TINUS KANTERS (projectleider, Living Lab Stratumseind): Daar bovenop het gebouw zie je wat spullen hangen. 

TESSA: Oja, ja.

TINUS KANTERS: Het onderste dat noemen wij een telcamera. Die telt de hoeveelheid mensen die via die kant het Stratumseind opkomen of daar weer eraf gaan. 

VOICE OVER TESSA: Dit is Tinus Kanters, projectleider van het Living Lab in Eindhoven. Ik krijg een rondleiding.

TESSA: Waar zijn we nu?

TINUS KANTERS: We zijn nou op Stratumseind in Eindhoven. De grootste kroegstraat van Nederland. 

TESSA: We zijn dus nu in een Living Lab heet het toch?

TINUS KANTERS: Ja, we proberen hier in de praktijk situaties van alles uit. Meten van wat er in de mensenmassa gebeurt en we hebben een hele hoop sensoren in de straat hangen. Dus dan lopen we nou ff naar één punt, waar ik jou aanwijs waar sensoren hangen.

TESSA: Ja, laten we dat doen.              

VOICE OVER TESSA:We lopen naar het startpunt van de straat bij de oude Sint Catharinakerk. Hier staat een grote lantaarnpaal met bovenin camera’s en verschillende kastjes, een soort sci-fi vogelhuisjes. In de app kan je even meekijken.

TINUS KANTERS: Dat is een politie camera. Daarnaast hangt een luchtkwaliteitsmeter, die kijkt naar CO2 en naar andere verontreiniging in de lucht. Helemaal bovenop is een driedimensionale geluidsmeter. Er hangen ook wifi-trackers en bluetooth-trackers. Die staan niet aan. Dat is nog steeds verboden door de autoriteit persoonsgegevens. En terecht. Tot nu toe geeft die een uniek MAC-adres weer. En dat zou te herleiden zijn tot de persoon. 

TESSA: Een MAC-adres is een soort nummer in je telefoon?

TINUS KANTERS: Ja dat is een nummer in je telefoon. Een uniek nummer. En daarmee valt te traceren dat een persoon, twintig keer in de week hier komt ja of nee.

TESSA: Wat is jullie doel omtrent wat jullie hier doen?

TINUS KANTERS: Het doel is om de sfeer te verhogen. Agressie te verlagen. En als er al agressie komt, dan proberen we die agressie vroegtijdig te detecteren. En daarmee willen we de kwaliteit en leefbaarheid omhoog brengen van het gebied. Dat is het uitgangspunt. 

VOICE OVER TESSA: Met zo’n driedimensionale geluidsmeter kunnen ze nu al meten waar bijvoorbeeld een glas breekt. Op de grond of op een meter hoogte bijvoorbeeld. Dus of iemand hem per ongeluk laat vallen of mogelijk doelbewust kapot slaat. Met die sensoren kunnen ze in de toekomst voorspellen of er een mogelijke vechtpartij ontstaat. 

TINUS KANTERS: Als we die melding eerder naar de politie kunnen krijgen, dan scheelt dat 25 seconden of 24 of 23 seconden vechten. Ja, dat scheelt heel wat beschadigingen aan iemands gezicht.                              

VOICE OVER TESSA: Hier wil ik dus meer van weten. Ik praat erover met Tinus op zijn kantoor midden op het Stratumseind, boven café de Oude Rechtbank.

TESSA: Is dit nou echt een oude rechtbank?

TINUS KANTERS: Ja.

TINUS KANTERS: De beginsituatie was, we hebben hier in de straat te maken met een economische teruggang. Dat wil zeggen; minder bezoekers, leegstaande cafés en een slechte naam. Als je gaat googelen, kom je al heel snel op van; oeh het lijkt erop alsof het Sodom en Gomorra is, als je hier binnenstapt.

TESSA: En Theo Maassen heeft ooit gezegd: "De kans is groot dat oe op je bakkus geslagen wordt.”

TINUS KANTERS: Maar dan wel gezellig op oe bakkus geslagen wordt he? Dat zeg je er dan meteen bij.

VOICE OVER TESSA: Het Living Lab in Eindhoven bestaat nu vijf jaar en naast de gemeente, waar Tinus Kanters werkt, doen er verschillende universiteiten en commerciële bedrijven mee aan dit project, zoals bijvoorbeeld Philips. 

TESSA: Kan je heel kort vertellen wat jullie dan precies allemaal meten?

TINUS KANTERS: Euh, een heel kringetje. We meten alle data die wordt opgeslagen en dan gaan we na de hand kijken, zijn er dingen te combineren? En zijn er dingen uit te halen? Wat we opslaan is openbare dingen. Temperatuur, of het regent ja of nee. De windrichting. We slaan op: geluid. Waar het geluid vandaan komt. We slaan op; de hoeveelheid mensen die het Stratumseind bezoekt en door welke ingang ze naar binnen komen en door welke uitgang ze naar buiten gaan. Anoniem. We kijken niet wie het is, maar we hebben cijfertjes. 

