Bestaat er zoiets als 'de waarheid'? En ligt die onder druk in het tijdperk van Donald Trump? Chris Kijne meent van wel.
Het begon met een tweetje van mijn podcastbroeder Guus Valk. Lees en schrik wellicht net zo hard als ik, al hadden we het kunnen weten: meer dan de helft van de Trump-kiezers heeft geen of nauwelijks vertrouwen in de eerlijkheid van het verkiezingsproces, straks op 8 november.
Hoe we het hadden kunnen weten? Luister naar Donald Trump, tijdens zijn toespraak op donderdag 13 oktober.
Het is een gitzwarte en woedende aaneenschakeling van hele en halve waarheden, totale leugens en bizarre complottheorieën die in de dagen erna tijdens zijn volgende campagnebijeenkomsten alleen nog maar zou aanzwellen.
Met als hoofdthema: de verkiezingen zijn bij voorbaat frauduleus, de overwinning zal ons ontstolen worden.
Laat dit even tot u door dringen. Combineer het met Trumps eerdere opmerkingen over de Amerikaanse wapenbezitters die misschien nog wel een oplossing zouden weten als Hillary onverhoopt gekozen wordt. En verbaas je dan niet dat er inmiddels al dit soort plaatjes rondgestuurd worden op sociale media. Met de bijbehorende oproep om straks, op 8 november, bij een onwelgevallige uitkomst, op te trekken naar Washington met hooivorken en brandende fakkels.
Een hooivork in je reet is ook niet prettig, maar die fakkels maken me écht bang.
Wanneer ik Trump nu een levensgevaarlijke en onverantwoordelijke gekwetste narcist noem, heb ik dan een mening, of zeg ik de waarheid?
Omdat dat dit soort vragen ons in deze verkiezingsstrijd zo vaak parten spelen, en om nog veel meer, vind ik dit één van de belangrijkste stukken die ik de afgelopen tijd heb gelezen.
Leest u het alstublieft ook.
Kernpunt: in onze verlichte jacht op individuele vrijheid, gelijkheid en democratie, is een eeuwenlange morele kernwaarde van onze samenleving gesneuveld: de waarheid. Het gelijkheidsprincipe en de individuele vrijheid hebben er, geholpen door filosofen van allerlei postmoderne snit, voor gezorgd dat instituties die in vroeger tijden waarheid produceerden – neem de wetenschap – nu door en door gewantrouwd worden. Waardoor niet alleen de mening van een wetenschapper die er scrupuleus dertig jaar voor heeft doorgeleerd en onderzoek heeft gedaan, evenveel waard is geworden als die van een kruidenvrouwtje op internet: het bestaan van zoiets als waarheid as such wordt inmiddels ontkend.
Ieder zijn eigen waarheid, we hebben allemaal gelijk, leve de vrijheid, de gelijkheid en de democratie.
'Referenda organiseren in deze tijd van waarheidshaat en desinformatie sleept ons koetsje rechtstreeks terug naar de heksenjacht'
Of dit waanidee tot veel broederschap zal leiden, moet, zie Trump, ernstig betwijfeld worden. Nog een voorbeeldje? Dit is de website van Alex Jones, een door de hardcore Trump-aanhanger veel geraadpleegde bron van informatie. Het hier nog net een heel klein beetje tongue-in-cheek gebrachte nieuws dat Obama van de duivel bezeten is, wordt inmiddels serieus uitgerold.
Dat is de werkelijkheid waar we in terecht zijn gekomen: het eroderen van de waarheid als morele kernwaarde wordt aangejaagd door de technologie. Immers: in de januskop van het internet, met zijn onwaarschijnlijke hoeveelheid informatie, kan de mens zich zowel eindeloos verrijken en verlichten en dichter aan de waarheid raken; wie dat wil kan er ook voortrazen in zijn eigen info-tunnel van bij elkaar gegoogelde gierende wartaal.
En uiteindelijk met een brandende fakkel het Witte Huis bestormen.
Het raakt de wetenschap, de journalistiek en de politiek in het hart.
Laat ik, nu bij ons het vierjaarlijkse feest van de democratie ook weer begonnen is, besluiten met de politiek. Want op dat levensgevaarlijke kruispunt waar waarheidshaat en politiek op elkaar botsen ontstaan de Trumps. En de Poetins for that matter.
Gelukkig zijn er denkers die een oplossing bieden. Nee, niet Thierry Baudet. Hij heeft volkomen gelijk met zijn analyse dat ons politieke bestel te vergelijken is met een negentiende eeuwse postkoets. Helaas is dat de halve waarheid. Met zijn oplossing: referenda, referenda, referenda, spant hij het paard er achter. Want referenda organiseren in deze tijd van waarheidshaat en desinformatie sleept ons koetsje rechtstreeks terug naar de heksenjacht.
Mijn man is David van Reybrouck. Lees zijn ge-update essay Tegen Verkiezingen. Versterk ons negentiende eeuwse vehikel van verkiezingen met de 21e eeuwse bijspan van ‘deliberatieve democratie’. Laat willekeurig bij elkaar geraapte burgers discussiëren, tegenstrijdige visies uitwisselen, elkaar op verschillende informatiebronnen wijzen en debatteren tot ze het zo eens zijn geworden als het maar kan.
Dat is de manier om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen.
Met die waarheid kunnen we vervolgens aan het werk.