Verloskundigen willen de tolk terug in de spreekkamer

Het is een alledaagse handeling in de praktijk van verloskundige Nelleke Gosker.  ‘Wanneer ik bijvoorbeeld een inwendig onderzoek moet doen vraag ik eerst of de zwangere vrouw misschien een vervelende seksuele ervaring heeft gehad. Dan kan zo’n inwendige echo namelijk heel bedreigend zijn. Maar die vraag stel je niet aan een dochter van 10 die vertaalt. Dat doe je niet.’  

En dus is het continu handen- en voetenwerk, verzucht Gosker. Ze werkt al 24 jaar in een kleine verloskundigenpraktijk in Meppel. Om erachter te komen of een vrouw klachten heeft, neerslachtig is, of complicaties heeft gehad tijdens een eerdere zwangerschap, is het continu improviseren. ‘In Meppel woont een groep Eritrese, Somalische en sinds kort ook Syrische vrouwen. Voorheen konden we hen goed helpen door gebruik te maken van een tolk.’ Maar sinds de afschaffing van de financiering voor zorgtolken door het ministerie van Volksgezondheid is de spraakverwarring in de spreekkamer compleet. Gosker: ‘Als een vrouw binnenkomt die de Nederlandse taal niet spreekt, kan ik eigenlijk niks. Ik ga maar met handgebaren en tekeningetjes werken. Dan teken ik bijvoorbeeld een menstruatiecyclus. Maar die tekenkunsten van mij zijn niet heel denderend.’ 

Dagelijks wordt ze geconfronteerd met de realiteit dat vrouwen uit andere culturen ook andere ziektebeelden met zich meebrengen. Medische problemen die vaak te groot zijn om uit te drukken in handgebaren. ‘Ik heb heel vaak dat een vrouw de praktijk verlaat en dat ik me afvraag: ‘heeft ze me wel goed begrepen?’

En Nelleke Gosker is niet de enige die zich zorgen maakt. Een grote groep van de verloskundigen geeft aan dat de zorgkwaliteit voor anderstaligen de laatste 10 jaar is verslechterd. In een enquête die Argos hield onder 150 verloskundigen, geeft bijna 80% aan dat de afschaffing van de tolkenfinanciering een negatieve invloed heeft op zijn of haar werk.

Uit de reacties blijkt dat het bijvoorbeeld lastig is geworden om een volledig intakegesprek af te nemen. ‘Vrouwen durven vaak niet eerlijk te zijn tegen hun meegebrachte familielid of begrijpen mijn vraag niet goed.’ De tolkkosten voor eigen rekening nemen is een probleem voor hun praktijk. 97,5% geeft aan dat een kosteloze beschikbaarheid van een professionele tolk de kwaliteit van zijn of haar werk zou verbeteren: ‘Als de tolkentelefoon gratis en goed beschikbaar was, zou ik deze wekelijks gebruiken.’ 

Tot 2012 konden zorg- en hulpverleners kosteloos gebruik maken van een tolk door te bellen met de tolkentelefoon. Het kabinet Rutte I zette het mes in die regeling, ondanks waarschuwingen vanuit de zorgsector. Toenmalig minister van Volksgezondheid Edith Schippers verdedigde in de Tweede Kamer de bezuiniging van 19 miljoen op zorgtolken, door de te wijzen op de eigen verantwoordelijkheid van immigranten om de taalbarrière te slechten. ‘Als je langer in Nederland bent, dan moet je gewoon de taal leren.’

Tegelijkertijd hebben zorgverleners de plicht hun patiënten goed te informeren. Arts en adviseur Evert Bloemen van kenniscentrum Pharos houdt zich sinds 2012 bezig met het dossier tolken in de zorg en maakt zich zorgen over het lot van vrouwen. ‘Verloskundigen konden voorheen gratis bellen naar een van de tolkencentra’, zegt hij. ‘Dan kreeg je binnen enkele minuten een tolk te spreken. Maar sinds de afschaffing van de tolkenfinanciering kunnen de verloskundigenpraktijken het niet meer betalen.’ Het gevolg is dat deze toch al kwetsbare groep minder goede zorg krijgt, stelt Bloemen. ‘Er is voor deze groep nu minder uitleg bij medicaties, een grotere kans op ziekenhuisopnames en er zijn meer complicaties. Dus allemaal parameters van slechte zorg’, zegt Bloemen. ‘Je zou het discriminatie kunnen noemen.’