VOICE OVER TESSA: Oke, dit klinkt allemaal nog goed, openbare gegevens, maar voor dit experiment worden ook gegevens van telefoonproviders opgekocht. Daarmee kan Tinus zien waar mensen vandaan komen.

TINUS KANTERS: We kunnen een week na de hand, kunnen we terugkijken en dan kunnen we in de database zien van op die zaterdag kwam 10% van de bezoekers uit dorp X. En 30% kwam uit Eindhoven, maar niet het centrum zijnde. 

TESSA: Ik kreeg daar dus een beetje de kriebels van toen ik dat hoorde. Ik dacht: 'jeetje, kun jij nu ergens zien dat er een T-Mobile telefoon vanuit Utrecht Stratumseind binnengekomen is?'

TINUS KANTERS: Nee ik kan niet zien of het dezelfde persoon is. Ik kan alleen zien dat het er op dat moment was. En een week later dan krijg ik weer een bepaald percentage uit een bepaalde wijk, maar ik weet mijn god niet of dat dezelfde mensen zijn of dat het andere mensen zijn. Maar je gaat ook niet beneden het niveau van 15 toestellen geeft die ook niks aan. 

TESSA: Heb ik daar dan toestemming voor gegeven?

TINUS KANTERS: Waarschijnlijk heb jij met het aanschaffen van jouw telefoon, daar toestemming voor gegeven. Dus de verdediging van heel veel grote bedrijven die zeggen van 'ja, I agree heb je ingetoetst' 'ja, amehoela had dat maar goed uitgelegd.'   Waarbij die telefoonbedrijven dus eigenlijk een verdienmodel hebben gemaakt op jouw data he, grof gezegd. Jij hebt gezegd: ja, doe maar. En die telefoonbedrijven gaan aan de haal met jouw data. Nou, wat jij in principe gedaan hebt is: "het is gratis, dus ik doe het". Gratis is nooit voor niks. Dat weet ik uit mijn ervaring inmiddels. Het is ongelofelijk hoe snel mensen hun data willen vrijgeven. Hoe weinig het ze interesseert, totdat ze erachter komen wat ermee fout kan gaan.

VOICE OVER TESSA:Tinus Kanters blijft erop hameren dat de data die hij binnenkrijgt niet tot een persoon te herleiden is. En dat het kopen van deze data goedgekeurd is door de Autoriteit Persoonsgegevens. Het zou dus goed moeten zitten. 

Hoog tijd om eens te peilen wat feestvierders op donderdagavond in Stratumseind hiervan vinden. De laatste trein naar Utrecht terug gaat al om half. Dus ik ben een beetje bang dat het dan nog heel rustig is. Maar het valt mee.

TESSA: Weten jullie wat een Living Lab is?

VOORBIJGANGER 1: Een wat?!

TESSA: Een Living Lab.

VOORBIJGANGER: Nee.

VOORBIJGANGER 2: Geen idee.

TESSA: Geen idee. Stratumseind heeft allemaal sensoren hangen hier. Die allerlei dingen van jullie meten, waaronder waar jullie vandaan komen via jullie telefoon. Wel geanonimiseerd. Maar ook bewegingen en geluid, maar daar heb je nog nooit van gehoord?

VOORBIJGANGER 2: Nee, hoe meten ze überhaupt waar ik vandaan kom?

TESSA: Via je telefoon.

VOORBIJGANGER 2: Oh, wauw. 

VOORBIJGANGER 3: Nee, ik heb er nog nooit van gehoord.

TESSA: Wat vind je ervan?

VOORBIJGANGER 3: Heb je nog wel privacy?

VOORBIJGANGER 4: Ik vind veiligheid gaat boven privacy. Ik heb ook vóór gestemd op de sleepwet zeg maar. Ik vind veiligheid gaat boven privacy.

TESSA: Voel jij je aangetast in je privacy nu je weet dat hier sensoren hangen?

VOORBIJGANGER 5: Ja, enigszins wel. Waar wordt het voor gebruikt?

VOICE OVER TESSA: Gelukkig kom ik iemand tegen die wel op de hoogte is.

TESSA: Hoe weet je hiervan?

VOORBIJGANGER 6: Ja, ik werk zelf in de horeca. Niet op Stratumseind, maar net daar buiten. Ja, dan krijg je dat soort dingen mee en ik heb het in de krant gelezen. Kranten lezen is toch altijd wel belangrijk hahaha.

MARJOLEIN LANZING: Een ethicus die houdt zich in principe bezig met ja: Hoe moet de maatschappij eruit zien? Of zou een maatschappij er uit kunnen zien? 

VOICE OVER TESSA: Dit is Marjolein Lanzing. 

