omdat zij vaak thuis zijn. Soms heb je geluk en heb je er geen last van of slechts een chronische verkoudheid. Vervelend, maar niet erg schadelijk. Maar het kan ook allergieën veroorzaken, astma-klachten, of erger, een blijvende ontsteking dieper in de longen. Dat kan resulteren in onherstelbare schade aan de longen. 

‘Ik had een keer een patiënt met een ernstige longaandoening, maar ze had geen geld of middelen om te verhuizen of iets anders tegen de schimmel te doen. Uiteindelijk heeft ze nieuwe longen gekregen. Voor iemand met donorlongen zijn infecties erg schadelijk, vooral schimmelinfecties. Dus ze kon daar echt niet blijven wonen. Toen is ze bij familie ingetrokken.’

Alleen de schimmel verwijderen is niet genoeg, weet ook Drent. Goede isolatie en ventilatie zijn ook nodig. Soms wordt er geïsoleerd terwijl de schimmel nog niet weg is. ‘Dan pak je de schimmel in, en gaat het van kwaad tot erger. De volgorde is dus: eerst de schimmel opruimen, wat tegenwoordig gebeurt door mensen in witte pakken, net als bij asbest. Daarna pas isolatie en ventilatie aanbrengen.’

• eerst de schimmel professioneel laten verwijderen door professionals in witte pakken (net als bij asbest)
• dan goede vochtwering, isolatie en ventilatie aanbrengen

Gemeenteraadslid en fractievoorzitter (PvdA) Rick van der Zweth (34) stond jaren geleden al in Utrecht-West en andere Utrechtse buurten om schimmelproblemen aan te kaarten. Moeiteloos somt hij ze op: Herderplein, Graadt van Roggenweg, Hanoidreef, Queridostraat, Equatorplein, Karpaten. Huilende bewoners die alleen maar roepen dat ze daar weg willen, met je vingers door de kozijnen heen kunnen drukken, Van der Zweth heeft het allemaal gezien. 

Waarom doen wooncorporaties zoals Woonin vaak niets of weinig? ‘Wooncorporaties kijken direct naar individueel gedrag - te weinig ventileren hoor je vrijwel altijd - in plaats van naar de structuur van de gebouwen, die vaak in de jaren vijftig of zestig gebouwd zijn,’ zegt Van Der Zweth. ‘Terwijl deze problemen vrij evident niet door bewonersgedrag ontstaan. Vaak komt het vocht gewoon door de buitenmuren heen, of vanuit de bodem.’

‘Mensen komen enorm klem te zitten. Ze komen er niet door bij een wooncorporatie, die dan zegt dat ze beter moeten ventileren. Of de wooncorporatie past alleen een klein dingetje hier of daar ergens aan: klein bier. Voordat je het weet gaan er jaren voorbij met alle gezondheidsproblematiek van dien. Als het bewoners al lukt een probleem aan te kaarten, duurt het vele jaren, soms tot wel tien jaar of langer. Dan zit je kind al aan het einde van de basisschool en heeft het astma voor de rest van z’n leven. Dit soort dingen komen heel vaak voor. Het is echt extreem.’

Als ik niet de klantenservice van Woonin bel, maar perswoordvoerder Jolande Uringa en haar de schimmelfoto’s laat zien, schrikt ze. Ze gaat uitzoeken wat er met alle meldingen van afgelopen jaren is gebeurd. Niet veel later word ik teruggebeld. ‘Toevallig zijn wij vandaag begonnen met wat wij intern een urgente projectgroep noemen.’ Aanleiding was een hoog aantal meldingen de afgelopen tijd, namelijk twintig. Begin volgende week gaat er daarom een brief naar alle 250 huishoudens in het gebied waar ook Linda woont. Met het verzoek zich te melden als zij soortgelijke klachten hebben. Daarvoor is een speciale projectleider aangesteld. Woonin hoopt na deze inventarisatie nog voor de zomer een plan van aanpak gereed te hebben. 

Uringa: ‘Ik zeg er wel bij: de gebouwen moeten natuurlijk in orde zijn, maar deze oude woningen zullen nooit de staat van nieuwbouw krijgen. We moeten met z’n allen doen wat we kunnen. En ook bewoners daarna heel goed informeren over de woning luchten en verwarmen.’

Waarom zijn eerdere meldingen van bewoners jarenlang genegeerd? ‘Dat is ons aan te rekenen. Er zijn hier vijftien mensen op de afdeling die meldingen oppakken. Die spelen ze dan vaak door naar onze onderaannemers. Omdat het telkens verschillende collega’s zijn die die meldingen vervolgens ook weer uitbesteden, gaat er geen piepsysteem af dat er meer aan de hand is. Dat is iets waar we aan werken. Dat moet beter en sneller.’ 

Als Uringa later dit artikel leest wanneer het al gepubliceerd is, voegt ze nog via Whatsapp toe dat er in 2017 en 2022 door een externe partij maatregelen zouden zijn genomen aan het gebouw, maar dat die niet gewerkt hebben, of hebben geleid tot nieuwe problemen. Of de afgebladderde buitenmuur waar het water doorheenloopt als het regent toen is meegenomen, wordt niet duidelijk. Waarom de oude houten kozijnen die op sommige plekken nog in het gebouw zitten toen niet zijn vervangen wordt ook niet duidelijk. 

Heeft Woonin nog signalen dat deze problemen ook in andere Utrechtse buurten spelen? Uringa: ‘Op andere plekken in Utrecht hebben we evengoed meldingen van schimmel, maar niet zoals op het niveau in deze buurt. Tenminste, niet dat ik weet.’

Henk Peter Kip, directeur van Mitros/Woonin sinds 2012, wil zelf geen verdere uitleg geven over het schimmelschandaal. Na kort chatcontact op Linkedin liet hij een woordvoerder contact opnemen en reageert hij niet meer.

Na een motie van gemeenteraadslid Van der Zweth komt er dit jaar nog in Utrecht een onafhankelijk schimmelexpert die bewoners kunnen inschakelen. Die expert kan wooncorporaties dan opleggen wat voor maatregelen zij moeten nemen. 

In Nederland zijn ongeveer 2,4 miljoen sociale huurwoningen. Het RIVM schatte in 2012 dat tussen een half miljoen en een miljoen woningen last hebben van vocht- en schimmelproblemen. Het energielabel is geen goede indicator, zoals we zagen in het voorbeeld van Linda. Alleen al de afgelopen twee weken waren er berichten over onleefbare schimmelwoningen in Rotterdam, Roermond en Leiden. Een leefbare woning is een mensenrecht en een grondrecht. Wooncorporaties hebben in Nederland de plicht dat recht te waarborgen.

• VPRO Tegenlicht wil inventariseren hoe groot het schimmelprobleem is in Nederland. Heb jij last van schimmel in je woning? Laat het ons weten via tegenlicht@vpro.nl. Er wordt vertrouwelijk omgegaan met je reactie. 
   
• Heb je last van schimmel? Dan kan je huurprijs omlaag. Deze mensen helpen je daarbij: https://www.huurteam-utrecht.nl/nl/afspraak-maken/
   
• Heb je al jaren last van schimmel en dit gemeld? Het Juridisch Loket kan voor je onderzoeken of je met terugwerkende kracht huurgeld terug kan krijgen: https://www.juridischloket.nl/contact/utrecht/ 
     
• De volledige naam van Linda is bekend bij de redactie.