Het Spoor Terug
Het Leger des Heils der Rijken 1: De Oxfordgroep, 1923-1944
Aflevering 1 van driedelige Spoor Terugdocumentaire over de Morele herbewapening: Het Leger des Heils der Rijken.
In 1921 begint de Amerikaanse dominee Frank Buchman aan een missie die tot op de dag van vandaag door zijn volgelingen wordt voortgezet: het verbeteren van de wereld door, met Gods hulp, bij jezelf te beginnen.
Waarin aandacht voor de ideeën van Buchman, de eerste bijeenkomsten in Nederland, de aanhangers, de uitstapjes naar het buitenland, de grote bijeenkomst in Utrecht, de aanhang onder politici en de verkondiging van de wereldvisie: vrede op aarde.
Inleidende teksten:
Tekst 1
In kasteel Rhedeoord legt Peter Hintzen, aanhanger van de beweging voor Morele Herbewapening, de principes uit van haar voorloper, de Oxfordgroep. Het kasteel in het dorpje De Steeg is de bakermat van de beweging die in 1923 in Nederland wordt geïntroduceerd. De Oxfordgroep is het geesteskind van de Amerikaanse dominee Frank Buchman. De boodschap die hij Nederland inslingert is even kort als duidelijk: "Verbeter de wereld, begin met jezelf, maar laatje leiden door God". Een paar jaar eerder heeft Buchman in Oxford - vandaar de naam van de beweging - een boodschap van God ontvangen om zich totaal in te zetten voor de bekering van de volkeren. Buchman probeert vooral nationale kopstukken voor zijn boodschap te interesseren. Want als je die mee hebt clan komt de massa vanzelf is zijn filosie. In Nederland ontmoet hij min of meer toevallig Baron van Heeckeren van der Keil, kamerheer van koningin Wilhelmina en bewoner van huize Rhedeoord in De Steeg. De baron is zeer onder de indruk van de persoonlijke bekentenissen van de Oxfordaanhangers en via hem worden in de jaren die volgen tientallen house party’s gehouden. Ze worden voornamelijk bezocht worden door baronnen en jonkvrouwen, maar begin jaren dertig worden ook belangrijke industriëlen en zakenlieden uitgenodigd. Zeg maar de upper middle class van Nederland. In 1934 komt de nu 90-jarige Frits Philips met de Oxfordgroep in aanraking.
Tekst 2
Peter Hintzen is ook een kind van een Oxfordaanhanger. Zijn vader, bankier te Rotterdam, is in hetzelfde jaar als Philips bekeerd. Net als zijn vrouw Digna, dochter van Frits Philips, groeit hij met de ceremoniën van de Oxfordgroep
Tekst 3
De Oxfordgroep vindt in die begin jaren dertig steeds meer aanhang bij dominees. Henri Sasse is in die tijd werkzaam als hervormd dominee te Amsterdam. Al in 1931 leest hij een artikel over de Oxfordgroep met als pakkende titel "Evangelisatie in avondkostuum". Een bezoek aan een housepartie, waar aanhanger trekt hem over de streep. Vooral in de persoonlijke benadering van de Oxfordgroep ziet Sasse mogelijkheden om aan werkelijke zielszorg te doen. Hij huurt samen met andere een concertzaal in Amsterdam-zuid, de Bachzaal. In een interview met Bert de Loor uit 1981 vertelt Henri Sasse hierover.
Tekst 3a
Toch zal Henri Sasse dat doen: een paar jaar later keert hij teleurgesteld de Oxfordgroep de rug toe. Intussen hebben collega's van Sasse ervoor gezorgd dat de leer van Buchman over heel het land wordt verspreid. Vooral in Friesland vindt men een goede voedingsbodem voor de, om in moderne typeringen te spreken, Opfrah Winfrey-achtige benadering van de Oxfordgroep. En dit keer komen niet alleen de adel en de industriëlen naar de house parties, maar ook gewone' mensen. Arbeiders en kantoorklerken, hervormden, katholieken en gereformeerden. Want de meesten zijn uitgekeken op hun eigen traditionele kerk. Zo ook Rinske Windig-De Boer en haar man Jaap.
Tekst 4
Inmiddels raakt Frank Buchman enigszins uitgekeken op de kleine house party’s. Hij wil alleen nog maar landelijke opwekkingsbijeenkomsten en begint een Europese tournee. Eerst in Noorwegen, daarna Denemarken. In april 1936 bezoeken bijna 300 Nederlanders de bijeenkomst in het Deense stadje Ollerup. Zij gaan met het gecharterde stoomschip de Juliana. Onder hen bevindt zicht ook Pieter de Brauw, zoon van AR-politicus en advocaat van de Hoge Raad, AKC de Brauw. Vader is al vanaf de beginjaren dertig fervent aanhanger, maar zoon Pieter en diens vriendin Nona zijn nog niet bekeerd.
