Businessclass bij de politie

Bij de Landelijke Eenheid van de politie sluimert al een paar jaar onvrede over vermeend exorbitant reisgedrag. De korpschef, de hoogste baas van de Nationale Politie, ontving al in het voorjaar van 2019 een anonieme brandbrief. Ook de politiebonden kregen signalen.

Uit een Wob-verzoek door Argos blijkt dat voormalig hoofd Henk Bril van de Dienst Landelijke Informatieorganisatie (DLIO), onderdeel van de Landelijke Eenheid, in ruim tweeënhalf jaar tijd 35 keer naar het buitenland vloog. DLIO raakte eerder in opspraak door disfunctioneren en een vertrouwenscrisis. De politiedocumenten tonen dat het eerder regel dan uitzondering was dat dure businessclass-tickets werden geboekt. Voor vliegreizen buiten Europa bestond bijna driekwart van de totale ticketkosten (ruim 53 duizend euro) uit businessclass-tickets (bijna 40 duizend euro). Alles opgeteld ging minimaal 75 duizend euro op aan tickets, declaraties en hotels voor Brils reizen binnen en buiten Europa, terwijl de verstrekte gegevens niet compleet zijn.

Uit de documenten blijkt ook dat de hoogste bazen van de Landelijke Eenheid - doorgaans plaatsvervangend eenheidschef Willem Woelders maar ook eenheidschef Jannine van den Berg - geregeld zonder onderbouwing toestemming hebben gegeven en getekend voor de businessclass-reizen, terwijl economy de norm is. Volgens hen is er niets onrechtmatigs gebeurd en is er geen verder onderzoek nodig. Wel zijn de regels aangescherpt.

Voorzitters Jan Struijs en Gerrit van de Kamp van de politiebonden NPB en ACP vinden onderzoek wél hard nodig. Struijs: ‘Er blijft veel ongenoegen bij politiemensen die dit hebben gemeld. De meldingen zijn volgens hen onvoldoende onafhankelijk en transparant onderzocht. De terugkoppeling die men heeft gehad is dat er onvoldoende bewijs is. De melders begrijpen hier echt niets van en voelen zich erg onveilig. Het is voor iedereen beter dat de onderste steen boven komt. Hierna kan pas worden gebouwd aan een veilige werkomgeving. De schaduwen uit het verleden blijven anders als een donkere wolk boven deze afdeling hangen.’

In vertrouwelijke en geanonimiseerde meldingen die door Argos zijn ingezien staat: ‘Hij (Bril, red.) rommelde net zolang dat hij businessclass kon vliegen door eerder weg te gaan voor een zogenaamde spoedafspraak.’ Andere medewerkers zouden volgens deze melder onder druk zijn gezet om mee te werken en hun mond te houden: ‘Tot de dag van vandaag hebben zij angsten.’ 

Een andere melding: ‘Bril vliegt regelmatig businessclass. Hij zorgt dat hij altijd op het laatste moment zijn vlucht moet verzetten en deze kan opwaarderen.’ Deze melder noemt namen van medewerkers die ‘veel weten’ over het declaratiegedrag maar stelt dat zij ‘doodsbang’ zijn. Ook zijn er klachten over de manier waarop Bril zichzelf en de politie in het buitenland zou hebben gepresenteerd. 

Bril, inmiddels weg bij de politie, zegt dat sprake is van ‘leugens en valse aantijgingen’. Volgens hem zijn alle reizen conform de regels. ‘Ook weerspreken wij het bestaan van laakbare gedragingen tijdens en rond reizen die mij worden toegeschreven’. Bril zegt dat ‘wij het beschouwen als lasterlijk en opzettelijk de goede naam beschadigen’ als Argos hem ‘te midden van andere collega’s’ noemt. Hij stelt dat dit artikel ‘zodanig is doordesemd van onjuiste aantijgingen dat ik genoodzaakt ben de tekst in zijn geheel stellig te weerspreken’.

Henk Bril vertrok vorig jaar bij de politie na ingrijpen door de eenheidsleiding nadat grote onrust was ontstaan bij medewerkers van DLIO. Leidinggevenden zouden misstanden afdekken en elkaar de hand boven het hoofd houden. Met verstoorde verhoudingen en wantrouwen tot gevolg. Argos berichtte in november 2019 over deze problemen. DLIO is een belangrijke schakel in de strijd tegen georganiseerde misdaad en terrorisme. De dienst heeft politieliaisons in het buitenland, verwerkt rechtshulpverzoeken en stuurt informanten aan in het criminele milieu.