Hoeveel vrouwen op vertaalproblemen stuiten tijdens hun zwangerschap is moeilijk te zeggen. Volgens het CBS waren er in 2019 bijna 400.000 vrouwen van niet-westerse afkomst met de vruchtbare leeftijd van tussen de 15 en 49.  

Een zo’n vrouw is Sara*. Zeven jaar geleden sloeg ze met haar zoontje op de vlucht uit Eritrea. Tijdens de zwangerschap van haar tweede kindje in Nederland, die medisch gezien normaal verliep, begreep ze vrijwel niets van wat de verloskundige haar vertelde. ‘Na elke afspraak kwam ik huilend thuis.’

Ze denkt onder meer dat de verloskundige haar verteld heeft dat ze HIV-positief is. ‘HIV’ stond namelijk met grote letters op de flyer, die ze kreeg voor het bloedonderzoek. ‘In Eritrea betekent bloedonderzoek eigenlijk altijd dat je aids hebt.’ Maar Sara had helemaal geen HIV of aids en droeg op dat moment bovendien een kerngezonde baby.

Later, bij de uitleg van de NIPT-test die elke zwangere vrouw krijgt aangeboden en die de baby controleert op het syndroom van Down, raakte Sara ook in paniek. ‘De verloskundige wees naar een plaatje met een kind met het syndroom van Down. Ze zei: ‘zo’n kind ga je krijgen’. Tenminste, dat begreep ik.’

Tijdens Sara’s zwangerschap is nooit een tolk ingezet. Door de taalbarrière waren gesprekken met de verloskundige voor haar niet te volgen, gevoelens van angst en onzekerheid overheerste zegt ze.  ‘Iedere keer als ik nu een zwangere vrouw zie die net als ik de taal niet spreekt, raak ik in paniek. Dan denk ik: hoe gaat ze dat doen zo zonder de taal? Gaat zij hetzelfde meemaken als ik?’

De noodkreten van de patiënten en hulpverleners zijn niet helemaal ongehoord gebleven. In antwoord op vragen van ChristenUnie-Kamerlid Carla Dik Faber, naar aanleiding van een item in het consumentenprogramma Kassa, schrijft minister Van Ark (Medische Zorg) dat ze ervan uitgaat dat ‘de bestaande tarieven ruimte bieden voor de inzet van de tolk voor anderstaligen en dat de zorgverzekeraars en zorgaanbieders waar nodig maatafspraken maken’. Kortom: de bal ligt in de hoek van de zorgpartijen en niet bij de minister.

Evert Bloemen van Pharos is sceptisch over deze oplossing: ‘Dit klinkt politiek als een lange weg te gaan’, waarschuwt hij. ‘Het ministerie neemt geen regie en wijst voor een oplossing naar zorgaanbieders en zorgverzekeraars.’ Dit is ook de conclusie van Kamerlid Dik-Faber. ‘De minister wijst wel heel makkelijk naar het zorgveld. Ik vind uiteindelijk dat de minister hier actiever moet zijn en dat ze ook het gesprek moet aangaan met de zorgautoriteit en het Zorginstituut, zodat iedereen die in de zorg werkt de beschikking heeft over tolken.’

Nelleke Gosker en haar collega’s kunnen in de tussentijd nog steeds geen professionele tolk inschakelen. De kosten zijn te hoog, de routine is verdwenen.  Gosker: ‘We kunnen deze vrouwen nu niet overbrengen wat ze te wachten staat. Dat vind ik heel moeilijk. Want wat is een harde buik? Wat is een wee? Dat zijn nuanceverschillen en die kan ik haar zonder tolk niet meegeven. Ik heb steeds het gevoel dat ik zorg onder de maat lever.’