MARJOLEIN LANZING: En ik ben promovenda aan de Universiteit Eindhoven op de afdeling filosofie en ethiek en daar promoveer ik op het onderwerp privacy en nieuwe technologieën.                                                                

VOICE OVER TESSA: Een perfecte expert lijkt me. Ze is bekend met het Living Lab want haar werkgever, de Technische Universiteit van Eindhoven, is betrokken bij dit project. 

MARJOLEIN LANZING: Een van de meest populaire invullingen van dit Living Lab is het verzamelen van data om naar belangrijke maatschappelijke toolen toe te werken. Dus, hoe kunnen we data inzetten voor een duurzamer leven? Voor efficiëntere mobiliteit? Voor veiligheid. Echt van alles en nog wat eigenlijk?

TESSA: Klinkt super positief.

MARJOLEIN LANZING: Ja, hartstikke! Maar dat is ook zo. Er zitten natuurlijk heel veel interessante en mooie kanten aan Living Labs.

VOICE OVER TESSA: Maar ze is niet alleen positief. Samen met Jurist Bart van der Sloot schreef ze een nogal kritisch artikel over Living Labs. Klik op het i’tje rechtsboven in de app om hem te lezen. Stratumseind dient als voorbeeld en de strekking is: er wordt te weinig nagedacht over de ethische knelpunten van dit soort projecten. 

TESSA: Toen ik daar afgelopen week met Tinus liep hingen er geen bordjes.

MARJOLEIN LANZING: Haha, ja. Nee dit is euh, een punt waarvan ik denk dat het één van de meest, misschien ook wel gemakkelijkste manieren is om alvast een aantal van de knelpunten te ondervangen eigenlijk. Informatie. In de Nederlandse wet staat het. Op het moment dat je gegevens verzameld. Persoonsgegevens. Of een combinatie van gegevens die tot een persoon herleidbaar zijn, dan moet je mensen informeren over het feit dat er gegevens van ze verzameld worden en met welk doel en wie daar verantwoordelijk voor is.

VOICE OVER TESSA: Maar in Stratumseind worden toch geen persoonsgegevens verzameld? Dat klopt, maar Marjolein blijft kritisch. Want in dit Living Lab worden zo veel gegevens verzameld, dat je privacy misschien toch geschonden wordt.

MARJOLEIN LANZING: Vaak denken mensen bij persoonsgegevens, dan denken ze meteen aan je adres of je telefoonnummer. Maar persoonsgegevens zijn eigenlijk alle data die direct of indirect terug te voeren zijn op in individu. Een persoon, een identificeerbaar persoon. Bijvoorbeeld een postcode, een generieke postcode, dat is geen persoonsgegeven. Daar kunnen heel veel mensen onder vallen. Dat is gewoon een hele straat, een hele wijk. En leeftijd is ook geen persoonsgegevens. Heel veel mensen die 18 zijn of 20 of 30 haha. Of een huis die veel energie gebruikt. Of iemand een brommer bezit of niet, als je die goed combineert. Dan kun je dat eigenlijk heel makkelijk terug voeren op een aantal individuen. Soms tot één individu in een bepaalde regio.

VOICE OVER TESSA: Anonieme data is nogal een controversieel begrip. Veel wetenschappers binnen haar vakgebied zijn er sceptisch over. En dan noemt ze nog een punt.

MARJOLEIN LANZING: Wat we misschien vandaag kunnen versleutelen is misschien morgen heel makkelijk onsleutelbaar. En ik denk dat je ook de grote van deze datasets niet moet onderschatten. Dus het is heel erg moeilijk om dat te waarborgen eigenlijk. En dan komt het aan op vertrouwen. Ik denk dat ik de Gemeente Eindhoven en Tinus dat ik die prima vertrouw met mijn gegevens, maar ik weet niet wie er in de toekomst op dat project zitten. En eigenlijk weet ik ook niet zoveel met de partners die betrokken zijn bij dat project. Of misschien alleen meneer Kanters er toegang tot heeft. Of misschien grote bedrijven of andere organisaties. Of misschien de politie Eindhoven. Het kunnen allemaal verschillende instanties zijn waarvan ik niet zo goed weet hoe ze met die data omgaan. 

TESSA: Het gaat dus om vertrouwen. 

TINUS KANTERS: Voor zover ik het kan inschatten, zitten hier veel minder datasets bij elkaar waar je een persoonsgegeven uit zou kunnen halen.

TESSA: En kunnen jullie dat garanderen? 

TINUS KANTERS: Ja, dat denk ik dat wij dat kunnen garanderen. 

VOICE OVER TESSA: Ik had een leuk gesprek met Tinus, maar als journalist ga ik hem natuurlijk niet blind vertrouwen. Ik ga inderdaad langs bij de gemeente, de politie en de commerciële bedrijven en uitpluizen wat er nou precies met die verzamelde data op Stratumseind gebeurt en of dit allemaal wel echt mag. Heb jij nog tips? Stuur ze door via de app! Tot snel!