Van personeelstekorten tot massaontslagen, en een omzet die op zijn zachtst gezegd nogal een grillig verloop vertoont: de geschiedenis van ASML getuigt bepaald niet van een vlekkeloze race naar de top, maar is doordrongen van tegenslag, doorzettingsvermogen, risico’s en optimisme. Een duik in de krantenarchieven brengt de route die ASML heeft afgelegd in kaart.
ASML is een onmisbare schakel in de microchip-industrie. Het is het meest waardevolle bedrijf van Nederland en staat wereldwijd op plek 36 van hoogst gewaardeerde ondernemingen. Hoe heeft een bedrijf uit Veldhoven zo’n sleutelrol weten te bemachtigen?
1984: Joint venture
Het bedrijf werd in 1984 opgericht als een joint venture tussen Philips en ASM, een high-tech bedrijf uit Almere. Philips ziet op dat moment grote potentie in de ontwikkeling van chipmachines: de vraag naar computerchips groeit en er zijn maar een beperkt aantal bedrijven die de machines die je nodig hebt om chips te fabriceren aanbieden. Philips beseft ook dat je moet kunnen innoveren zonder de traagheid in handelen van een multinational. ASM Lithography is geboren. Honderd werknemers die werken vanuit een houten bijgebouw vol lekkages naast het Philips kantoor: de snel groeiende wereld van de chipindustrie ligt aan hun voeten.
1985: Introducing ASML
De productie van chipmachines ligt in 1985 grotendeels in handen van Japanse producenten. Maar ASML opent een nogal gedurfde aanval op hun voorlopers. Het tot dan toe onbekende bedrijf verspreidt een brutale advertentie waarin ze hun machines vergelijken met die van concurrenten. ASML loopt vele stappen voor. ‘Het klinkt misschien arrogant’, zegt ook toenmalig technisch directeur Nico Hermans in het NRC, ‘maar we zijn gewoon een klasse beter. We zetten de concurrent op grote afstand.’ Wereldwijd rijst de vraag ‘Who the hell is ASML?’.
Het bedrijf moeten zich nog maar bewijzen. Hermans: ‘In deze branche is maar een ondernemingsstrategie denkbaar, je moet je richten op de eerste plaats.’ ASML is nu volop aan het investeren in onderzoek en ontwikkeling, maar het bedrijf mikt erop om vanaf 1987 winst te maken.
1987: 'De moeilijkste bedrijfstak die er bestaat’
Winstgevend in 1987 dus. ‘De moeilijkste bedrijfstak die er bestaat’ blijkt toch competitiever dan gedacht. Er zijn te weinig klanten en om up-to date te blijven met de snelle ontwikkelingen moet het jonge bedrijf tientallen miljoenen per jaar in onderzoek en ontwikkeling steken. In 1987 bedragen de aanloopkosten 70 miljoen gulden. ASM, een van de twee moederbedrijven van ASML besluit haar aandeel in ASML een jaar later af te staan. Het bedrijf kan de grote investeringsbehoeftes simpelweg niet bijbenen.
Rond die tijd begint er een crisis die de globale tech-industrie hard raakt. Philips dwingt ASML om sterk te bezuinigen, waarop het net opgebouwde personeelsbestand weer moet worden afgebouwd. ASML is veel te duur en het het scheelt niet veel of Philips moet de stekker eruit trekken. Er wordt hard gezocht naar nieuwe investeerders en subsidie van de overheid om het onderzoek en de ontwikkeling koste wat het kost door te zetten.
Het scheelt niet veel of Philips moet de stekker eruit trekken.
De directie van ASML ergert zich aan de risico-averse mentaliteit in Nederland. ‘Als wij in Nederland mee willen draaien in de snel groeiende chipindustrie moeten we de consequenties van een flexibel arbeidsbestand aanvaarden. De Nederlandse scepsis tegenover risicovol ondernemen is groot, maar slechte cijfers zijn allerminst representatief voor de marktpositie van het bedrijf.’
