kijk hier de laatste aflevering terug (5)

over The Radical Story of Patty Hearst

The Radical Story of Patty Hearst is een zesdelige documentaireserie waarin het verhaal van de ontvoerde en gegijzelde Patty Hearst uitgebreid verteld wordt.

Op 4 februari 1974 wordt de 19-jarige kleindochter van de Amerikaanse mediamagnaat William Randolph Hearst ontvoerd en gegijzeld door de revolutionaire groep het Symbionese Bevrijdingsleger (SLA). De grenzen tussen gevangenschap en strijd vervagen als Patty de wereld aankondigt dat ze lid is geworden van de SLA.

hersenspoeling sinds 1950

De term hersenspoeling werd voor het eerst op grote schaal gebruikt in Amerika in de jaren ’50. Een periode waarin de Communistische Partij van China nog maar net aan de macht was en waarin de wereld zich verbaasde over een handjevol Amerikaanse militaire gevangen, die na de Koreaoorlog besloten in Noord-Korea te blijven. Journalist Edward Hunter heeft de term geïntroduceerd om naar de buitenwereld te verklaren waarom gevangenen in zee gingen met hun gijzelaar.

In 1976 bereikte het begrip een hoogtepunt bij de verhoring van Patty Hearst. Haar advocaten en familie verdedigden haar samenwerking met de SLA met de bewering dat ze gehersenspoeld was door de radicale groep. Haar situatie overtuigde mensen van over de hele wereld van het bestaan van gevaarlijke technieken
die mensen kunnen misleiden om dingen te doen
en denken waar ze van tevoren nooit achter zouden staan.

het ultieme doelwit

Was Patty Hearst een makkelijk doelwit om gehersenspoeld te worden? Mij overkomt zoiets niet, denken we. Of zijn we er uiteindelijk allemaal gevoelig voor?

Toen Patty ontvoerd werd door de SLA was ze een jonge, slimme studente uit een van de rijkste families van Amerika. Door vrienden en docenten werd ze beschreven als een buitengewoon intelligente en getalenteerde jonge vrouw. Ze hield zich weinig bezig met de politiek en zette zich af tegen de regels die haar moeder haar oplegde. Vanwege die opstandigheid was ze al bij verschillende nonnenscholen weggestuurd. Was zij met al deze eigenschappen het ultieme doelwit om gehersenspoeld te worden door een sekte als de SLA?

Veel mensen hebben zich het hoofd gebroken over de vraag of Patty slachtoffer was of vrijwillige terroriste. Onder wie tal van schrijvers en journalisten en zelfs President Carter. Een simpel antwoord op deze vraag lijkt niet
te bestaan. Maar inzicht in de manier waarop sektes hun
leden uitkiezen en beïnvloeden geeft misschien een idee.

ben jij vatbaar voor hersenspoeling?

Een beknopte checklist
Gebaseerd op onderzoek van onder anderen cult-expert Steven Hassan

1

Sektes richten zich niet zo snel op mensen die onstabiel of verward zijn. Op hen valt namelijk moeilijker in te praten en daardoor zijn ze moeilijk te sturen. Ongunstig als je iemand van een bepaalde ideologie wil overtuigen en ernaar wil laten handelen. 
 

2

De meeste sektes zijn op zoek naar productieve, slimme mensen die hard kunnen werken en in staat zijn geld te verdienen of doneren aan de groep. Verschillende studies naar sekteleden laten zien dat de meeste leden afkomstig zijn uit een hogere sociaaleconomische klasse.

3

Iemand die een gespannen of missende relatie relatie met zijn of haar ouders heeft is makkelijker te bekeren. Hetzelfde geldt voor iemand met zwakke culturele of religieuze gemeenschapsbanden. Het gemis van een goed ondersteuningssysteem die duidelijke normen en waarden meegeeft, maakt iemand tot een gemakkelijker doelwit om van nieuwe levensvisies te overtuigen.

4

Ieder mens zal in zijn leven op bepaalde momenten vatbaar zijn voor de manipulatie en hersenspoeling van een sekte. Heftige gebeurtenissen zoals het overlijden van een geliefde of een verhuizing waarbij je sociale netwerk wegvalt, kan kwetsbaarheid creëren waar sekteleden goed op in kunnen spelen.
 

Steven Hassan: 'Ik geloofde dat de derde wereldoorlog dreigde'


Steven Hassan is cult-expert. In de jaren ’70 was hij tweeënhalf jaar een ‘Moonie’ bij de Unification Church. Een religieuze beweging opgezet door de Zuid-Koreaanse Sun Myung Moon en grotendeels gebaseerd op het Christendom, maar met zijn eigen heilige teksten.

