Dat de zeer besmettelijke ‘Britse variant’ het roer van zijn oudere COVID-broer over zal nemen is een kwestie van tijd. Engelse en Deense testdata tonen: alleen door het aantal besmettingen snel en fors omlaag te brengen kan een besmettingspiek zoals nu in Londen worden voorkomen

Voor veel mensen zullen de eerste weken van 2021 voelen als een dèjá vu. Ditmaal is het een nieuwe Britse Covid-variant die als een donkere wolk boven Nederland hangt. De mutant is inmiddels al op meerdere plekken gesignaleerd. En ook uit Zuid-Afrika en Brazilië komen berichten over nieuwe mutaties, die niet per se dodelijker maar toch in ieder geval besmettelijker zijn.

Anders dan een jaar geleden echter, trekken experts en bewindslieden nu wel aan de bel. ‘Het is duidelijk dat hij de overhand zal krijgen, maar de vraag is hoelang dat gaat duren’ zei Hugo de Jonge tijdens de laatste persconferentie.

Dat een besmettelijker variant ons zou bezoeken, is volgens immunoloog Camiel Wielders geen verrassing.  Hij kweekt dagelijks antilichamen op virussen om te ontdekken hoe het virus zich aanpast aan die weerstand. Hij spreekt  weinig bemoedigende woorden over wat ons de komende maanden te wachten staat. ‘Het meest waarschijnlijke scenario staat in elk basishandboek voor virologie: virussen muteren nu eenmaal en coronavirussen doen dat in de winter,’ Wielders legt uit: ‘Om succesvol te zijn moet een virus twee eigenschappen bezitten. Het moet allereerst cellen kunnen binnendringen om zich te kunnen vermeerderen. Maar daarnaast moet het virus de besmette persoon zo mobiel mogelijk houden. Een virus kan zich tenslotte niet verspreiden als de besmette persoon gelijk dood neervalt.’

Na verloop van tijd wordt een virus beter in beide eigenschappen, zegt Wielders. Nieuwe varianten gaan zich dan makkelijker verspreiden, maar ze worden waarschijnlijk ook een beetje milder.

En precies dat, zegt Wielders, gebeurt nu met Covid-19. ‘Die Britse variant is toevallig gevonden. Er zullen nog veel meer besmettelijkere varianten ontstaan die we niet eens ontdekken. Net zolang tot dat iedereen aan de beurt is geweest of gevaccineerd is.’

Modeleren van B117

‘The British Mutant’ heeft ook een saaie wetenschappelijke naam: B117. Volgens metingen is de variant 40% tot 70% besmettelijker dan de corona die we tot nu toe kenden. Axel Gandhi is als wiskundige verbonden aan het Imperial College Londen en is één van de onderzoekers die de snelheid heeft berekend waarmee B117 zich over Engeland heeft verspreid. ‘Er is geen reden om aan te nemen dat deze nieuwe variant zich in Nederland erg anders zal gedragen’, waarschuwt hij vanuit London. Het is volgens Gandhi een biologische wetmatigheid. Vroeg of laat neemt een besmettelijker variant zoals B117 het stokje over van zijn minder mobiele voorganger. Om te weten wanneer dat plaatsvindt in Nederland antwoordt Gandhi: ‘You can do the math’.

Doing the math

En dus doken we in de data om erachter te komen wanneer B117 de dominante coronavariant zal zijn en te berekenen wat de te verwachten effecten zijn voor Nederland. Gelukkig is de verspreiding niet alleen in Engeland goed gevolgd, maar ook in Denemarken. Dat komt omdat de Denen veel ‘sequencen’, een proces waarbij een deel van de positieve testen diepgaand onder de loep wordt genomen om te herleiden welke varianten in het land rondwaren.

Uit testdata van beide landen blijkt dat B117 inderdaad besmettelijker is dan de oude varianten, maar dat de snelheid waarmee het virus zich in een populatie verspreid nog onzeker is.

Het is de startpositie van een land die bepalend is. Bij een laag aantal besmettingen en een laag reproductiegetal – de bekende R-waarde- duurt het lang voordat B117 om zich heen weet te grijpen en kan het virus zelfs weer uitdoven.

Toen B117 in Engeland uitbrak, verkeerden de Engelsen in een relatief softe lockdown. De pubs waren open, het reproductiegetal hoog. Met genoeg gelegenheid om op stoom te komen kon de nieuwe mutant zich volop verspreiden in de Engelse samenleving.

En precies hetzelfde zal gelden voor Nederland als we niet oppassen.

Scenario 1: ongunstig, we beginnen met een R van 0,9

Laten eerst uitgaan van een reëel maar ongunstig scenario: de R-waarde ligt bij aanvang van een B117-uitbraak op 0,9, de waarde die Nederland eind december kreeg van het RIVM en B117 is zeer besmettelijk (70%). Bij gelijkblijvende omstandigheden, bijvoorbeeld hoe we ons nu aan de adviezen om afstand te bewaren en thuis te werken houden, bereiken we in dat geval eind februari een R-waarde van 1,55.

Maar zelfs als de besmettelijkheid van B117 meevalt, studies wijzen op minimaal 40% besmettelijker, dan komen we eind februari alsnog op een R uit van 1,26. Ook dat is ruim boven de grens van 1, waarboven het virus zich exponentieel verspreidt. De nieuwe variant over ons heen krijgen terwijl de R nog 0,9 is, is kortom het doemscenario waar ziekenhuizen nu met angst en beven naar uitkijken.