Door een kapitaalinjectie van Philips van 36 miljoen gulden in combinatie met subsidies van de Europese en Nederlandse overheid blijft ASML overeind. De focus blijft ook in zware tijden gericht op het belang van onderzoek en ontwikkeling want dit is de enige manier waarop ASML bij kan blijven met de concurrentie. Als de crisis eenmaal voorbij is kan ASML daardoor snel meedingen in de wereldmarkt, en in 1993 maakt ASML voor het eerst winst.
1993: ASML zit Japan op de hielen
Tien jaar ontwikkelen en ongeveer een half miljard gulden aan ontwikkelingskosten. Maar nu overtreft de technologie van ASML de Japanse producenten en kan het de concurrentie moeiteloos aan. De vraag is niet meer of het marktaandeel van Nikon, een van de grootste marktspelers op dat moment, wordt ingehaald, maar wanneer.
De tijd van oogsten lijkt gekomen, de beurskoers stijgt spectaculair, de vraag overtreft het aanbod en er ontstaat ruimte voor honderden nieuwe banen. Dat allemaal terwijl drie jaar geleden Philips serieus leek te overwegen de stekker uit het bedrijf te trekken.
1995: Niet voor de nerveuze belegger
In 1995 verkoopt Philips een groot deel van de aandelen in ASML op de beurs. De beursgang van het bedrijf illustreert duidelijk hoe grillig en conjunctuurgevoelig de markt is waarop ASML zich begeeft. Ongeveer eens in de vier jaar stort de markt in, de stap tussen recordwinst en grote verliezen is klein. Eind jaren negentig lopen de verliezen op, onder andere door de crisis in Azië. Tot 1995 wordt ASML financieel ondersteund door Philips, maar als het bedrijf dat jaar naar de beurs gaat neemt die ondersteuning flink af. De vraag is nu of ASML ook zelfstandig goed kan blijven concurreren met de Japanse concurrenten.
De ontwikkeling van de technologie gaat razendsnel en de kosten voor onderzoek en innovatie blijven daarom stijgen. De Japanse grootmachten in de sector hebben hierbij de schaalvoordelen. Hun onderzoekscapaciteit is een stuk groter en de vaste kosten zijn lager.
Toch blijft ASML investeren, het bedrijf kijkt over de kwartalen heen. De investeerders die zijn ingestapt op het dieptepunt in 1991 zijn nu miljonair. Zij herkenden de langetermijnvisie van ASML en begrijpen waar het grote onderzoeksbudget aan wordt besteed. De Nederlandse kranten benadrukken vooral de rode cijfers op de beurs.
De Nederlandse kranten benadrukken vooral de rode cijfers op de beurs.
2001: Het lot van ASML ligt in de handen van Bush
Het belang van ASML op het wereldtoneel wordt rond de eeuwwisseling steeds duidelijker.
Wanneer ASML interesse toont om SVG, een Amerikaanse chipmachinefabrikant, over te nemen gaat dit niet zonder slag of stoot. Het Pentagon tekent protest aan en uiteindelijk is het president George Bush die moet beslissen over het lot van het bedrijf uit Veldhoven. Het Amerikaanse ministerie van Defensie is bang dat door de overname de nationale veiligheid van de VS in het gedrang komt. Het Pentagon vreest dat de hoogwaardige technologische apparatuur van SVG, die onder andere gebruikt wordt voor spionagesatellieten, in handen komt van concurrerende mogendheden als China. Het is voor het eerst dat een overname in de technologische sector zo gevoelig ligt dat de president eraan te pas moet komen.
Wanneer Bush de overname uiteindelijk heeft goedgekeurd haalt ASML hiermee een belangrijke nieuwe klant binnen: Intel, een van de grootste chipproducenten ter wereld. ASML haalt door deze nieuwe klant het marktaandeel concurrent Nikon in en is nu officieel marktleider.
2009: ASML kiest voor EUV
Rond de eeuwwisseling komt er een discussie op gang in de chipindustrie over wat de volgende stap wordt in de ontwikkeling van snellere chips. ASML gokt op de EUV (extreme ultraviolet) machine. Deze machines moeten in staat zijn om nog krachtigere, snellere en energie-efficiëntere chips te produceren.
Het ontwikkelen van die machines is een ongelofelijke uitdaging. ASML pakt dit bij de kop en gaat er vol voor. Het bedrijf gelooft dat EUV simpelweg de enige techniek is die een kans van slagen heeft.