Bril wierp in een interview met Argos het bestaan van een afdekcultuur destijds ‘verre van zich’. Het politiewerk zou bovendien niet onder de spanningen hebben geleden. Maar onafhankelijke onderzoeken door KPMG Integrity en de Inspectie Justitie en Veiligheid gaven een ander beeld. De inspectie constateerde dat DLIO jarenlang slecht heeft gefunctioneerd, met grote gevolgen voor opsporing, werknemers en imago in het buitenland. KPMG deed onderzoek naar de cultuur bij DLIO en rapporteerde dat er veel misstanden worden waargenomen, maar dat de aanpak ervan geen prioriteit had. Medewerkers noemden honderden voorbeelden van voortrekken, machtsmisbruik, pesten en discriminatie. 

Beide rapportages benoemen óók het reisgedrag bij DLIO. ‘Het toenmalige diensthoofd is aangesproken op businessclass-vliegen en gaf als reactie dat hij daar het recht toe had als directeur’, aldus KPMG. De inspectie: ‘Als voorbeeld van een gebrek aan checks and balances wordt met name het ‘ongebreideld reisgedrag’ en declaratiegedrag genoemd. Daarbij wordt opgemerkt dat juist de personen waarvan voorbeeldgedrag zou mogen worden verwacht uit het oog verloren of buitenlandse reizen ook nuttig en noodzakelijk waren.’

De afgelopen jaren zijn voor Bril zeker achttien businessclass-tickets aangeschaft. Dat gebeurde alleen al in 2019 voor reizen naar Bali, Sao Paulo, Panama-stad, Tel Aviv en Kaapstad, voor duizenden euro’s per keer. De duurste businessclass-reis kostte ruim 7.900 euro, voor een inspectiebezoek aan Sydney en Canberra in 2018. Met deze reis van vijf dagen waren ook nog bijna 900 euro aan declaraties gemoeid en bijna 1.000 euro aan hotelkosten. Mailverkeer toont dat het boeken van een economy-ticket duizenden euro’s goedkoper zou zijn geweest. Volgens de interne richtlijnen vliegt politiepersoneel zoveel mogelijk economyclass. Toestemming voor businessclass is mogelijk als dit ‘met redenen is omkleed’ of als economy niet meer beschikbaar is. In dit geval was de reden dat het om een korte reis met een vol programma zou gaan. 

Waarom businessclass nodig was, blijft echter geregeld onduidelijk. Zo geeft plaatsvervangend eenheidschef Woelders voor een vlucht van Bril naar Brazilië in 2019 toestemming voor een upgrade van tickets van zo’n 1.900 euro naar een kleine 5.600 euro, zodat businessclass gevlogen kan worden. Hierover  staat alleen: ‘Graag officieel je akkoord :)’. Dit wordt kortweg beantwoord met ‘akkoord voor business’. Een dienstreis naar Bali in 2019 kost op deze manier niet langer 2.300 euro, maar ruim 4.400 euro. ‘Is akkoord, boek maar’, bepaalt Woelders. En over een trip naar Dubai in 2018 staat simpelweg genoteerd: ‘Let op: de vluchten zijn businessclass (Willem Woelders heeft hiervoor getekend)’. Ook bij een door eenheidschef Van den Berg getekende businessclass-reis in 2016 naar de VS van 4.400 euro zit geen verantwoording. 

De Landelijke Eenheid erkent dat voor een aantal reizen ‘de schriftelijke motivering voor het reizen in businessclass niet is aangetroffen’. Ook hotelkosten lijken geregeld hoger dan toegestaan. Het verblijf in 2018 in Dubai kostte bijvoorbeeld 1.138 euro voor drie dagen, terwijl de richtlijn voor deze bestemming maximaal 215 euro per nacht is.

‘Met de kennis van nu - en het totaal van de reizen in 2018 en 2019 overziend, kan achteraf worden geconstateerd dat het reisgedrag doelmatiger had gekund en dat hier scherper op had kunnen worden gestuurd’, zegt de Landelijke Eenheid in een reactie op vragen van Argos. De Landelijke Eenheid zegt ook dat internationaal reizen ‘logisch en noodzakelijk’ is bij DLIO. ‘Zo’n 75 procent van de enkele reizen is economyclass gereisd; een kwart van de enkele reizen was businessclass. Als businessclass is gereisd, is daar altijd vooraf toestemming voor verleend. De onderbouwing voor de meeste businessclass-reizen was dat er aansluitend aan de reis afspraken gepland stonden.’