Ook voor de besmettingen is beginnen met een R van 0,9 desastreus. Ongeacht of B117 meer of minder besmettelijk is, wacht ons een derde golf aan besmettingen vanaf maart. Kijk maar:

Scenario 2: gunstig, we beginnen met een R van 0,7

Er is een muizengaatje waardoor we kunnen ontsnappen. Als Nederland door goed gedrag en beleid de R naar 0,7 weet te drukken, én de besmettelijkheid van B117 blijkt mee te vallen, alleen dan krijgt het virus onvoldoende ruimte om over te springen. De R stijgt in dit geval niet tot boven de 1 en de besmettingen dalen zelfs wat. Kijk maar naar de blauwe lijn.

En dus worden de komende dagen tot weken bepalend voor de rest van de winter en het vroege voorjaar. Als het ons niet lukt de R-waarde naar beneden te drukken dan moeten we ons opmaken voor een derde golf. Lukt het daarentegen om onder een R van 0,7 te komen, en is B117 ons genadig dan zal de Britse mutant gaandeweg uitdoven.

Let op: Bij het interpreteren van deze grafieken moet wel een slag om de arm worden gehouden. Grafieken tonen snel zekerheden terwijl voorspelingen per definitie erg onzeker zijn. Zo veronderstellen deze scenario’s dat ons gedrag niet verandert. De berekeningen zijn gemaakt op basis van de data uit Denenmarken en Engeland samen met wat we weten over hoe het coronavirus zich verspreidt. Het is de manier waarop ook het OMT haar adviezen bouwt en het toont toekomstige scenario’s.

Het is vermoedelijk waarom Rutte de Tweede Kamer smeekte om een avondklok in te voeren. Ook hij zal de Britse onderzoeksresultaten onder ogen hebben gezien en zich realiseren dat we de R-waarde richting de 0,7 moeten drukken om de Britse variant onder de duim te houden.

Het is ook waarom ziekenhuisdirecteur Ernst Kuipers en intensivist Diederik Gommers aan elke talkshowtafel alarm slaan. De cijfers van het ongunstige maar helaas realistisch scenario leiden vanzelfsprekend in maart tot overvolle ziekenhuizen.

Een ‘eenvoudige keuze’

De Engelse wiskundige Axel Gandhi kan het niet genoeg benadrukken: ‘Je moet er van uitgaan dat B117 zich in Nederland hetzelfde zal gedragen als in Engeland’ waarschuwt hij. ‘Jullie kunnen nog van ons leren’. Het gevaar schuilt er volgens hem in dat B117 door zijn exponentiele groei, eerst sluimert voordat hij hard toeslaat. Het lijkt er dan even op dat B117 aan je deur voorbij gaat. Ingrijpen lijkt dan overdreven.

En dus staan Europese landen volgens Gandhi voor een eenvoudige keuze. ‘Je kan laat reageren. Dan heb je veel besmettingen en volle ziekenhuizen. Of je reageert nu. Dan hou je een laag niveau aan besmettingen en weinig ziekenhuisopnames. Als je het mij vraagt is er geen excuus om laat te reageren’.

Met medewerking van Bas van der Gaag

Update: een gunstiger scenario

RIVM komt met lager besmettingspercentage voor B117

Sinds de publicatie van dit artikel heeft het OMT een nieuwe advies gegeven waaruit blijkt het RIVM uitgaat van een lagere besmettelijkheid van B117. Het nieuwe percentage  waar de rijksmodeleurs voor kiezen is 30%. Lager dus dan de 70% of 40% van hierboven.

De basis waarop het RIVM dit percentage baseert, is onduidelijk maar wordt ondersteunt door nieuw onderzoek uit Oxford.

Tegelijkertijd is er door Nederland verder onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van B117 in het land. Daaruit blijkt dat de Britse variant minder hard om zich heen grijpt dan uit de eerste data bleek: de groeisnelheid is kortom lager.

Beide ontwikkelingen zijn gunstig. Vergelijk de nieuwe groene lijn met andere lijnen en je ziet: als het RIVM gelijk heeft zijn de besmettingen veel beter te bedwingen.

Een kanttekening is wel op zijn plaats. Ook in dit gunstige scenario zullen de besmettingen uiteindelijk toenemen. Als we corona willen uitdoven zal het reproductiegetal dus ook in het RIVM-scenario omlaag moeten, zij het minder snel en minder heftig.

meer over corona

Zorg

6 items

We worden ouder en blijven langer gezond, mede dankzij snelle ontwikkelingen in de gezondheidszorg. Maar wat gebeurt er achter de deuren van het laboratorium en de boardrooms? Wie profiteert er feitelijk van de vooruitgang en wie trekt aan het kortste eind?

Dossier
Recent Toegevoegd

Zorgelijke toename ‘zelfdestructief geweld’ onder jonge asielzoekers

‘Migrantenkinderen hebben meer psychische hulp nodig dan wij denken’

Toename suicide onder jongeren tot 30 jaar

Oud-werknemers GGZ-instelling: ‘Volwassenen krijgen veel te snel ADHD-etiket’

Een geheimzinnig spel rond de inkoopdeals van implantaten