Het gaat allemaal over het verkleinen van de afstand tussen de lijntjes binnen het patroon van een chip. Twintig jaar geleden was dit 90 nanometer breed. Een EUV-machine zou dezelfde rekenkracht op 5 nanometer kunnen printen. Op die manier past er veel meer rekenkracht op een kleiner oppervlakte.
De rivalen geven de moed in 2011 op maar ASML blijft koppig doorzetten.
De vraag blijft of de machines ooit op grote schaal gebruikt kunnen worden. De problemen stapelen zich op en rivalen Canon en Nikon geven de moed in 2011 op. De kosten worden te hoog, de druk van klanten wordt te groot. ASML blijft als enige leverancier koppig doorzetten en blijft vele miljoenen euro’s in de ontwikkeling van EUV investeren.
Het duurt twee keer zo lang als van tevoren werd gedacht, en de kosten worden vijf tot tien keer hoger. Maar in 2019 komt de EUV-machine op de markt. Tegen alle verwachtingen in. ASML blijft negentien jaar in de technologie investeren, en is als gevolg daarvan nu monopolist in de markt van EUV-machines. De machine die veruit de meest geavanceerde chips ter wereld maakt. Ieder bedrijf en ieder land dat serieus wil meedingen in de technische sector heeft deze chips keihard nodig.
2020: Veldhoven speelt mee tussen de VS, China en Taiwan
Het monopolie op EUV-machines van ASML geeft het bedrijf een unieke positie op het wereldtoneel. Iedereen heeft de machines van ASML nodig, ook China. Maar onder druk van de Trump-administratie kan ASML sinds 2020 de meest geavanceerde machines niet meer verkopen aan China.
Nu de geopolitieke spanningen tussen China en de VS verder oplopen komt ook ASML weer aan bod. Washington is in juli 2022 een lobby begonnen om de handel tussen ASML en China volledig stop te zetten, ook de oudere machines kunnen dan niet meer worden verkocht. China is voor computerchips nog steeds afhankelijk van andere landen, waaronder Taiwan. Dit eiland is met afstand de belangrijkste producent van computerchips ter wereld en de chipindustrie is daarom van ongekend belang voor de veiligheid van Taiwan.
China doet er ondertussen alles aan om een inhaalslag te maken met de ontwikkelingen in de chipindustrie. ASML is constant op de hoede voor hacks en spionage. Hun belangrijkste strategie tegen spionage is innovatie zegt CEO Peter Wennink in de Tegenlicht aflevering ‘Nederland buiten kennis’ uit 2011. ‘Vorig jaar (2010) hebben we 550 miljoen euro uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling, voor het grootste deel hier in Brabant.’ Spionnen zijn er genoeg, maar door voorop te blijven lopen stuiten ze op achterhaalde informatie. De machine die ASML maakt is ongelofelijk complex, en daarom heel afhankelijk van het kennisnetwerk wat we in Nederland rond de machines hebben opgebouwd. ‘Maar we kunnen niet op de lauweren rusten, niets in deze industrie staat stil, het is van groot belang te blijven innoveren.’
2022: ASML is de allergrootste
Na de lancering van de EUV-machines lopen de winsten van ASML nog verder op. Ze boeken record na record. Chipfabrikanten kunnen niet om ASML heen, de vraag is niet bij te benen en het bedrijf groeit snel. Het personeelsbestand groeide in 2021 wereldwijd tot 31,5 duizend mensen. Eind 2022 moet dit gegroeid zijn tot 35 duizend mensen. In 2021 is ASML op de beurs 270 miljard euro waard, net zoveel als Shell en Unilever samen. ASML is moederbedrijf Philips ruim overstegen.
De chipindustrie is zich sterk aan het uitbreiden omdat de vraag naar chips blijft groeien. Op eenzame hoogte is ASML dé producent van de machines die voor deze uitbreidingen hard nodig zijn. De productiecapaciteit van ASML kan de vraag amper bijbenen. Met groot zelfvertrouwen blijft ASML kijken naar de toekomst. ASML is de grootste ter wereld en wil dit zeker nog een tijdje blijven.