Tekst 5
Een paar maanden later doet Frank Buchman Engeland aan. En ook daar is een groot contingent Nederlanders aanwezig, bijna 500. De aanhang groeit. Ook al omdat de grote bijeenkomst in Birmingham via de korte golf in heel de wereld te beluisteren is. De uitzending wordt, met behulp van Philips, door de Hilversumse radio doorgeseind.
Tekst 6
Ook in nazi Duitsland is de Oxfordgroep actief. Maandenlang probeert een team van medewerkers contact te krijgen met Hitler, maar verder dan een bezoek aan Heinrich Himmler, vlak na de Olympische Spelen van 1936, komt Buchman niet. De poging om Hitler te spreken te krijgen loopt op niets uit. Na terugkeer in New York geeft Frank Buchman een geruchtmakende persconferentie. "Ik dank de hemel voor een man als Adolf Hitler, die een defensieve frontlijn heeft opgebouwd tegen de antichrist van het communisme. Ik keur niet alles goed wat de nazi's doen. Antisemitisme: Slecht natuurlijk. Ik denk dat Hitler een Karl Marx ziet in elke jood. Maar bedenk wat het voor de wereld betekent als Hitler zich overgeeft aan de controle van God".
Sommige noemen het politieke naïviteit, anderen een pro-nazihouding. Frits Philips reageert op dit laatste verontwaardigd.
Tekst 7
In 1937 organiseert het buitenlandse team rondom Buchman ook in Nederland een grote internationale manifestatie. Tegen de wil van een aantal Nederlandse Oxfordgroepers, die vooral de persoonlijke benadering aanhangen en die Buchmans aanpak te Amerikaans vinden. De 5 daagse manifestatie in Utrecht " Nieuw Nederland loopt van stapel' begint op Hemelvaartsdag en bereikt haar hoogtepunt op Pinksterzondag. Honderdduizend mensen bezoeken de talrijke bijeenkomsten. Onder hen Rinske Windig en Nona de Brauw
Tekst 8
Voor Frank Buchman is de tijd van vrijblijvendheid en kleinschaligheid voorgoed voorbij. Zijn beweging moet groter worden en moet gaan strijden voor morele en geestelijke herbewapening van alle volkeren. Prompt wordt in Nederland de naam Oxfordgroep gewijzigd in Morele en geestelijke Herbewapening. De aanhangers van Buchman, waaronder politici als minister van buitenlandse Zaken Patijn en Sdap-ers Duys en De Loor, maar ook vakbondsbonzen, zullen zich voortaan inzetten voor het gezin en de wereldvrede. Zelfs bij koningin Wilhelmina vindt dit gehoor. Op 16 januari 1939 houdt zij voor de radio een rede onder de titel Morele en geestelijke Herbewapening. Een kort fragment:
Tekst 9
Een beweging met Koninklijke goedkeuring. Het effect is enorm. In talloze steden worden comités voor morele herbewapening opgezet en aanhangers nemen ontslag om zich geheel voor hun ideeën in te kunnen zetten. Full timers worden ze genoemd, en zij leven van geloof en gebed, zonder vaste inkomsten. De vader Rinske Windig-De Boer, vakbondsman zich aan bij het jeugdteam van Morele Herbewapening.
Tekst 11
De prediking onder de jeugd voor een nieuwe Wereld kan niet verhinderen dat in september 1939 de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Frank Buchman trekt zich terug in Amerika om zich te beraden en in Nederland nemen sommige aanhangers teleurgesteld afscheid van de beweging die hen wereldvrede beloofde. Enkelen zijn inmiddels al over gestapt naar de NSB, Maar er zijn er ook die in hun stille tijd blijven geloven in een wereldvrede. Ook als op 10 mei de Duitsers ons land binnenvallen. Het jeugdteam van Morele Herbewapening vindt dat er juist gesprekken moeten worden aangeknoopt met de Duitse militairen, dat zij de Duitsers moeten veranderen. Bert Wolvenkamp vertelt waarom.
Tekst 12
Ondanks deze naïeve opstelling wordt Morele Herbewapening als beweging verboden door de Duitse bezetter. Tot in 1942 blijft een kleine groep leidende figuren in Morele Herbewapening denken aan een vrede met Duitsland. Daarvoor moeten echter wel een aantal blokkades bij de vredesijveraars worden weggenomen. Een en ander zal worden besproken op landgoed Boschoord in St. Nicolaasga, Friesland. Het residu van de beweging wordt uitgenodigd
Tekst 13
Concreet betekenen de offers waarover Jonkheer Schorer schrijft: het opgeven van banen, het verbreken van vriendschappen en verlovingen en het opgeven van alcohol. Daarnaast een volledige onderwerping aan de groep. M.a.w. een kleine groep mensen willen Morele Herbewapening omvormen tot een sekte in ultima forma. Uiteindelijk ketst het plan af. Het echtpaar de Brauw is in St. Nicolaasga aanwezig