(lees verder door op 'open' te klikken)

Hassan kwam op zijn universiteit voor het eerst in contact met een paar leden: drie vrouwen verkleed als studentes. Hassan zelf was negentien jaar, een gevorderde honours student en zag zichzelf als een kritische en onafhankelijke denker. Iemand die niet gevoelig zou zijn voor de hersenspoeltechnieken van een sekte. Hij interpreteerde de aangelegenheid in eerste instantie als een flirt, tot er werd gesproken van een studentenbeweging. Hassan zag daar weinig kwaad in en werd een paar dagen later door dezelfde ‘studentes’ opgehaald om zijn eerste workshop van de Unification Church bij te wonen. Toen hij liet vallen vooraf niets te hebben vernomen van een workshop of kerk, werd hij direct beschuldigd van bekrompenheid. 

Na afloop van de workshop werd Hassan in een slaapzaal geplaatst. Tegen de ochtend werd hem verteld dat hij het vervoer naar huis had gemist en dat hij net zo goed kon blijven voor een 40-daagse training. Hij zou de rest van zijn leven spijt krijgen als hij niet bleef, werd er op hem ingepraat. Met succes: hij bleef. In die periode had hij geen contact met de buitenwereld. Door de dagelijkse lezingen ging hij langzaam geloven in het idee dat de derde wereldoorlog en het einde der tijden voor de deur stonden en dat de Unification Church er was om de wereld te redden. Hij staakte zijn studie, doneerde geld aan zijn leider en begon te denken dat zijn ouders Satan waren. Binnen drie maanden was hij een sekteleider en sliep hij nog maar drie uur per nacht.

Na tweeënhalf jaar lidmaatschap kreeg Hassan een auto-ongeluk door slaapgebrek. In het ziekenhuis was hij na lange tijd weer uit de gecontroleerde omgeving van de Unification Church; zijn familieleden zagen hun kans schoon om Hassan van gedachten te doen veranderen. Een vijfdaagse interventie met ex-leden liet hem inzien dat hij al die tijd was voorgelogen. Hij besloot zijn leven als sektelid achter zich te laten. Sinds 1976 helpt Hassan zelf mensen die bij destructieve sektes zitten of hebben gezeten om weer grip op hun leven te krijgen.

Tekening van de Symbionese Liberation Army (SLA)

hersenspoelen: zo gaat dat

Hoe weet je of je met een sekte te maken hebt? De meest sektes gebruiken dezelfde soort technieken om mensen aan zich te binden en binnen te houden.

Alexandra Stein is docente gespecialiseerd in de sociale psychologie van ideologisch extremisme. Ze heeft zelf tien jaar van haar leven deel uitgemaakt van een sekte en had toen geen idee hoe ze de signalen moest herkennen. Na het verlaten van de sekte schreef ze een checklist met waarschuwingssignalen. We hebben er hier een paar uitgelicht. Wanneer je een combinatie van deze signalen herkent binnen een organisatie, zouden je alarmbellen moeten gaan rinkelen.  

(lees hieronder meer over Alexandra Stein)

  • Extreme vriendelijkheid en behulpzaamheid bij toetreding.
  • De groep of zijn leider bezit als enige op de wereld de volledige waarheid.
  • Er bestaat druk vanuit de groep om banden met familie en vrienden te verbreken.
  • Geheimhouding en ongepaste vertrouwelijkheid spelen een grote rol.
  • Er wordt in een eigen jargon gesproken en er bestaan veel ingestudeerde zinnen die regelmatig worden herhaald.
  • Er heerst weinig tot geen privacy en er wordt van je verwacht constant bezig te zijn met groepsactiviteiten.

Alexandra Stein: ’Het was moeilijk om openlijk links te zijn, dus accepteerde ik de geheimzinnigheid’

Alexandra Stein was vanaf haar 26e tien jaar lid van the Organiziation (O).
Een Marxistisch-Leninistische groep, opgericht in 1970 en ontsprongen uit de voedselcoöperatie van Minneapolis-Saint Paul. De idealen die worden aangehangen zijn wederzijdse hulp en andere principes die leden van de hippie tegencultuur en de anti-oorlogsbeweging naleefden.

(lees verder door op 'open' te klikken)

Stein was achttien jaar, levendig, naïef en links georiënteerd toen ze in 1972 van Londen naar San Francisco verhuisde. Haar idealisme bracht haar in contact met een lid van O en ze voelde een sterke behoefte om via deze groep de wereld te verbeteren. Het was in die tijd lastig om openlijk linkse overtuigingen aan te hangen in Amerika, de FBI infiltreerde in linkse collectieven en leiders van de Black Panthers werden vermoord. Dus ging Stein in zee met de extreme geheimhoudingsvorm van de groep. Ze kreeg een codenaam en trok in bij twee andere leden van O, in een huis waar bezoek verboden was. Familie en vrienden van Stein mochten tegen die tijd geen contact meer met haar zoeken en waren niet langer op de hoogte van haar telefoonnummer en adres.