Na de eerdere signalen over buitensporig reisgedrag is begin 2020 een oriënterend onderzoek ingesteld door de afdeling Veiligheid Integriteit en Klachten (VIK). De uitkomsten zijn vertrouwelijk. Volgens de Landelijke Eenheid zijn er in de onderzochte jaren 2018 en 2019 geen richtlijnen overtreden en is er geen sprake van plichtsverzuim: niemand valt iets te verwijten. Wel was sprake van ‘verschillen in interpretatie en toepassing van richtlijnen’ rond dienstreizen. ‘Dat was aanleiding om de interne richtlijnen Landelijke Eenheid voor buitenlandse dienstreizen aan te scherpen’.

De VIK-afdeling van de Landelijke Eenheid heeft zelf het onderzoek gedaan. Gezien de positie van de betrokkenen is dat opmerkelijk. De afdeling rapporteert aan eenheidschef Van den Berg en haar plaatsvervanger Woelders, die zelf de vliegreizen heeft geaccordeerd. Na het eerste oriënterend onderzoek is besloten om geen vervolgonderzoek in te laten stellen. 

De meldingen die door Argos zijn ingezien schetsen een ander beeld dan verschillen in interpretatie van de regels. Zo was het volgens een van deze melders gebruikelijk dat inspectiebezoeken aan politieliaisons in het buitenland door teamleiders werden gedaan en niet door het hoofd van DLIO. ‘Met Henk (Bril, red.) werd het anders, ineens vindt hij dat hij de inspectiebezoeken moest gaan doen en hij had een soort verlanglijstje van waar hij graag naar toe wilde’. Een andere melding: ‘Bril ging los op reizen, nam daarbij inspectiebezoeken over die normaliter uitgevoerd werden door een operationeel specialist (...) en liet zich uitnodigen door buitenlandse diensten (...).’

Uit een overzicht van de reizen blijkt dat Bril in 2016 slechts vier buitenlandse vliegreizen maakte, terwijl dat aantal in de jaren daarna snel opliep tot tien in 2017, dertien in 2018 en twaalf in alleen al de eerste drie kwartalen van 2019. 

Uit het Wob-verzoek van Argos blijkt dat Bril als hoofd van DLIO bovendien veel operationele dienstreizen maakte. Dit type dienstreis vindt doorgaans plaats in het kader van opsporingsonderzoeken en rechtshulpverzoeken. De eenheidsleiding mag ze zelf beoordelen en ervoor tekenen, terwijl niet-operationele reizen - zoals bezoek van congressen - langs het centrale ‘reisbureau’ van de politie moeten. Hier vindt controle plaats op basis van de richtlijnen. Deze zijn vastgelegd in het Besluit reis- en verblijfskosten. 

Het is niet te verifiëren of alle dienstreizen van Bril daadwerkelijk operationeel waren en dus niet voor controle langs het ‘reisbureau’ hoefden. ‘In verband met het operationele belang kunnen we niet ingaan op het doel van de afzonderlijke reizen’, antwoordt de politie op vragen. Ook uit de vrijgegeven documenten is het niet meer op te maken. Informatie over het doel van de reizen is grotendeels weggelakt. Dat geldt ook voor informatie over datums en hotels. De politie wil wel kwijt dat vorig jaar ‘het onderscheid tussen ‘operationeel en niet-operationeel’ is aangescherpt’.

In een aantal gevallen is ook weggelakt wie er voor de reizen heeft getekend. Hoewel dit niet valt te controleren heeft Bril volgens de politie niet zelf voor zijn reizen getekend: ‘Voor de reizen heeft bevoegd gezag altijd getekend. In een aantal gevallen wordt geheimgehouden wie getekend heeft.’ Gegevens uit de jaren 2014 en 2015 die Argos had gevraagd zijn er helemaal niet. Ook reizen uit de periode na de indiening van het Wob-verzoek eind 2019 en begin 2020 zijn niet geïnventariseerd. De politie had de behandeling van het Wob-verzoek - die anderhalf jaar in beslag nam - uitbesteed aan het kantoor van de landsadvocaat, Pels Rijcken.