Die geheimzinnigheid isoleerde Stein, maar zorgde tegelijkertijd voor een gevoel van verbondenheid met O en haar huisgenoten. Binnenin het huis werd ze dag en nacht gecontroleerd en ook wat ze buitenshuis deed werd bepaald door een leidende groep die ze nog nauwelijks kende. Ze kreeg verschillende baantjes waarmee ze geld opbracht en waardoor ze in een constante staat van slaaptekort werd gehouden. Eenmaal goed geïntegreerd binnen O werd Stein opgedragen een relatie aan te gaan met een van de andere leden en samen een gezin te stichten. Jarenlang heeft ze met haar man en twee geadopteerde kinderen samengewoond, nog altijd levend naar de regels van O. Totdat de leider van de groep een jaar gevangenisstraf kreeg wegens moord. Dit gaf Stein ruimte en tijd voor therapie en om in gesprek te gaan met andere leden. Ze vond twee bondgenoten. Samen bespraken ze maandenlang de machtsproblematiek binnen O voor ze besloten eruit te stappen.

Na tien jaar lidmaatschap bij O was het moeilijk voor Stein om een nieuwe richting aan haar leven te geven. Uiteindelijk is ze lessen gaan volgen in ‘cults en totaliarisme’. Nu doceert ze zelf binnen dit vakgebied en helpt via verschillende programma’s om mensen de wervingstrucs van sektes te leren herkennen.   

Ze kreeg verschillende baantjes waardoor ze in een constante staat van slaaptekort werd gehouden

geraadpleegde bronnen

Avatar-sekte in Nederland

Vrijheid van godsdienst en meningsuiting zijn belangrijke rechten in Nederland. Volwassen mensen mogen wonderlijke dingen doen en zeggen. Soms gebeurt dat in het volle zicht, maar kleine groepjes mensen kunnen dat ook in een besloten gezelschap doen. In een achterafschuurtje in de polder, of een kraakpand ergens in een drukke stad. Dat maakt het erg lastig om te bepalen wanneer je een groep precies onder sekte kunt scharen én om in kaart te brengen hoeveel sektes ergens actief zijn.

Precieze aantallen van sektevorming binnen Nederland zijn er dus niet, maar sinds in 2013 het meldpunt Sektesignaal door het ministerie van Veiligheid en Justitie in het leven is geroepen zijn we wel meer te weten gekomen.  Sektesignaal heeft in zijn eerste actieve jaar honderden telefoontjes ontvangen en daaruit in ieder geval 84 sektes kunnen filteren die betrokken zijn geweest bij misstanden. Vaak was er sprake van strafbare feiten als financiële uitbuiting. En in sommige gevallen ging het zelfs om zedendelicten, mishandeling, moord of ontvoering.

Een recent voorbeeld van een sektarische beweging actief in Nederland is Avatar. Sinds 1997 werken er in Nederland rond de 1.600 Avatar-trainers. Ook zijn er in de afgelopen jaren zes democratische scholen geteld waar Avatars de leiding hebben of die zelfs door hen zijn opgericht. De Monitor van KRO-NCRV heeft een uitzending aan de groepering gewijd na een verontrustende mail van een ex-vrijwilliger op een democratische school.

Bekijk hier de hele aflevering van De monitor over Avatar.

wat is Avatar?

Avatar is opgericht door de Amerikaanse Harry Palmer, die jarenlang een trouwe volgeling van de Scientology kerk is geweest. In 1986 begon hij voor zichzelf en zette hij een soortgelijk geldsysteem op als Scientology gebruikt, waarbij de cursisten steeds meer betalen naarmate ze een hoger level van zelfontplooiing willen bereiken.

Het laatste level heet de ‘Wizard-Cursus’ en kost zo’n 7 500 euro. Maar na voltooiing daarvan mag de cursist zichzelf dan wel een Avatar Tovenaar noemen, die in staat  is ‘de beschaving te transformeren’ met zijn kennis. De 'kennis' die Palmer onder de noemer zelfhulpcursus verkoopt via zijn bedrijf Star’s Edge, bestaat uit een mengelmoes van Scientology-methoden, hindoeïsme en new-age denkbeelden. Palmer gelooft ook dat de aarde gekoloniseerd is door aliens.

meer geschiedenis & drama bij de VPRO